گروه مد و لباس هنرآنلاین: کمتر اتفاق می‌افتد که این روزها از روی پوشش ظاهری کسی بتوان هویت جغرافیایی او را حدس زد. لباس‌هایی که امروزه مردم در کوچه و خیابان می‌پوشند، عمدتا در راستای نظم نوین جهانی‌ای که غرب مبدع آن است، حرکت کرده و تبدیل به پوشش‌هایی شده که کاملا از فرهنگ اصیل فردی که آن را می‌پوشد، زدوده شده است. البته در این خصوص باید برخی مناطق و قومیت‌ها همچون اقوام محلی را فاکتور گرفت اما در کلانشهری مثل تهران، کمتر کسی به پوشش اصیل ایرانی پایبند مانده است و غالب مردم علی‌الخصوص نسل جوان، مرعوب ویژگی‌های ظاهری پوشش غربی شده‌اند.
پوشش اصیل ایرانی چند وقتی است که دیگر تبدیل به یک نوستالژی شده است. این در حالی است که ما گنجینه‌های عظیمی از پوشش ایرانی در اختیار داریم که در حال خاک خوردن هستند. البته افراد دغدغه‌مندی هم در این حوزه وجود دارند که به تحقیق و پژوهش و تلاش برای فرهنگسازی در این حوزه می‌پردازند. آرزو اسکندری، مولف و پژوهشگر حوزه مد و لباس است که سالها در زمینه‌ی تدریس و پژوهش این رشته هنری فعالیت داشته است. تاکنون کتب و مقالات مختلفی در زمینه مد و لباس به کوشش وی به چاپ رسیده است و مجموعه تازه منتشر شده او تحت عنوان «گنجینه‌هایی از هنر ایرانی» نتیجه چندین سال پژوهش متمرکزش در حوزه پارچه و لباس ایرانی است که در ۴ جلد تحت عناوین «کلاه فرنگی»، «زیورهای ایرانی»، «از بته تا جقه» و «تافته جدابافته» چاپ شده است. نظر این پژوهشگر را درباره وضعیت فعلی پوشش اصیل ایرانی جویا شدیم و با او گفتگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
هنرآنلاین: پوشش ایرانی امروزی چقدر با پوشش اصیل ایرانی فاصله دارد؟
آرزو اسکندری: پوشش امروزی ما هنوز هم مختصات ایرانی بودن را دارد؛ مثل کالکشن هرنوس که الهام گرفته از تیپ پوشش ایرانی است. خوشبختانه اتفاقات خوبی در سال‌های اخیر برای پوشش ایرانی رخ داده است که البته طراحان جوان و خلاقی به سراغش رفته‌اند و می‌بینیم که همان نقش اصیل ایرانی که در دوره قاجار مرسوم بوده، در این دوره هم استفاده می‌شود. این اتفاق خیلی بزرگی است؛ چرا که اگر بخواهیم در عرصه بین‌المللی مد و لباس حرفی برای گفتن داشته باشیم، بایستی گنجینه‌های کهن خودمان را بشناسیم.
هنرآنلاین: ملاک تعیین پوشش ایرانی هنجارها هستند یا عرف جامعه ؟
آرزو اسکندری: مسلما پوشش ایرانی باید به ریشه‌ای بازگردد که متعلق به خودمان است. وقتی سابقه پوشش ایرانی را بررسی می‌کنیم، تا اواسط قاجار لباس‌هایی می‌بینیم که مطلقا ایرانی هستند که در کتاب «کلاه فرنگی» به طور مفصل به این موضوع پرداخته‌ام. از اواسط دوره ناصرالدین شاه مدرنیته اندک اندک شکل می‌گیرد و هر چه جلوتر می‌رویم و به دوره پادشاهی احمدشاه آخرین شاه قاجار می‌رسیم، پوشش پادشاهان غیرایرانی‌تر می‌شود. در کتاب «کلاه فرنگی» عکس‌هایی از احمدشاه قاجار آورده شده که با مشاهده آنها امکان ندارد بدون شناخت قبلی بتوانید حدس بزنید که این یک پادشاه ایرانی است!در اغلب این تصاویر احمدشاه را با یک کت و شلوار اروپایی می‌بینیم. با کمی بررسی، نفوذ فرهنگی را قدم به قدم لمس می‌کنیم. پله پله از پوشش اصیل ایرانی دور شده‌ایم. نباید بگذاریم این فاصله بیشتر شود؛ بلکه باید این گنجینه تاریخی را حفظ کنیم.
هنرآنلاین: دور شدن از اصالت در پوشش، در بازه تاریخی مذکور همیشه روند صعودی داشته است؟
آرزو اسکندری: خیر اینطور نبوده است و در برهه‌هایی بازگشت به پوشش اصیل ایرانی را شاهد بوده‌ایم. در دوره ناصرالدین شاه چهره شاخصی مثل امیرکبیر داریم که دستور می‌دهد که مردم قبای قجری و ترمه دستباف کرمانی بپوشند؛ اما متاسفانه پس از فوت امیرکبیر، چنین تلاش‌هایی در راستای احیای پوشش ایرانی متوقف شد.
هنرآنلاین: اصلی‌ترین ویژگی پوشش اصیل ایرانی چیست؟
آرزو اسکندری: یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های پوشش اصیل ایرانی، جنس خاص پارچه آنهاست. علاوه بر آن می‌توان به سوزن‌دوزی و فرم خاص این لباس‌ها اشاره کرد.
هنرآنلاین: برگ برنده پوشش غربی چیست که توانسته به این میزان در جوامع مختلف نفوذ کند؟
آرزو اسکندری: از زمان انقلاب صنعتی که گذاری به سمت ماشینی شدن آغاز شد، این اتفاق سرعت گرفت. نظریه‌پردازان برجسته حوزه غرب از تجربیات تاریخی خودشان در این حوزه با افسوس یاد می‌کنند. ویلیام موریس منتقد برجسته غرب مدعی شده از زمان انقلاب صنعتی، تولیدات عرصه پوشاک تبدیل به تولیداتی بنجل شده است. می‌خواهم بگویم حتی خود غربی‌ها هم به بی‌کیفیت بودن آن دسته از پوشاک خود که پس از انقلاب صنعتی به تولید رسید اذعان دارند. همین تب ماشینی شدن اندک اندک کل جهان را درنوردید و به همین واسطه، این پوشاک بنجل نیز رونق زیادی در جهان پیدا کردند.
هنرآنلاین: در پرداختن به فراموشی این گنجینه‌های اصیل ایرانی تنها هستید یا نویسندگان و پژوهشگران دیگری را نیز می‌شناسید که دغدغه‌مند این حوزه باشند؟
آرزو اسکندری: نویسندگان و پژوهشگران بسیاری داریم که دغدغه این حوزه را دارند. آنها هم قطعا در پرداختن به این جریان همیاری‌های بسیاری دارند.
هنرآنلاین: هدف اصلی‌تان از تالیف این مجموعه کتاب چیست؟
آرزو اسکندری: ما در تلاش هستیم تا یک مجموعه کتاب کامل تحت عنوان گنجینه‌هایی از هنر ایرانی داشته باشیم. قرار است پروژه گردآوری اطلاعات و نگارش این کتب بلندمدت‌تر شود. در هر کتاب به بخشی از این گنجینه‌ها اعم از پارچه و جواهرات می‌پردازیم. خیلی چیزهای باارزشی وجود دارند که کمتر به سراغ آنها رفته‌ایم و متاسفانه بسیاری از آنها در حال منسوخ شدن هستند.
هنرآنلاین: بیشتر پژوهشگران خارجی روی پوشش ایرانی تحقیق و پژوهش می‌کنند یا پژوهشگران ایرانی؟
آرزو اسکندری: در دهه‌های اخیر خیلی کم اتفاق افتاده که ایرانیان به سوی پژوهش در خصوص پوشش اصیل خود بروند. شاید دلیلش این است که افراد تحصیلکرده و روشنفکر انگشت‌شمار بوده‌اند. با این حال اما آن دسته از سیاحانی که امکان ورود به دربار و مشاهده لباس‌های درباریان را داشتند، توصیفات بسیار دقیقی در این خصوص داشته‌اند.
هنرآنلاین: به جریان بازگشت به پوشش اصیل ایرانی چقدر امیدوار هستید؟
آرزو اسکندری: تا حد زیادی به این جریان امیدوار هستم. قشر طراحان جوان در نسل ما تلاش‌های خوبی را کلید زده‌اند و مشتری‌های این لباس‌ها نیز افزایش پیدا کرده‌اند. امیدوارم که به زودی در مراسم و رویدادهای بزرگ بین‌المللی، لباس‌های ایرانی ببینیم.
بهنام کاظمی