سرویس تئاتر هنرآنلاین: به همت موسسه توسعه هنرهای معاصر، اجرای نمایشی شامل نقالی، خیمه شب‌بازی و موسیقی بر اساس داستان "رستم و سهراب" شاهنامه و "لیچینگ و لیچا" یکی از داستان‌های حماسی چین از (23 تا 27 آگوست) مصادف با یکم تا پنجم شهریورماه جاری در نمایشگاه کتاب چین برگزار می‌شود. این نمایش براساس تحقیق و اجرای سارا عباس‌پور و همرایی دو بانوی نقال دیگر پریسا سیمین مهر و بهاره جهان‌دوست اجرا می‌شود و فیروزه رئیس دانا به عنوان نوازنده کمانچه آنها را همراهی می‌کند. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی هنرآنلاین به بهانه این اجرای هنری با این بانوان هنرمند است.
کشف ادبیات تطبیقی فرهنگ ایران و چین
سارا عباس‌پور یکی از اعضای زنان نقال بنیاد فردوسی در ایران است که از برترین اجراهای او که به دعوت رسمی بنیاد فردوسی در کشورهای اروپایی انجام شده است، می‌توان به اجرای پرده‌خوانی در جشن هزاره شاهنامه در تالار کنفرانس عمومی یونسکو (۱۱ فروردین ۱۳۸۹) در پاریس فرانسه اشاره کرد. او در رابطه با نمایشی که قرار است در نمایشگاه کتاب پکن اجرا کنند به هنرآنلاین گفت: این نمایش با ترکیب دو شیوه نمایش ایرانی؛ نقالی و خیمه شب‌بازی به اجرا درمی‌آید. من به همراه ندا ریحانی به صورت مشترک طرح این نمایش را آماده کردیم؛ به این شکل که متن خیمه شب‌بازی را من نوشتم اما در بخش نقالی نگارش متن به عهده کسی بوده که قرار است نقالی را اجرا کند. همچنین این کار یک بخش پژوهشی هم دارد چرا که داستان رستم و سهراب شبیه به داستانی اسطوره‌ای در چین پیش می‌رود، بر این اساس این نمایش داستان نبرد و پیکار پدر و پسری را روایت می‌کند که یکدیگر را نمی‌شناسند و حتی هم در روایت چینی و هم در روایت ایرانی ما با یک ماجرای عاشقانه مواجه می‌شویم. تنها تفاوت داستان رستم و سهراب شاهنامه با داستان مشابه چینی آن این است که در روایت چینی نوش دارو به موقع به پسر می‌رسد و پسر دوباره به جهان باز می‌گردد.
عباس‌پور با اشاره به تجربه اجراهایی که پیش‌تر در چند کشور مختلف داشته، یادآور شد: سال گذشته در جریان شرکت موسسه توسعه هنرهای معاصر در برگزاری نمایشگاه کتاب در صربستان و آلمان به همراه خانم سیمین‌مهر، سفری به این کشورها داشتیم؛ بنابراین اجرایی مشابه آنچه قرار است این بار در چین داشته باشیم را در این دو کشور تجربه کردیم که اتفاقا تجربه موفقی هم بود. حضور گروه ما در پکن نیز به دلیل دعوتی است که از این کشور در جریان برگزاری نمایشگاه کتاب دریافت کردیم با این تفاوت که این بار بهاره جهان‌دوست به عنوان نقال و فیروزه رئیس‌دانا به عنوان نوازنده کمانچه هم ما را همراهی خواهند کرد.
این بانوی نقال در خصوص کارهای پژوهشی که در رابطه با این اجرا انجام داده است، افزود: اساسا مدتی است که در رابطه با ادبیات نمایشی بیشتر کنجکاو شدم و شروع به تهیه یک سری طومارهایی کردم که براساس ادبیات تطبیقی نوشته می‌شود، از سال گذشته هم شروع به نوشتن طومارهایی کردم که بر اساس ادبیات تطبیقی بوده و در آن اسطوره‌هایی که بین ملت ما و ملت‌های دیگر مشترک بودند را بررسی کردم. سال گذشته اجراها را به شکل موازی پیش می‌بردیم اما امسال تنها یک گریز به داستان چینی داریم و در مورد بخش خیمه شب‌بازی هم که برای نمایشگاه پکن به کار اضافه شد، سعی کردیم نمایش را کمی با طنز بی‌آمیزیم چون با توجه به تجربه‌هایی که از سال‌ها پیش داشتیم، متوجه شدیم که ممکن است این مضامین و شیوه‌ها مخاطبان را بیشتر جذب کند. در بخش خیمه شب‌بازی من عروسک‌گردانی می‌کنم و بهاره جهان‌دوست پای خیمه می‌نشیند و مشخصا حرف‌های مبارک را به انگلیسی ترجمه می‌کند.
حضور زنان در عرصه‌های بین‌المللی هنر
پریسا سیمین‌مهر یکی دیگر از اعضای زنان نقال بنیاد فردوسی در ایران است که با اشاره به حضور خود در اجرای این نمایش به هنرآنلاین گفت: طرحی که امسال خانم عباس‌پور ارائه کردند باز هم پیرامون طرحی است که سال گذشته هم در آلمان و صربستان اجرا شد اما اینکه بتوانیم همه چیز را به گونه‌ای که ترجمه آن به زبان چینی هم بتواند راه‌گشا باشد برای مخاطبان ما در این کشور، کار بسیار دشواری بود و عمده کاری که من در این اجرا انجام دادم این بوده که سعی کردم در حوزه ادبیات تطبیقی بیشتر بنویسم؛ اما خانم عباس‌پور دست به نوآوری و اجرا زدند.
سیمن‌مهر که تجربه اجرای نقالی در کشورهای آلمان، صربستان، ایتالیا و تاجیکستان را دارد در خصوص تجربه اجرا در این کشورها، گفت: ما از اجرای نمایش و به ویژه نقالی در این کشورها بازخوردهای بسیار خوبی دریافت کردیم و برای مخاطبان ما در این کشورها بسیار جالب بود که در اجراهای پرده‌خوانی حرکت‌های رزمی شکل توسط خانم‌ها انجام می‌شود، از سوی دیگر استقبال مخاطبان هم برای ما بسیار جالب بود چرا که تا پایان نمایش و نقالی، اجرای ما را دنبال می‌کردند و البته ناگفته نماند که مللی که دارای تاریخچه کهن هستند، شیوه‌های روایی خود را دارند و جالب است که شیوه روایی ما همراه با حرکت است و این می‌تواند مخاطب را جذب کند؛ به ویژه در تجربه اجرایی که در آلمان داشتیم و قسمت‌هایی را که به زبان آلمانی اجرا می‌کردیم، بازخورهای خوبی دریافت کرد. فکر می‌کنم از همه مهم‌تر این اجراها نمود خوبی از فعالیت زنان در این عرصه دارد.
او ادامه داد: هدف عمده برگزاری این اجراها در کشورهای دیگر یکی این است که حضور زن‌ها را به ویژه در این عرصه بیشتر از آنچه تصور می‌شود به تصویر کشیم. هدف دیگر به مسئله فرهنگ و زبان برمی‌گردد چرا که خاستگاه فرهنگ، زبان است و وقتی که ما به شیوایی زبان فارسی سخن می‌گوییم، مطمئنا می‌توانیم تاثیرگذار باشیم؛ لذا هدف ما بیشتر از هر چیزی آشنا کردن ملل دیگر با فرهنگ‌مان است؛ حال چه به لحاظ پوشش و چه به لحاظ ارائه هنر کشورمان.
سیمن‌مهر با تاکید بر ضرورت توجه به هنر نقالی، یادآور شد: از زمانی که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما از زندگی شهری ما دور شدند، خلاء قصه و گفتن روایت‌های کهن ایجاد شد و این کار را نقالان می‌توانند به نحوی شایسته انجام دهند و به همین دلیل نقش نقالان در اینجا به معنای اینکه این حکایت‌ها را روایت می‌کنند، بسیار مطرح است؛ چراکه روایت‌ها یا در قالب قصه‌گویی است و یا در قالب اجرا و موسیقی است که هریک به گونه‌ای نقل گفتمانی هستند. این امر بسیار ضرورت دارد که در داخل کشور هم بیشتر به آن پرداخته شود و اینکه حتما نگاه جهانی بیشتری به این مسئله داشته باشیم و این هنر را بیشتر بتوانیم ارائه دهیم.
او در خصوص میزان تاثیرگذاری زبان همراه با حرکت در مخاطب، نیز توضیح داد: در هنر نقالی به این دلیل که خاستگاه زبان مطرح است، وقتی که به زبان پارسی داستانی را برای هم وطنان خود نقل می‌کنیم، می‌توانیم تاثیرگذار باشیم اما در کشوری دیگر این تاثیرگذاری از حرکت گرفته می‌شود و این حرکت است که این تاثیرگذاری را ایجاد می‌کند تا زبان، به همین دلیل من تصور می‌کنم، نمی‌توان گفت تاثیر زبان بیشتر است یا حرکت، فکر می‌کنم اگر بتوانیم در داخل کشور نقالی را به هر شیوه‌ای حال با قصه‌گویی، موسیقی و یا نمایش تقویت کنیم، می‌توانیم جایگاه تربیتی خود را هم ارتقاء دهیم چراکه نقالی از حماسه می‌گوید و وقتی که کشوری از حماسه تهی باشد و حماسه‌های خود را نشنود به تدریج بی‌روح می‌شود و این حماسه‌‌سراییها است که روحیه یک ملت را بالا نگه می‌دارد، بنابراین ما می‌توانیم مباحث مهمی را که در متون کهن ما وجود دارد به این شکل که جایگاه بسیار ارزشمند و محکمی هم دارد، ارائه دهیم.
این هنرمند همچنین خاطرنشان کرد: موسسه توسعه هنرهای معاصر در خصوص معرفی هنر نقالی و نیز نقش زنان در این هنر در ملل مختلف و هم در ایران بسیار تلاش کرده است، اگرچه کم کاری‌هایی در این زمینه از سوی دیگر نهادها وجود دارد اما امیدوارم که بیشتر به این مسئله بها داده شود و مهم‌تر از هرچیزی این حوزه قوانین خاص خود را پیدا کند.
جذب کودکان ایرانی متولد خارج از کشور
بهاره جهان‌دوست دیگر هنرمند ایرانی هم که پیش‌تر تجربه اجرای نقالی در نمایشگاه کتاب مسکو و همچنین چند کشور دیگر همچون هندوستان، مجارستان، ترکیه و ایتالیا را دارد در رابطه همکاری با این گروه، گفت: من در این اجرا نقش مرشد پای خیمه را به عهده دارم با این تفاوت که سخنان مبارک را به انگلیسی برای مخاطبان ترجمه می‌کنم.
او نیز با اشاره به تجربیات اجرای نقالی در کشورهای دیگر به هنرآنلاین گفت: به طور کلی خوشبختانه همیشه چه در داخل و چه در خارج از کشور بازخوردهای خوبی از نقالی گرفتم و همیشه بازخوردی که از مخاطبان می‌گرفتم، منتهی به این جمله می‌شد که "ما فکر نمی‌کردیم نقالی این اندازه جالب باشد"، اما مشخصا در خارج از ایران می‌توانم بگویم چه ایرانی‌هایی که ساکن خارج از کشور هستند و چه غیرایرانی‌ها، همیشه بسیار با ذوق و به خرسندی از اجراها استقبال کردهاند.
جهان‌دوست افزود: درام بسیار قوی داستان‌های شاهنامه و شیوه روایی شاهنامه و همچنین شیوه روایی که در نقالی داریم در میزان جذابیت نقالی موثر است و خوشحالم که من این فرصت و شانس را داشته‌ام که در کشورهای مختلف، اجرای نقالی را تجربه کنم. شنیدن داستان‌های شاهنامه به شیوه نقالی به ویژه برای کودکان ایرانی که در خارج از ایران متولد شدند، بسیار جذاب است و بزرگسالان هم همواره از نقالی استقبال کردهاند و من خوشبختانه تاکنون بازخورد منفی دریافت نکردم.
فیروزه رئیس دانا هم که به عنوان نوازنده کمانچه این گروه را همراهی می‌کند، گفت: اصولا در کارهای خیمه شب‌بازی این‌گونه است که مرشد معمولا تنبک می‌زند و یک سری ترانه‌های طنزآمیز و عامیانه هم خوانده می‌شود اما نمایشی که ما برای اجرا آماده کردیم خیلی طنزآمیز نیست و چون نقالی در رابطه با داستان رستم و سهراب شاهنامه است آن بار عامیانه و مطربی قدیم را ندارد و به همین دلیل اصلا از تنبک استفاده نکردیم و با کمانچه که ساز اصلی دیگر نمایش خیمه شب ازی است همراه شدیم.
وی افزود: روی بیت‌هایی از شاهنامه که مبارک در داستان به آنها اشاره می‌کند و قرار است در نقالی بعدی شنیده شود، ملودی‌هایی گذاشتیم که بر اساس آن با دیگر اعضای گروه هم‌خوانی می‌کنیم. همچنین علاوه بر این در بخش‌هایی از نقالی هم با ساز نقالان را همراهی می‌کنم.