سرویس سینمایی هنرآنلاین: هفته گذشته در گزارشی پای صحبت سه تن از تهیه‌کنندگان شبکه نمایش خانگی نشستیم و درباره بحث دانلودهای غیرقانونی و فروش نسخه‌های غیر مجاز به گپ‌و‌گفت پرداختیم (اینجا).
بسیار پیش آمده است که اثر اکران نشده نسخه بازبینی‌اش برروی سایت‌ها و کنار خیابان‌ها در حال دست به دست شدن است. البته غیر از این‌ها آثار دیگر نیز به همین شکل به نمایش درآمده‌اند بخصوص آثار سینمای هالیوود و بالیوود هم به راحتی در دسترس مخاطب قرار می‌گیرند و مخاطب هم با پرداخت بهایی بسیار کمتر از قیمت واقعی آن را خریده و با خیال راحت در خانه بدون سانسور و ممیزی و گاهی با دوبله‌های زیرزمینی نگاه می‌کند.
البته این باز هم آخر ماجرا نیست چرا که امروز با وجود شبکه‌های مجازی و سایت‌های اینترنتی این فرایند خیلی راحت‌تر شده است و مخاطبان در کمتر از چند ساعت از توزیع آثار شبکه نمایش خانگی به راحتی می‌توانند با دانلود اثر و انتخاب حجم دلخواهشان بدون پرداخت هزینه، فیلم و یا سریال مورد علاقه‌شان را به شکل رایگان دانلود کنند و در خانه و یا محل کار و حتی در طی مسیر اثر نمایشی را که برای آن وقت و هزینه بسیاری صرف شده است ببینند.
از آنجایی که هنوز قانون کپی رایت در کشور ما جدی گرفته نشده است و قانون مدونی دراین باره وجود ندارد، مخاطب نیز با خیال راحت این کار را بدون هیچ دردسری انجام می‌دهد و متوجه این نیست که هم خود را مجرم می‌کند هم این که چه آسیبی به تولید کننده وارد می‌کند و به نوعی با این کار موجب می‌شود تا سرمایه گذاری در این بخش کمتر و کمتر شود و حتی از بین برود.
لطفا دلسوزی کنید!
در حالی که منصور سهراب پور تهیه کننده مجموعه "ساخت ایران 2" درهفته گذشته اعتراض خود را جدی و در سطح گسترده با رسانه‌ها مطرح کرد، در گفت‌وگو با هنرآنلاین نیز اعلام کرد، اگر این موضوع به همین ترتیب پیش برود، در آینده نه چندان دور مرگ تولید سریال‌ها در این شبکه نمایش خانگی را شاهد خواهیم بود و این روند بسیار خطرناکی است. متاسفانه منافع سرمایه‌گذار و تولیدکنندگان با دانلودهای غیرقانونی به خطر می‌افتد و با این روند سرمایه گذاران کنار کشیده و دیگر کاری تولید نمی‌شود و این اتفاق بدی خواهد بود.
همچنین سعید ابوطالب دیگر تهیه کننده فعال این حوزه نیز طی سخنانی گفت: هزینه فرهنگی در کشور ما بالاست، اما بازگشت این سرمایه بسیار پایین و انگیزه‌ای برای هنرمندان و مولفان دیگر وجود ندارد و باعث می‌شود تا هنرمندان بعد از مدتی به سراغ کار دیگری بروند. شما در طی گذشت زمان متوجه می‌شوید که از ساخت آثار ایرانی بسیار کم شده است و فیلم‌های خارجی از طریق شبکه‌های سیاه با دوبله‌های فارسی زیرزمینی منتشر می شوند و در اختیار مردم قرار می‌گیرند. خود این امر ضرر فرهنگی و اقتصادی در پی دارد که چرخه را معیوب می‌کند. اگر می‌خواهیم چرخه سالم باشد باید چارچوب اقتصادی را درست کنیم و این آثار و تولیدشان را حمایت کنیم تا آثار ارزشی‌تری تولید شوند.
فرهاد نجفی کارگردان و تهیه کننده نیز در همین زمینه بیان کرد: شبکه نمایش خانگی بخش کوچکی در سینما و برخی وزارتخانه‌ها است. در ابتدای تمام فیلم‌های هالیوودی نوشته شده است که اگر نسخه‌ای از فیلم کپی شود با FBI روبرو هستید و یا با هزینه سنگینی جریمه خواهید شد. این بحث بین وزیران، تاثیرگذاران این عرصه، عوامل انتظامی و وزارت اطلاعات نیز می‌تواند شکل بگیرد اما تنها نیازمند یک همکاری است تا به بحث کپی رایت سروسامان داده شود. در غیر اینصورت همچنان شاهد این اتفاق و آسیب دیدن تولیدات هستیم. جلوی این دانلودها را می‌توان گرفت و شدنی است، اما متاسفانه دلسوزی وجود ندارد که آن را سروسامان بدهد. مدیریتی هم نیست که مشکلات آن را پیگیری کند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌تواند از قدرت خود در این زمینه استفاده کند و برایش تصمیم گیری کند اما بی در و پیکری در این عرصه بیداد می‌کند.
سود اصلی را چه کسانی می‌برند؟
در ادامه بررسی این موضوع نادر معماری مدیر امور استان‌های ستاد صیانت و مبارزه با تکثیر و عرضه غیر مجاز آثار سینمایی و سمعی و بصری از آثار فرهنگی و هنری در گفت‌وگو با خبرنگار هنرآنلاین دراین باره و عملکرد این ستاد می‌گوید: ستاد صیانت فارغ از این که کدام سایت کار غیرقانونی به مردم ارائه می‌دهد یا اثری که ارائه می‌شود توسط شبکه‌های مجاز به شکل غیرقانونی توزیع شده و یا بدون پرداخت حق صاحب اثر بارگذاری شدهاند و یا آثاری که اتفاقی برایشان نیفتاده و اثر به روی پرده نرفته را در اختیار مخاطب قرار می‌دهند، خیلی صریح و با جدیت پیگیری می‌کند. نکته این است که ستاد تمامی سایت‌های خانگی، شخصی و کانال‌های تلگرامی را پس از اینکه مورد بررسی قرار داده و متوجه تخلف آنها می‌شود با هماهنگی پلیس فتا مسدود می‌کند. البته این درمانی موقت است تا حق کسی ضایع نشود و خیلی ساده این کار انجام می‌شود، اما یکسری فضاهای مجازی این روزها شکل و رنگ قانونی گرفتند و از موسسه رسانه‌های تصویری نیز بعضا مجوز فعالیت دارند مثل آپارات، فیلیمو و ... اما ممکن است این سوال پیش آید که چرا این‌ها که کاملا مشخص هستند به لحاظ فعالیت و جا و مکان باز هم آثار غیر مجازی ارائه می‌کنند که البته کمتر آثار ایرانی و بیشتر فیلم‌های روز دنیا که امکان نمایش در ایران برایشان با این سرعت وجود ندارد، هستند؟ این مسئله به ستاد ارتباطی ندارد چرا که ستاد کارش این است که فلان سایت یا شبکه‌ای که این کار را انجام می‌دهد را شناسایی کند، اما مسئله این است که معمولا پشت این سایت‌ها کسانی قرار دارند که حجم فروشی می‌کنند و یا پهنای باند در اختیار آنها قرار می‌دهند و ارتباطات خاصی با هم دارند مثل همراه اول، ایرانسل و ... که با دانلود در واقع سود اصلی نصیب آنها می‌شود. به دلیل این تضاد کسی که باید جلوی این کار را بگیرد چون سود خودش از این کار با اشکال مواجه می‌شود طبعا از این کار سرباز می‌زند و این سایت‌ها همچنان به فعالیت غیرقانونی خود ادامه می‌دهند.
وی ادامه داد: اینکه هنوز این روند ادامه دارد به دلیل فضای فیزیکالی است که وجود دارد با اینکه ما جلوی سی‌دی‌های غیر مجاز را تا حد زیادی گرفتیم، اما هنوز در کنار خیابان دیده می‌شوند. در واقع هرچند ستاد با شدت و جدیت جلوی فضای فیزیکال را گرفته است، اما هنوز این درصد به صفر نرسیده و ادامه دارد. البته امیدوارم با تلاش‌های آقای یزدانی در ستاد صیانت بتوانیم شاهد کمتر شدن این دست تخلفات باشیم.
معماری همچنین درباره وضعیت وی او دی‌ها نیز بیان کرد: برخی از دوستان این ایده را دارند که اگر وی‌او‌دی‌ها تخلف کردند جلویش را بگیریم تا جان بگیرد که این برداشت غلطی است. اینکه دست وی‌او‌دی‌ها بازتر باشد تا برای آینده انرژی بگیرند و بتوانند جای دی‌وی‌دی ها را بگیرند ما را در اجرا دچار مشکل می‌کند، اما ستاد مصمم است هرجا تخلفی هست جلویش را بگیرد و تمام تلاشش را می‌کند. اینکه هدف صد در صد محقق شود ملاک عمل هیچ کس نیست، ما سعی می‌کنیم وظیفه‌مان را درست انجام دهیم.
تا فرهنگسازی نباشد کاری پیش نمی‌رود
مدیر امور استان‌های ستاد صیانت از آثار با اشاره به اینکه با توجه به جلوگیری از انتشار لینک دانلودهای غیرقانونی، سودجویان با تغییر دامین به فعالیت خود ادامه می‌دهند، اظهار کرد: این همان چیزی است که باعث می‌شود ستاد متخلف را شناسایی کند و سایت مسدود شود ولی همانطور که گفتم این تنها یک مسکن است و کسی که سود می‌گیرد با اضافه کردن یک کلمه یا تغییر دادن نام دامین همان مطالب را بارگذاری می‌کند و به کار خود ادامه می‌دهد. فضای مجازی و سایت‌ها تکنولوژی هستند و تا زمانی که با فرهنگ همراه نباشند همیشه جامعه را با آسیب مواجه می‌کنند. فکر می‌کنم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید برای این امر فرهنگسازی کند. به نظرم ستاد اگر روزی 100 سایت را هم ببندد تا زمانی که نتوانیم به جامعه این غلط را القا کنیم، کاری پیش نمی‌رود و این ماجرا همینطور ادامه خواهد داشت. در همه جای دنیا تکنولوژی حرف اول را می‌زند اما این سطح از تخلف در آن دیده نمی‌شود چرا که فرهنگسازی به درستی صورت گرفته است.
معماری همچنین در ادامه درباره وجود و تعدد فضاهای مجازی در این عرصه و انتشار آثار در این فضاها و ورود ستاد صیانت به این امر نیز توضیح داد: ما کاری نمی‌توانیم بکنیم و سایت متخلف یا گروه متخلف تنها مسدود می‌شود. بگذارید پاسختان را با طرح این سوال بدهم. به نظر شما در فضای سیاسی، اجتماعی که در آن قرار گرفته‌ایم اولویت پلیس فتا این است که یک نیروی مجرب بگذارد تا بگردد ببیند چه کسی فیلم غیرمجاز بارگذاری می‌کند یا چه کسی برعلیه نظام فعالیت می‌کند؟ این اتفاق بسیار ساده است و به راحتی می‌توان عاملان آن را پیدا کرد اما اولویت پلیس فتا این نیست. هزاران سایت وجود دارد و تا زمانی که مخاطبان از نظر فرهنگی ندانند که باید این کار را از طرق قانونی آن انجام دهند و آثار را به شکل قانونی خریداری کنند نمی‌توان کاری کرد. سایت‌ها امروز حجمی عظیم از مخاطبان را به خود اختصاص می‌دهند و با این تعداد اعضایی که عضو کانال‌هایشان می‌شوند در واقع مارکتینگ خود را دارند. به این شکل که تبلیغات می‌گیرند و عملا از ابزار سینمایی که حق شخص دیگری است که پول داده و اثر تولید کرده است، به نفع خود استفاده می‌کنند تا در نهایت درآمد تبلیغاتی برای خود داشته باشند. کسی که در خانه‌اش نشسته و مشغول فعالیت است را نمی‌توان گرفت چرا که امروز این افراد بسیار زیاد هستند. باید کاری کنیم تا او خودش مامور خودش شود که متاسفانه به این بعد ماجرا کسی توجهی نکرده است.
وی افزود: تلویزیون در سال مگر چند تیزر تبلیغاتی در این زمینه دارد که استفاده از آثار هنری و سرقت آنها را به مخاطب گوشزد کند. سال‌ها پیش یک انیمیشن کار شد به نام "غلام تکثیر" که آن هم مدت کوتاهی بود چرا که تلویزیون هم از لحظه به لحظه‌اش پول در می‌آورد و دیگر بحث فرهنگی برایش مهم نیست و بیشتر به فکر پول بیشتر درآوردن است. در جایی که ثانیه‌های آنتن برایش ارزش دارد، تضاد منافع باعث می‌شود تا این کار را انجام ندهد و به سراغ منابع مالی و سود حاصل از آن برود.
در همان زمان که این آیتم‌ها از تلویزیون پخش می‌شد مردم بسیار استقبال کردند چرا که روشن گری صورت گرفته بود و مردم متوجه تخلف خود شده بودند. هنوز کورسویی از اعتقاد ملت در مردم وجود دارد و با کار فرهنگی و فرهنگسازی می‌توان جلوی این اتفاق را گرفت.
معماری در پاسخ به این سوال که آیا دراین مورد ما با خلا قانونی مواجه هستیم یا نه گفت: من سال‌هاست درگیر این کار هستم. به نظرم قوانینی که قبلا در مجلس تصویب شدهاند قوانین خوبی هستند ولی در شکل اجرا مشکل دارند. به این دلیل که قوانین در کشور ما با تفاسیر متفاوت اجرا می‌شوند. وقتی کسی که باید اجرا کند درست قوانین را اجرا نمی‌کند و خودش قانون‌گذار می‌شود این مشکل همچنان ادامه می یابد. جریمه‌ای که 10 سال پیش تعیین شده است را می‌توان ارزشگذاری کرد و به نرخ امروز تبدیل کرد. کسی که تخلف کرده باید خسارت را ارائه کند ولی به دلیل هزینه‌های اندکی که وجود دارد متخلفین هم خوب می‌دانند که این جریمه رقمی نیست و به همین دلیل هرچقدر هم که توبیخ شوند باز هم ادامه می‌دهند. از سوی دیگر شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی جامعه امروز باعث شده تا قاضی هم رای خود را با ملاحظه صادر کند چرا که تحت فشار هستیم. او نیز حق دارد چرا که می‌خواهد جامعه را از تشنج نجات دهد اما چون تفسیر به رای می‌شود باعث ایجاد هرج و مرج می‌شود.
وی همچنین در خاتمه درباره بحث بقای شبکه نمایش خانگی نیز اظهار کرد: بحث دراین باره بسیار مفصل است. فضای فیزیکال خیلی زود شکلش عوض می‌شود و مدیا از حالت فیزیکال به دیجیتال می‌رود، اما پیش از هرچیز باید بستر دیجیتال کاملا برای عموم آماده شود که این اتفاق رخ نداده است و اگر مدیریت درستی صورت نگیرد و به سرعت این بستر فیزیکال را حذف کنند و این راه را اشتباه بروند دچار یک آشفتگی خواهیم شد. اگر فضای دیجیتال درست مدیریت شود می‌توانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم اما آنچه امروز دیده می‌شود بخاطر سوء مدیریت یک آشفتگی است که هم در فضای فیزیکال و هم دیجیتال وجود خواهد داشت. در حال حاضر خطر زیاد است و در تلاشیم تا این فضا را ساماندهی کنیم و تا یکسال و نیم یا حداکثر دو سال آینده در هر دو عرصه حرف‌هایی برای گفتن داریم تا بطور کامل به سمت دیجیتال برویم.
با توجه به توضیحاتی که نادر معماری از عملکرد ستاد صیانت از آثار هنری ارائه کرد، به نظر می‌رسد ستاد تنها یکی ازمجاری بازدارنده است که قدرت عمل چندان زیادی ندارد و این مسئله باید از زوایای دیگری چون عملکرد پلیس فتا، وضع قانون، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجلس نیز به شکل جدی به آن ورود کنند.
در ادامه این بررسی به نظر می‌رسد که هرچند که پرداختن به مسئله قانون کپی رایت و حفظ حقوق مادی و معنوی مالکین آثار برای بسیاری از مدیران و مسئولان موضوع جدی است اما در عمل چندان به آن پرداخته نشده است.
کپی رایت مسئله قابل توجهی است
حجت الاسلام احمد سالک عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در دوره دهم در گفت‌وگو با خبرنگار هنرآنلاین در این خصوص گفت: بحث کپی رایت در کمیسیون فرهنگی مجلس دهم تاکنون مطرح نشده است، اما این مسئله قابل توجهی است و باید به آن پرداخت. چرا که پرداختن به این موضوع موارد مثبت و منفی به همراه دارد. اگر درچارچوب سیاست‌های نظام این مسئله صورت گیرد ما با آن مشکلی نداریم اما این مسئله زمانی نگران کننده می‌شود که قانون کپی رایت درباره مسائل و سیاست‌هایی که خارج از سیاست‌های نظام هستند، انجام شود.
وی در ادامه درباره بحث دانلودهای غیرقانونی اظهار کرد: متاسفانه در حال حاضر این مسئله بسیار مورد سواستفاده قرار می‌گیرد و حقوق بسیاری از افراد از بین می‌رود و علاوه بر این نسخه‌های برخی از آثار مستهجن نیز در این میان دیده می‌شود که دستگاه‌های ذیربط باید با دقت بیشتری به این مسئله بپردازند.
نیازمند یک عزم ملی هستیم
احمد مازنی رئیس کمیسیون فرهنگی دوره دهم مجلس نیز سال گذشته در گفتگو با خبرگزاری خانه ملت دراین‌باره گفته بود: این مسئله فقط به یک حوزه در عرصه فرهنگ اختصاص ندارد بلکه در بخش‌های مختلفی از جمله کتاب، طرح‌های پژوهشی، فیلم و سریال، موسیقی و سایر حوزه‌های فرهنگ و هنر کپی‌های غیر قانونی دیده می‌شود.
نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه در چنین شرایطی به یک عزم ملی برای فرهنگ سازی نیاز است، افزود: در حال حاضر با عدم رعایت قانون کپی رایت حقوق مردم تضییع می‌شود و عواید کامل آثار فرهنگی و هنری تولیدی که حاصل تلاش یک فرد یا جمع و تهیه کننده و مالک اثر است، به او نمیرسد. همانطور که سرقت از اموال یک فرد در دین اسلام حرام اعلام شده است استفاده از یک اثر هنری بدون کسب اجازه از صاحب اثر و رعایت موازین شرعی و پرداخت حق و حقوق وی نیز فعل حرام است.
این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس با اظهار تأسف از اینکه رعایت قانون کپی رایت و حقوق مؤلف حتی در ارگان‌های دولتی و رسمی کشور هم رعایت نمی‌شود، گفت: در عرصه موسیقی و در عالم نشر و کتاب نیز این مسئله به شدت به چشم می‌خورد و کتاب‌ها و مقالاتی که به صورت کپی روانه بازار می‌شود و بعضا کتاب سازی هم صورت می‌گیرد، در گیر این ماجرا هستند، اوج ماجرای کپی رایت را می‌توان در بخش پایان نامه‌های دانشجویی مشاهده کرد که به صورت علنی در کشور بروز و ظهور دارد.
وی با بیان اینکه برای ریشه کن کردن کپی‌های غیر قانونی در درجه اول این مسئله باید فرهنگ سازی شود، افزود: در درجه اول دستگاه‌ها و ارگان‌هایی که شأن رسمی و اجرایی دارند باید این مسئله را رعایت کنند و نهادهای وابسته به وزارت فرهنگ و سازمان صدا و سیما در این مسیر پیشگام شوند.
مازنی در پاسخ به این سوال که قانون فعلی کپی‌رایت جامعیت و بازدارندگی کامل را دارد یا خیر، پاسخ داد: قانون در این زمینه جامع و کامل نیست و بازدارندگی ندارد لذا ضرورت دارد متولیان اصلی امر یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در درجه نخست برای اصلاح قانون لایحه‌ای به کمیسیون تحویل دهند، قطعا کمیسیون فرهنگی مجلس در این زمینه حساسیت دارد و در جهت اصلاح، بازدارندگی و جامعیت قانون حرکت خواهد کرد.
به نظر می‌رسد قانون‌گذار باید به شکل جدی در این زمینه ورود کند و با اعمال قوانین جدید جلوی ماجرای تخلفات اینچنینی را بگیرد تا سینما و شاخه‌های مرتبط به آن بتوانند به بقای خود امیدوار باشند اما نباید این نکته را فراموش کرد که هرچند دستگاه‌های ذیربط در این زمینه سخت‌تر و با فشار بیشتری به کار خود ادامه دهند اما تکنولوژی امروز وسعت بسیار زیادی دارد و نمی‌توان با بستن و فیلتر کردن فضاها و رسانه‌های مجازی کاری از پیش برد. تکنولوژی امروز یک دریای بیکران است که هرچقدر در آن دست و پا زده شود بیشتر به سوی غرق شدن پیش می‌برد، بنابراین بهتر است قبل از هر عمل احساسی و یا عجولانه‌ای فرهنگسازی لازم از بستر آغاز شود و جلوی روند و ادامه این مسیر غلط گرفته شود تا در نهایت به سودجویان برسد، چرا که اگر سودجویان مخاطبی نداشته باشند قطعا دست از تلاش بیهوده خواهند کشید. باید ابتدا مخاطب را در این زمینه آگاه کرد.