سرویس تئاتر هنرآنلاین: صحنه نمایش این خصوصیت را دارد که به عنوان منصهای برای حضور و جلوه بصری، کارکردهای متفاوت و گوناگونی داشته باشد و در این میان اغلب به طور متناقضی فقط یکی از این کارکردها برای اجرای "نمایش" است؛ با وجود این، هرچه، حتی اجرای زنده یک کنسرت موسیقی بر روی چنین صحنهای در نوع خودش یک پرفورمنس صرفا اجرایی به حساب میآید و جلوهای آرایهای، بصری و طراحی شده دارد؛ البته نمایش فیلم و اسلاید و حتی استفاده از جلسات سخنرانی، اجرای جشنها و مراسم مناسبتی نیز از جمله این کاربریهاست که اجرای برخی از آنها واقعا بر چنین سالن و صحنهای تحمیل شده و میشود؛ به همین دلیل گاهی در این سالن تماشاگران با اجراهایی ترکیبی و چندجوره روبهرو میشوند که اغلب بیساختار و حتی غیرنمایشیاند.
اجرای "افسانههای خلیج" نمونهای مثال زدنی در این رابطه است؛ این برنامه فرهنگی – سیاسی و ظاهرا هنری شامل رقصهای محلی و غیرمحلی است که با نشان دادن تکه فیلمهای مربوط به دریای عمان و خلیج فارس پیش میرود و همانند فیلمهای مستند همواره با نریشن همراه است: نریشنها شامل روایت صرفا شفایی چند افسانه زیبای محلی مرتبط با دریای عمان و خلیج فارس و دادهها و توضیحات اضافی و بیربط تاریخی، فرهنگی و سیاسی است. در این اجرا که یک پرفورمنس صرفا اجرایی چندجوره و ترکیبی به شمار میرود، از دو، سه ترانه محلی و چند آواز فارسی عرفانی و غیرعرفانی استفاده شده است؛ آوازهای فارسی هیچ ربطی به خلیجفارس و افسانههای آن ندارند و صرفا کاربری تحمیلی و تلقینی دارند. اکثر رقصها هم محلی و خلیجی نیستند؛ حرکات موزون و نمایشی طراحی شده، همگی سلیقهایاند؛ در اجرای یکی از رقصهای محلی، حرکاتی از رقص غربی و امروزی نوجوانان و جوانان– شامل دور خود چرخیدن و پشتک زدن – که هیچ سنخیتی با رقص محلی خلیج و موضوع برنامه اجرایی ندارد، کاربری متناقضی پیدا کرده است.
در اجرای پرفورمنس مناسبتی، سیاسی، فرهنگی و ظاهرا هنری "افسانههای خلیج" به نویسندگی، طراحی و کارگردانی شایان افکاری که هماکنون در سالن اصلی تالار محراب اجرا میشود، هیچکدام از صحنههای مربوط به اجرای رقصها و ترانهها و آوازها ارتباطی به هم ندارند و از لحاظ محتوایی هم موضوعیت و وجاهت کاربردی ندارند؛ تنها بخشی که به افسانهها ارتباط پیدا میکند، فقط قسمت شفایی و توضیحات روایی است که درباره چند افسانه زیبای مرتبط با دریای عمان و خلیجفارس از طریق بلندگو پخش میشوند و گرچه به طور همزمان فیلمهای مستند کوتاهی درباره دریا، ساحلنشینان و ماهیگیران به نمایش درمیآیند، اما هیچ ارتباطی به افسانهها ندارند و عنوان اجرا، یعنی "افسانههای خلیج" فقط به توضیحات روایی پخش شده از بلندگو ارتباط دارد.
بخشهایی از نریشن توضیحی، روایی، فرهنگی و حتی گزارشی به تاریخچه خلیج فارس و تلاشی که پادشاهان و حاکمان گذشته ایران، از نادرشاه گرفته تا دوران پهلوی و سپس به جنگ ایران و عراق مربوط میشود و شامل دادههای سیاسی، تبلیغاتی و رسانهای (عمدهتا تلویزیونی) هم میشود که البته هیچکدام از موارد فوق (به جز بخش افسانهها) به "افسانههای خلیج" ربط ندارند و همگی تحمیلی، رسانهای و تبلیغاتیاند؛ جالب آن است که عملا بخش اعظم اجرا به این داشتههای رسانهای، سیاسی و حتی توضیحات مفصل جغرافیایی، تبلیغاتی و تاریخی اختصاص یافته و آنچه در قالب آوازها، رقصهای محلی و غیرمحلی اجرا میشود، صرفا چاشنیهای گوشنواز و نسبتا چشمنواز به حساب میآیند و از لحاظ ترکیبی بخش حداقلی و صرفا آرایهای اجرا را تشکیل میدهند.
در بخش پایانی، آواز "وطنم" با صدای حجت اشرفزاده از بلندگو پخش میشود که بسیار زیباست، اما به موضوع ادعا شده و آنچه روی صحنه به جلوه درمیآید، هیچ ارتباطی ندارد. ضمنا این اجرا، مناسبتی، آرایهای و تبلیغاتی است و روی صحنه به هیچ داستان یا افسانه و موقعیتی شکل نمیدهد. حرکات و عناوین رقصها هم قراردادی و شخصیاند و عملا دادهها یا تأویلهایی را – چه روایی و چه غیر روایی– به نمایش نمیگذارند؛ ضمنا همه آدمهای روی صحنه، نه بازیگر، بلکه صرفا اجراکنندگان یک برنامه غیرمنسجم، بیساختار و قراردادیاند که فقط جلوههای ظاهری و ریتمیک دارد. حرکات و رقصهای غیرمحلی هم گرچه شبیه اجراهای کوریوگرافیک دیگرند، اما در مواردی زیبا و جلوهدار هستند؛ مثلا صحنهای که در آن، پشت پرده سفید یک زن (که فقط سایهاش دیده میشود) حرکات موزون و جلو پرده، رو به تماشاگران زن دیگری زانو زده، تن به هم برده و غمگین نشسته – بسیار زیبا و جلوهدار است؛ پس زمینه رنگ آبی هم که سایه زن در آن حرکتی موزون دارد و میتواند تمثیلی از دریا باشد، به جلوهآرایی و توازن بصری بیشتر این صحنه کمک کرده است.
در کل، باید گفت که اجرا و عنوان آن هیچ ربطی به هم ندارند: میشود چند افسانه زیبای مورد نظر را در رادیو و یا به طور مستقیم و حتی جذابتر برای دیگران روایت کرد. در برخی از رقصهای گروهی و ظاهرا خلیجی که با لباس محلی اجرا میشوند، اگر لباس اجرا کنندگان را عوض کنند، هیچ نقصانی در صحنه ایجاد نمیشود، زیرا تعداد زیادی از رقصها همانند اکثر موسیقیها، اساسا محلی نیستند و فقط با لباس محلی به اجرا در میآیند.
"افسانههای خلیج"، به نویسندگی، طراحی و کارگردانی شایان افکاری ساختاری چندگانه و بیربط به هم و همزمان ترکیبی چند موضوعه دارد که فقط از نظر موسیقایی (شنیداری) و بصری تاحدی قابل توجه است.