گروه مد و لباس هنرآنلاین: روزهای گذشته با رویکرد بررسی شرایط حاکم بر حوزه‌های طراحی و ساخت جواهر، با عده‌ای از فعالان این عرصه گفت‌وگو شد و شاید بتوان گفت تااندازه‌ای به نکاتی درباره چرایی جایگاه جهانی ایران در هنر و صنعت جواهرسازی پی بردیم.
امروزه پرکاربردترین تکنیک‌های اکتشاف سنگ‌های قیمتی، رادار نفوذ به زمین است و معادن فلزات قیمتی هم در حالی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند که ساختارهای زمین‌شناسی با پیچیده‌ترین روش‌های ممکن مسیر استخراج را هموارتر می‌سازند و اینگونه ارزشمندترین مواد اولیه برای خلق یک اثر یا محصول هنری به دست طراحان و سازندگان جواهر در سراسر جهان می‌رسد. در ادامه موضوعاتی همچون صنعت جواهرسازی از آنجایی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته که فرصت‌های تعامل اقتصادی از مسیر فعالیت‌های هنری به‌ویژه در قالب صنایعی همچون مد و سینما از سال‌ها پیش زیر ذره‌بین سرمایه‌داران و سیاست‌گذاران است.
آنچه در این گزارش می‌خوانید مروری است بر موضوعات مطرح‌شده از سوی کارشناسانی که طی روزهای اخیر با نقطه نظراتشان در این حوزه آشنا شدیم و هرکدام به نوبه خود راهکاری برای حرکت به سمت آینده‌ای بهتر در این حوزه ارائه دادند هرچند که باید پذیرفت با مرگ ایده، هرقدر هم برای وارد کردن دانش و یا ابزار کار تلاش شود اما هیچ‌کدام از عرصه‌های هنری بدون توجه به تفکر و ایده هنرمند، نخواهند توانست در شرایط کنونی جایگاه خود را ولو به قدمت تاریخ بازآفرینی کنند.
فرهاد باغبان هنرمند عرصه مخراج‌کاری معتقد است مخراج کاری یا مرصع کاری در صنعت ساخت جواهر به عنوان بخش نهایی کار پیش از عرضه، هنری سرگردان میان اتحادیه طلا و جواهر و معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی است که هیچ‌یک مسئولیت هنرمندان این بخش را بر عهده نمی‌گیرند و هر آنچه سبب می‌شود بسترهای حمایتی از این افراد فراهم آید، به سرانجام نمی‌رسد. بسیاری از جوانان علاقه‌مند به این حوزه، وقتی متوجه دست مزدهای پایین این بخش می‌شوند و درمی‌یابند با شغلی سروکار خواهند داشت که وضیعت بیمه یا مؤلفه‌های حمایتی مادی و معنوی از آن وجود دارد، از این عرصه فاصله می‌گیرند. نکته دیگر اینکه طلا و جواهرفروشان کشورمان نیز این روزها تمایل دارند با مخراج کاران ترک و تایلندی همکاری کنند زیرا آن‌ها دستمزدهای کمتری دارند اما من با قاطعیت این را می‌گویم که کاری که آن‌ها زیر میکروسکوپ انجام می‌دهند، هنرمندان ایرانی بدون میکروسکوپ انجام می‌دهند و ما جوانان مستعدی داریم که قادرند با تسلط بسیار، از نرم‌افزارهای رایانه‌ای بهره گیرند و طراحی‌های بی‌نظیری را برای عمل مخراجی ارائه دهند.
ابراهیم ثامنی چهره پیشکسوت عرصه طراحی و ساخت جواهر می‌گوید اگر برای آموزش، دانش و تجهیزات لازم را وارد نکنیم این بدان معناست که قادر نخواهیم بود با کشورهایی مانند ترکیه رقابت کنیم. در بحث تراش سنگ‌های قیمتی، تجهیزات بروز نیستند. می‌گویند پیشرفت علم و تکنولوژی در نیم‌قرن اخیر مطابق است با تمام عمر بشر و این بدان معناست که اگر بخواهیم به روش‌های سنتی کار را دنبال کنیم، راه به‌جایی نخواهیم برد. نمی‌شود خودت، استادِ خودت باشی و با دنیا وارد رقابت شوی.
او همچنین معتقد است ما به‌شدت نیازمند استعدادیاب در این عرصه هستیم و باوجود تجربه‌های بسیار در این حوزه اما با کمبود جدی چهره‌های دانشگاهی مواجهیم. البته که در این بخش هم خیلی از اساتید حقوقی دارند که نادیده گرفته می‌شود. برای رسیدن به خروجی مطلوب باید نگاه حمایتی را شاهد باشیم. با برگزاری جلسات مکرر راه به جایی نخواهیم برد. همه باید وارد میدان عمل شوند. استاد باید برای تربیت شاگرد از منافع خود چشم بپوشد و نظام آموزشی هم برای حفظ استادان ارزشمند و مربیان حاذق هزینه کند. ما برای نجات و توسعه هنر و صنعت جواهرسازی به دلسوز و دغدغه‌مند نیاز داریم.
از منظر نگاه این چهره پیشکسوت در حوزه طراحی و ساخت جواهر، ایجاد زیرساخت در این عرصه بسیار مهم است و برای رسیدن به تولید صنعتی و نیمه‌صنعتی، نیازمند آموزش اصولی، ورود فناوری و تجهیزات پیشرفته روز دنیا و حمایت دولت هستیم. ما در بحث سند ملی گوهرسنگ، سنگ‌های قیمتی همچون فیروزه را در کشور داریم اما قادر به سایز تراشی این سنگ‌ها هم نیستیم زیرا فناوری روز دنیا در اختیارمان نیست درنتیجه فاصله زیادی با صادرات داریم. ما نمی‌توانیم سنتی کار را ادامه دهیم و توقع صادرات داشته باشیم.
مونا رضایی از فعالان عرصه مدل‌سازی طلا و جواهر می‌گوید امیدواریم که با مساعد شدن شرایط، فعالیت گالری‌ها از سر گرفته شود و ما مدل‌سازان در کنار طراحان طلا و جواهر این فرصت را داشته باشیم که در قالب نمایشگاه، به فعالان این بخش به‌ویژه کارخانه‌دارانِ ساخت معرفی شویم و شاهد رونق فعالیت فارغ‌التحصیلان و علاقه‌مندان به این حوزه باشیم. یکی از نکاتی که می‌تواند کار ما را از دیگر همکاران متمایز سازد، طرح است اما متأسفانه آنچه امروز در بازار طلا و جواهر به چشم می‌خورد، وجود طرح‌های کپی یا با اعمال تغییرات بسیار اندک روی طرح‌های اصلی است که درنهایت پس از مدل‌سازی هم شاید محصولات شاخص و منحصربه‌فردی را شاهد نباشیم.
هادی نعمتی، گوهرشناس و طراح و سازنده جواهر معتقد است اگر امروز گوهرشناس و گوهرتراش تربیت کنیم اما مواد اولیه لازم و تکنولوژی کار روی آن‌ها را نداشته باشیم، به بیراهه رفته‌ایم. من همواره این مثال را می‌زنم که آموزش گوهرشناسی یا گوهر تراشی در ایران مانند آموزش شکارچی اژدهاست که اصطلاح معروفی در بحث آموزش است در مثلی چینی. بر این اساس، افراد در بالاترین مقطع ممکن از این رشته تحصیل می‌کنند و درنهایت فرد به مرتبه‌ای می‌رسد که امکان شکار اژدها وجود ندارد و تنها می‌تواند دانش خود را منتقل کند و در حقیقت این مثال اشاره به یک سیکل معیوب در جریان آموزش برخی حوزه‌ها دارد.
نعمتی تأکید می‌کند لازم است از سمت دولت معافیت‌هایی برای واردات سنگ‌های قیمتی و تجهیزات تراش در نظر گرفت تا ورود به این حوزه برای سرمایه‌گذاران جذاب باشد.
حمیدرضا بیابانکی طراح و مدل‌ساز جواهر می‌گوید حتی اگر یکی از مراحل کار از ایده تا اجرا به‌درستی انجام نشود، محصول نهایی نمره قابل قبولی از مشتریان دریافت نخواهد کرد. امروز یکی از آفت‌های جدی در صنعت جواهرسازی، گرایش سلیقه مشتریان به سمت محصولات خارجی است و به نظر می‌رسد اگر مردم هرکدام به جواهر به‌عنوان یک محصول هنری و سرمایه فرهنگی نگاه کنند، در کنار خرید از بازار، هنرمندان را به طراحی ایده‌های نو تشویق می‌کنند و در مسیر خریداری این محصولات تلاش می‌کنند پول خود را به خریدی اختصاص دهند که دارای شناسنامه است و در شناسنامه درباره جزئیات ساخت از طراحی، مدل‌سازی، ساخت قالب، تأمین مواد موردنیاز برای ساخت و در نهایت تولید محصول توضیح داده شده است.
فرانک نوری طراح و سازنده طلا و جواهر معتقد است شاید فاصله ما با کشورهای صاحب نام در زمینه طراحی و ساخت جواهر، یک واژه و آن خودباوری باشد که متأسفانه نبود آن سبب می‌شود با وجود سرمایه‌های انسانی و تجربی نتوانیم آن‌گونه که باید در سطوح جهانی خود را نشان دهیم. برندهای بزرگ، ارزش هنر و خلاقیت هنرمندان ایرانی را به‌خوبی درک می‌کنند و بر این اساس، می‌توان امید داشت نام بسیاری از طراحان شاخص ایرانی در لیست برترین‌های جهان در حوزه طراحی و ساخت طلا و جواهر قرار گیرد ضمن آنکه ما در کشورمان ایران نیز باید بیش‌ازپیش تلاش کنیم تا بتوانیم در سایه خودباوری، جایگاه خود را در سطوح جهانی تثبیت کنیم.
محمد غفاری فعال حوزه طراحی و ساخت طلا و جواهر می‌گوید به‌طورکلی، دو راهکار به‌منظور انجام صادرات در این بخش وجود دارد. نخست آنکه برندها، اقدام به تأسیس دو شعبه کنند که یکی در داخل و دیگری خارج از ایران مشغول به فعالیت باشد و در ادامه یک همکاری بین سازمانی به انجام رسد که به‌اصطلاح پارتنر شیپ نامیده می‌شود. شعبه ایرانی اقدام به طراحی جواهر کرده و شعبه خارجی کار ساخت و فروش را به انجام می‌رساند. شکل دیگر انجام فعالیت صادراتی، همکاری با برندهای بزرگی است که این کار را انجام می‌دهند و به دلیل قدرت مالی بالایی که دارند، حتی باوجود سخت‌گیری‌های مالیاتی اما همچنان در این زمینه فعال هستند و حاضرند باقیمت‌های خوبی، طرح‌های خاص را خریداری کرده و با بهترین کیفیت ساخت، آن‌ها را به دیگر کشورها صادر کنند.
او همچنین معتقد است افزایش رقم‌های مالیاتی بر اساس نظر مجلس و در ادامه مصوبات دولت، میزان سود را در این بخش کاهش داده و البته با افزایش قیمت‌ها، مشتریان هم بار مالی سنگینی را در زمان خرید متحمل می‌شوند.
رضا توانایی فعال عرصه طراحی و ساخت زیورآلات می‌گوید زمانی به هنگام ارائه یک طرح، نگران کپی شدن آن بودیم اما در شرایط فعلی باید منتظر بود و دید که کدام طرح‌ها از سوی سفارش‌دهندگان یا مشتریان موردپسند واقع می‌شود و بیشتر روی همان‌ها مانور داد هرچند با وجود نرم‌افزارهای مدل‌سازی و پرینترهای سه‌بعدی، کیفیت و سرعت اجرای آثار و محصولات بدیع هم به‌شدت افزایش‌یافته است. فهرستی از ابزار طلاسازی و ساخت جواهر وجود دارد که در کشور ما کمیاب هستند و اغلب برای تهیه آن‌ها باید به سراغ گزینه‌های وارداتی قاچاق رفت که این مسئله خود یکی از مشکلات مهم ما در این صنف به شمار می‌رود. همچنین گرانی ابزار کار سبب می‌شود که خیلی‌ها در این حوزه ماندگار نباشند.
حسین جهانی، طراح جواهر می‌گوید گسترش ایده نیازمند سرمایه‌گذاری است اما سرمایه‌گذاران دنبال سودهای زودبازده هستند و از اهمیت ایده در صنایع غافل‌اند. امروز نبض طراحی در اروپا می‌زند و آنچه بیشتر پشت ویترین اغلب صنایع دیده می‌شود یک کپی از همین نمونه‌های موفق و امتحان پس داده است. البته نباید این را فراموش کرد که یکی از رموز موفقیت در این مسیر، باز گذاشتن فضای رقابت است که ما در کشورمان از این نعمت هم محرومیم و نه‌تنها صادرات جواهر از ایران رونق ندارد که با پاک کردن صورت‌مسئله واردات، سطح رقابت را به‌شدت کاهش داده‌ایم.
نیما جعفری دیگر فعال حوزه زیورآلات معتقد است افرادی که در حوزه گوهر فعالیت دارند و به‌ویژه گوهرفروش‌ها، ترجیح می‌دهند در مارکتی بسته و سودآور فعالیت کنند و شاید علاقه چندانی به افزایش آگاهی و دانش تشخیص جامعه یا علاقه‌مندان به این حوزه نداشته باشند. از سوی دیگر این نگرش در جامعه و میان مردم وجود دارد که می‌گویند نباید جواهر خرید زیرا ممکن است در زمان فروش، ارزش هنگام خرید را نداشته باشد اما باید این را به‌حساب وجدان خریدار جواهر گذاشت و چه‌بسا سنگ‌ها و گوهرهایی که در زمان فروش، ارزش بالاتری پیداکرده باشند. همچنین بخش آکادمیک هم توجه ویژه‌ای به این حوزه نداشته و ما هنوز در الفبای گوهرشناسی مشکل داریم. ما باید با ادبیات این رشته آشنا باشیم و سابقه تاریخی گوهرهای قیمتی در سایر نقاط جهان را به‌خوبی بدانیم.
و سخن پایانی...
وقت آن رسیده بپذیریم علوم گوناگونی که مدت‌هاست راه خود را پیداکرده‌اند تا چه اندازه به تفکر و ایده خالقان و کاشفان و مخترعان آن وابسته بوده‌اند؛ ایده‌هایی که در پیشبرد دانش هم نقش داشته‌اند چه رسد به بقای آن و در این بین، فناوری‌های کاربردی در دنیای هنر هم از این قاعده مستثنا نیست. حال تا زمانی که تصمیم نگیریم هزینه ایده و تفکر هنرمند را به دیده منت در صنعت مد بپذیریم، همچنان به آنچه در میان مرزهای جغرافیایی توسعه یافته رقم می‌خورد، محتاج خواهیم بود.