سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: 29 اردیبهشت ماه سالروز تاسیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی است. نهادی که پیشینه آن را دست کم تا سال 1333 باید عقب برد، وقتی که تحت عنوان "فرهنگستان اول" فعالیت می‌کرد. تاسیس این نهاد را به محمدعلی فروغی ادیب و سیاست‌مدار معاصر ایرانی نسبت می‌دهند؛ نهادی که با هدف اصلاح زبان و خط فارسی به فرمان رضا شاه شروع به فعالیت کرد.
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه اساسنامه فرهنگستان را در شانزده ماده تنظیم کرده بود که به تصویب هیئت وزرا رسید. این وظایف عبارت بود از: ترتیب فرهنگ به قصد رد و قبول لغات و اصطلاحات در زبان فارسی، اختیار الفاظ و اصطلاحات در هر رشته از رشته‌های زندگانی، پیراستن زبان فارسی از الفاظ نامتناسب خارجی، تهیه دستور زبان، جمع آوری لغات و اصطلاحات پیشروان و صنعتگران و الفاظ و اصطلاحات قدیمی و اشعار و امثال و قصص و نوادر و ترانه‌ها و آهنگ‌های ولایتی، هدایت افکار به حقیقت ادبیات و چگونگی نظم و نثر، تشویق شعرا و نویسندگان در ایجاد شاهکارهای ادبی، تألیف و ترجمه کتب سودمند و مطالعه و اصلاح خط فارسی.
نخستین نشست فرهنگستان را در تاریخ 12 خرداد نوشتند. جلسهای در عمارت سابق دانشکده حقوق که به ریاست محمدعلی فروغی -نخست‌وزیر وقت- برگزار شد. تا شهریور ماه 1320 تعدادی اصطلاحات فنی و علمی به وسیله فرهنگستان برگزیده و رواج داده شد که مجموعه‌ای از آن به نام " واژه‌های نو" منتشر شد.
بیش از همه در نشست‌های فرهنگستان پیگیر واژه گزینی و یافتن معادل‌هایی برای اصطلاح‌ها و واژگان خارجی بودند. کاری که در فرهنگستان زبان ادب فارسی نیز مجدانه پیگیری می‌شود. همچنین بازبینی در اصطلاحات علمی و انتشار" نامه فرهنگستان" که نخستین شماره آن در سال 1322 به سردبیری حبیب یغمایی منتشر شد، از دیگر فعالیت‌های در این مجموعه بود.
شخصیت‌های مطرح فرهنگستان
ریاست فرهنگستان، به ترتیب زمانی بر عهده این افراد بود: محمدعلی فروغی (اردیبهشت ۱۳۱۴)، حسن وثوق (آذر ۱۳۱۴)، علی‌اصغر حکمت (اردیبهشت ۱۳۱۷)، اسماعیل مرآت (مرداد ۱۳۱۷)، عیسی صدیق (مهر ۱۳۲۰)، بار دیگر محمدعلی فروغی (آذر ۱۳۲۰) و حسین سمیعی معروف ادیب‌السلطنه در سال 1321.
همچنین اعضای پیوسته فرهنگستان عبارت بودند از: ملک‌الشعرای بهار، علی‌اکبر دهخدا، محمدعلی فروغی، ابوالحسن فروغی، سعید نفیسی، سید نصرالله تقوی، صادق رضازاده شفق، بدیع‌الزمان فروزانفر، علی‌اصغر حکمت، عبدالعظیم قریب، حسین گل‌گلاب، رشید یاسمی، غلامحسین رهنما، ادیب‌السلطنه سمیعی، عیسی صدیق، کاظم عصار، فاطمی، قاسم غنی، ابراهیم پورداوود، عباس اقبال آشتیانی، محمد حجازی، محمد قزوینی، محمد تدین، مسعود کیهان، جلال همایی، غلامعلی رعدی آذرخشی، احمد بهمنیار، حسنعلی مستشار، سرهنگ مقتدر، مصطفی عدل، علی‌اکبر سیاسی، محمود حسابی.
اعضای وابسته نیز این افراد بودند: محمدعلی جمال‌زاده، فخر ادهم، کریستن‌سن (دانمارک)، هانری ماسه (فرانسه)، یان ریپکا (چکسلواکی)، منصور بیک فهمی، علی بیک الجارم، محمد رفعت پاشا (مصر)، آرتر پوپ (آمریکا)، محمد اقبال (پاکستان)، ربتس وپولووسکی (روسیه)، ر.ا.نیکلسون (انگلستان)، هادی حسن و محمد حسنین هیکل (مصر).
نگاهی به اسامی روسا، اعضای پیوسته و اعضای وابسته فرهنگستان ایران نشان می‌دهد که اعتبار علمی این مجموعه تا چه میزان بوده است. به نوعی می‌توان "فرهنگستان زبان و ادب فارسی" را مجموعه علمی دانست که در جهت ادامه اهداف "فرهنگستان ایران" تشکیل شد.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای "حفظ قوت و اصالت زبان فارسی"، "پروردن زبانی مهذب و رسا" برای بیان اندیشه‌ها، "رواج زبان و ادب فارسی"، و "ایجاد نشاط و بالندگی در زبان فارسی" در سال 1369 تاسیس شد. پیش از آن فرهنگستان ایران (فرهنگستان اول؛ ۱۳۱۴ تا ۱۳۳۳) و فرهنگستان زبان ایران (فرهنگستان دوم؛ ۱۳۴۷ تا ۱۳۶۰) بنیاد گذاشته شده بودند و بعد از این بود که این مجموعه‌ها در کسوت فرهنگستان زبان و ادب فارسی به فعالیت ادامه داد.
گردانندگان این مجموعه عبارتاند از رئیس جمهور ایران، که رئیس عالی فرهنگستان است، هیئت امنای فرهنگستان های ایران، شورای فرهنگستان (متشکل از اعضای پیوسته ایرانی، اعضای پیوسته فارسی‌زبان خارجی، و اعضای وابسته)، رئیس فرهنگستان، معاون علمی ـ پژوهشی فرهنگستان، و دبیر فرهنگستان.
نخستین رئیس این فرهنگستان حسن ابراهیم حبیبی بود که هم‌زمان معاون اول رئیس جمهور ایران هم بود. دومین رئیس غلامعلی حداد عادل بود که در اواخر دوران ریاستش بر این فرهنگستان به ریاست مجلس شورای اسلامی نیز انتخاب شد. مدتی پس از انتخاب حداد عادل به ریاست مجلس، مجددا حسن حبیبی به ریاست فرهنگستان انتخاب شد. در سال ۱۳۸۷ با بیمار شدن حسن حبیبی و با دستور محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور وقت، غلامعلی حدادعادل دوباره بر کرسی ریاست فرهنگستان نشست.
هم‌سنگ‌یابی کلمات بیگانه
موضوع هم‌سنگ‌یابی کلمات بیگانه در فرهنگستان زبان و ادب فارسی سابقه‌ای طولانی دارد و حتی اگر مبنا را بر شکلگیری گروه واژه گزینی این نهاد بگذاریم باید سابقه‌ای 23 ساله برای آن قائل باشیم. همه می‌دانیم که فرهنگستان زبان و ادب فارسی هر چند وقت یک‌بار تعدادی واژه مصوب - جایگزین واژگان بیگانه- اعلام می‌کند، اما به ندرت هستند کسانی که از روند این جایگزینی مطلع باشند.
در فرهنگستان زبان و ادب فارسی هر رشته فنی و تخصصی اعم از روان‌شناسی، شیمی، فیزیک و ... یک کارگروه تخصصی واژه گزینی دارد که تشکیل شده است از افراد متخصص همان رشته و همین‌طور زبان‌شناسان. این پژوهشگران باید به ساخت واژه که ذیل دانش مورفولوژی (morphology) قرار می‌گیرد، مسلط باشند تا بتوانند در مورد کلمه مورد نظرشان مشاوره‌های زبانی ارائه دهند.
در وهله اول پژوهشگران با آنچه که به عنوان پیکره زبانی شناخته می‌شوند، رو به رو هستند. این پیکره زبانی به زبان ساده تشکیل شده است از منابعی که دائم محل رجوع این پژوهشگران است. این منابع می‌تواند لغت‌نامه‌های تخصصی هر رشته‌ای، کتاب‌های منبع و ... باشد.
پژوهشگران برای انتخاب واژه به ترتیب اولویتی(سه اولویت) که از پیش تعیین شده است، عمل می‌کنند. اولویت اول برای واژگانی است که وارد عرصه عمومی جامعه شده است، کلمه‌ای مثل سونوگرافی که در ادبیات هر فردی در جامعه وارد شده است جزو این دسته قرار می‌گیرد. فرهنگستانی‌ها اولویت دوم را به واژگانی اختصاص داده‌اند که در حوزه آموزش لازم و ضروری تلقی می‌شود، مانند کلمه"restart" که به کار خیلی از دانش آموزان می‌آید.
اما اولویت سوم به واژگان مطلقا تخصصی اختصاص دارد؛ کلماتی که ممکن است دو جراح در اتاق عمل استفاده کنند و هنوز به دهان مردم راه نیافته است. این کلمات از زیر نظر اساتید و اعضای هیات علمی فرهنگستان عبور می‌کند و بعد از اولویت بندی مورد بررسی پژوهشگران در کارگروه‌هایی که ذکرش رفت، قرار می‌گیرد.
پژوهشگران برای این بررسی به یک کار برگ (worksheet) نیاز دارند. این کاربرگ شامل قسمت‌های مختلفی می‌شود که توسط پژوهشگران پر می‌شود.
در وهله نخست تعیین می‌شود که کلمه مورد نظر از کدام زبان، به زبان فارسی وارد شده است. به عنوان مثال لفظ کامپیوتر ریشه در زبان انگلیسی دارد. پژوهشگران همچنین در این قسمت باید بدانند که این واژه‌های در زبان‌های دیگر چه سرنوشتی پیدا کرده است. برای نمونه فرانسوی‌ها هنوز این کلمه را(کامپیوتر) در زبان خود نپذیرفته‌اند و از جایگزین دیگری استفاده می‌کنند. این مسئله در معادل یابی کمک فزاینده‌ای به پژوهشگران می‌کند. مثلا واژه کمپین ریشه در زبان ایتالیایی دارد و به معنای میدان نبرد و کارزار است.
در مرحله بعد باید تعیین شود که کلمه مورد نظر اسمی‌ست تجاری، علمی یا غیره. به عنوان نمونه امروز در زبان فارسی برای هر پودر شوینده‌ای از "شوما" استفاده می‌کنند؛ کلمه‌ای که صرفا یک برند تجاری است. یا کلمه "تاید" (به معنی موج) که در زبان فارسی منسوب است به پودرهای شوینده.
در بخش بعدی پژوهشگران تعیین می‌کنند کلمه مورد نظرشان اسم اختصار(abbreviation) است یا نه، مثلا کلمه‌ای مثل "سیا"(CIA) یک اسم اختصار است که شکل کامل آن "Central Intelligence Agency" است. همین‌طور است ""FBI و خیلی از کلمات دیگر.
پس از آن مقوله دستوری واژه مورد نظر اعم از اسم، فعل و حرف تعیین می‌شود و بعد از آن نوبت به تعیین آن می‌رسد که واژه مورد نظر از مشتقات است یا اصطلاحات وابسته یا ترکیبات. کلمه‌ای مثل تکنولوژی در گروه ترکیبات قرار می‌گیرد و زوج واژه‌هایی مثل آنلاین و آفلاین در اصطلاحات وابسته. اما در گروه ترکیبات می‌توان واژه "Post" که می‌تواند با ""Office ترکیب شود را مثال زد.
در پشت صفحه کاربرگ، پژوهشگران به واسطه منابع مختلف و واژه‌نامه‌هایی نظیر وبستر، آکسفورد یا امریکن هریتیج (american heritage) تعاریف موجود از واژه مورد بررسی را درج می‌کنند و بعد از آن تعریفی جامع و مانع به زبان ساده و در 2 سطر به روی کاربرگ انتقال داده می‌شود. ذیل این تعریف بخش"جمله مثال" قرار دارد؛ جایی که قدرت جولانِ واژه معادل در جملات مختلف عیار سنجی می‌شود.
برای یافتن معادل‌ها همچنین به منابعی پیشین هم رجوع می‌شود. ممکن است واژه‌ای که پژوهشگران فرهنگستان زبان و ادب فارسی روی آن کار می‌کنند پیش از این توسط کسانی دیگر مورد بررسی قرار گرفته باشد، که یکی از وظایف پژوهشگران در این زمینه این است که این موارد را نیز در نظر بگیرند.
بعد از طی این مراحل به معادل‌های پیشنهادی کارگروه می‌رسیم؛ معادل‌هایی که پژوهشگران بعد از تحقیق به شورا(شامل اساتید رشته‌های مختلف و اعضای هیات علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی) ارائه و نظرات خود را نیز درباره آن اعلام می‌کنند. این معادل‌ها نهایتا باید بعد از دفاعیه پژوهشگران توسط شورا به تصویب برسد. با این وصف بعد از طی تمامی مراحل مذکور نوبت به رایزنی و گفت‌وگوهایی می‌رسد که در جلسه شورا مطرح می‌شود؛ گفت‌وگوهایی که ممکن است به تصویب یک کلمه در فرهنگستان بینجامد یا نینجامد.