گروه سینما هنرآنلاین: جشنواره فیلم فجر به عنوان مهم ترین جشن خانواده سینمای ایران در حالی امسال چهل و دومین دوره خود را سپری می کرد که مورد روایت های متفاوتی قرار گرفت.
برجسته ترین نقدها پیرامون چند حاشیه جزئی در افتتاحیه واختتامیه ، ورود چند فیلم ضعیف(از نظر برخی منتقدین جشنواره)به بخش مسابقه و ارگانی بودن برخی فیلم های جشنواره بود تا جایی که برخی از منتقدین این دوره را افتضاح ترین دوره جشنواره خواندند اما نکته قابل توجه این است که آیا صرف داشتن حواشی و یا ورود چند فیلم ضعیف( به زعم برخی منتقدان) به بخش مسابقه می تواند معیاری برای ارزیابی دقیق این جشن ملی باشد یا خیر؟
نگاهی به ماموریت اصلی جشن سینمای ایران
الزامی است قبل از هرگونه داوری در مورد جشنواره چهل و دوم به بیان اصل ماموریت این جشن ملی و مروری بر چند دوره مختلف از ادوار این جشنواره در دولت های مختلف پرداخت و سپس با نگاهی به پیشینه، اثرگذاری و حواشی سالهای گذشته این جشنواره به قضاوت در مورد این دوره بپردازیم.
در بیان اصل ماموریت این جشن ملی موارد زیادی توسط اهالی فرهنگ مطرح شده است که از جمله مهم ترین آن ها عبارتست از محفلی برای رقابت آثار سینمای ایران، کشف استعدادهای جدید سینمائی، سیاست گذاری محتوائی و فرمی و بازنمودن افق هائی جدید از طریق برجسته سازی آثار خلاق و...
در هر دوره ای از جشنواره متولیان برگزاری آن دوره مدعی هستند که طبق ماموریت عمل نموده و قرائنی هم دال بر موفقیت در هر دوره از جشنواره وجود داشته است هرچند که ناظر به سلیقه ها و گفتمان های هر دولت اختلاف نظرهایی در مورد چگونگی انتخاب اثر شایسته و یا استعداد جدید و یا سایر ماموریت های جشنواره فیلم فجر وجود داشته و دارد.
فیلم های ارگانی مهمان همیشگی جشنواره فجر
اما از اصل ماموریت این جشن ملی سینما که بگذریم سه مقوله اصلی که در سال جاری بیشترین حجم انتقاد را از سوی برخی منتقدان به خود اختصاص داده است را در تاریخ برگزاری این جشنوراه مورد بررسی قرار می دهیم.
در وهله نخست به موضوع حضور فیلم های ارگانی در این دوره از جشنواره فیلم فجر پرداخته ایم، با نگاهی به چند جشنواره در سال های گذشته از دولت اعتدال و اصلاحات گرفته تا دولت عدالت ،بخش مهمی از آثار راه یافته به جشنواره به تعبیر برخی منتقدان، ارگانی بوده است. به این معنا که حداقل بین یک سوم تا نصف آثار متعلق به بنیاد فارابی است و بخش زیادی از سایر تولیدات هم با حمایت نهادهای حاکمیتی تولید می شود.
برای مثال به چند دوره از جشنواره های دولت های گذشته در این زمینه اشاره می کنیم که از میان آثار راه یافته به جشنوراه سی و پنجم تا چهلم هر ساله نیمی از آثار ارسال شده به جشنواره مربوط به نهادهای حاکمیتی اعم از فارابی،اوج،حوزه هنری و.... بوده است.
اما در واقع میزان فیلم های حاکمیتی در این دوره از جشنواره افزایش قابل توجهی نسبت به یک دهه گذشته جشنواره فجر نداشته است.
جشنواره چهل و دوم کم حاشیه ترین دوره جشنواره
مقوله دوم به اقدامات غیر حرفه ای در جشنواره(حواشی) مربوط می شود که منتقدین جشنواره امسال مدعی هستند که حواشی برگزاری جشنواره زیاد بوده است. هرچند که در سال جاری جشنواره حاشیه قابل توجه مانند سالهای دهه 90 نداشت اما شاید منظور منتقدین حواشی مربوط به سخنرانی رئیس سازمان سینمائی بوده باشد.در این زمینه نیز این گونه حاشیه ها در سال های گذشته به مراتب بیشتر بوده به طور مثال اعلام زودهنگام نامزدهای بخش سودای سیمرغ، دوسه روز باقیمانده از جشنواره ی 35 منجر به حواشی و جنجال های فراوان می شود یا اخلال در سامانه خرید بلیط جشنواره در روز اول جشنواره فجر ۳۵، حذف بدون دلیل فیلم نرگس آبیار(شیار۱۴۳) از جشنواره به دلیل گمنام بودن او و اعتراض شدید حاتمی کیا در فجر ۳۴، تحریم جشنواره فجر توسط عکاسان به دلیل حذف جایزه عکس در فجر ۳۳، حذف افتتاحیه فجر ۳۸ و اعتراض اهالی سینما، ممنوعیت مصاحبه خبرنگاران و عوامل فیلم ها در جشنواره ی فجر ۳۸، اخلال ها و اهمال های بسیار زیاد جشنواره ۳۴ و استعفای رئیس سازمان سینمایی، حضور فیلمی فاقد جلوه های ویژه در بخش کاندیدای جلوه های ویژه در جشنواره ۳۴ و عدم دعوت از ثریا قاسمی برای حضور در اختتامیه و دریافت جایزه در فجر ۳۵ تنها بخشی حواشی برپایی جشنواره فجر در سالیان گذشته بوده است.
همان طور که مثال هایی ذکر شد در هر دوره از برگزاری جشنواره اقداماتی از سوی مسئولان وقت سازمان سینمائی اتفاق افتاده که به مذاق برخی از جامعه هنری و رسانه ای خوش نمی آمده و حتی منجر به تحریم جشنواره یا انصراف از شرکت در آن شده.برخی از این رفتارها کاملا غیرحرفه ای بوده و قابل دفاع نیست اما برخی دیگر نیز ناشی از سلیقه ی مدیریتی دولت هایی است که ادعای کار حرفه ای در سینما داشتند.
سومین مسئله به ادعای عدم حضور سینماگران مطرح در جشنواره امسال مربوط است، با بررسی یک دهه گذشته جشنواره فجر به این جمع بندی می رسیم که در هر دوره معمولا چند تن از افراد شاخص سینما حضور دارند و سایر فیلم سازان و تولیداتشان در زمره تولیدات شاخص و مطرح نبوده و نیستند .
از سوی دیگر فیلم های بسیار پرمخاطب گیشه مانند فسیل،هتل،مطرب،تگزاس و ....هیچ گاه به جشنواره نیامدند و فیلم های مشابه آنها نیز به جشنواره نخواهند آمد.
برای اثبات این مدعا که در جشنواره های گذشته نیز معمولا به تعداد انگشتان یک دست افراد شاخص حضور داشتند به چند مورد از جشنواره های گذشته اشاره می کنیم.
به عنوان مثال در فجر ۱۳۹۹ فقط شهریار بحرانی،حمید نعمت الله و هاتف علیمردانی به عنوان سه کارگردان نسبتا شاخص حضور داشتند.
در فجر۱۳۹۳نیز فقط چهار کارگردان خیلی مشهور حضور دارند که کمال تبریزی؛جعفری جوزانی ،بهروز افخمی و هاتف علیمردانی بودند یا در جشنواره فجر ۱۳۹۷ نیز فریدون جیرانی،کیومرث پوراحمد،رسول صدرعاملی و رضامیرکرمی تنها کارگردان های مشهور جشنواره بودند.
اگر به نام کارگردان های مذکور توجه شود این نکته قابل تامل است که این کارگران ها هیچ گاه با سینما قهر نکردند و هنوز هم در حال فعالیت و حضور در جشنواره هستند که از این میان جعفری جوزانی رضا میرکریمی و بهروز افخمی در جشنواره چهل یکم و چهل و دوم حضور داشتند.
ریل گذاری بر مدار آرمان های اهالی سینما
در مجموع باید گفت، با بررسی یک دهه فعالیت جشنواره فجر مشخص شد که جشنواره چهل و دوم از نظر برگزاری،آثار،حواشی و سیاست گذاری حرفه ای یکی از بهترین ادوار جشنواره فیلم فجر بوده است و مواردی را که برخی منتقدین به عنوان عوامل ضعف این جشنواره برشمردند هیچ کدام تازگی نداشته و در هر دوره از این جشنواره به شکل های مختلف در یک دهه اخیر قابل مشاهده است.
اما مهم ترین مزیت این دوره از جشنواره افق گشایی هایی بود که تا کنون جز آرمان های دغدغه مندان اهالی سینما بود که از این میان می توان به توجه ویژه به موضوع اقتباس با حضور و رقابت چشمگیر فیلمسازان جوان فیلم اولی، حضور بیش از ۱۲ اثر اقتباسی ،توجه ویژه به مقوله کودک و نوجوان با حضور ۴ انیمیشن،توجه ویژه به ارائه الگوی زن موفق با روایت سه دوره تاریخی از زن صدر اسلام در فیلم شور عاشقی،زن الگوی معاصر در فیلم معجزه پروین و فیلم دست ناپیدا در مورد نقش آفرینی زنان در دفاع مقدس و... اشاره کرد. و در پایان باید گفت، موارد مذکور تنها بخشی از افق گشایی های فجر چهل و دوم بود که توانست مسیری تازه برای اهالی سینما بگشاید.