هفدهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی با شعار «میراث دیروز، اندیشه امروز» به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی بهمن ماه ۱۴۰۴ با مشارکت نهادهای علمی و فرهنگی برگزار میشود و به همین بهانه با احسانالله شکراللهی، نویسنده، پژوهشگر و مدیر انتشارات کتابخانه مجلس شورای اسلامی به بررسی اهمیت میراث مکتوب در دنیای معاصر و چالشهای پیشروی حفظ و احیای این گنجینههای فرهنگی پرداختیم.
شکراللهی با تشبیه میراث مکتوب به «شناسنامه هویت ملی، دینی و تمدنی»، تأکید کرد: «نادیدهانگاری این میراث مانند انکار ریشههای خود است و موجب احساس بیهویتی و ازخودبیگانگی میشود. در مقابل پرواختن به احیای این آثار جایگاه ما را در کاخ بلند تمدن بشری مشخص میکند و نشان میدهد دانشمندان ما در علوم گوناگون تا کجا پیش رفتهاند، و در نهایت موجب تقویت غرور ملی ما خواهد شد.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در کشور توجه کافی به انتشار و بازخوانی میراث مکتوب میشود، با اشاره به فرآیند پیچیده شناسایی، جمعآوری، فهرستنویسی، مرمت، تصویربرداری، خدمات رسانی و تصحیح انتقادی و نشر این آثار، گفت: «طی سه دهه (از اوایل دهه ۷۰ تا پایان دهه ۹۰) فعالیتهای خوبی صورت گرفت، اما متأثر از مسائل اقتصادی و سیاسی، این روند امروز با رکودی نسبی به دلیل خشکسالی بودجه مواجه شده است.» او افزود: «اگرچه نهادهای خصوصی و نیمهخصوصی مانند بنیاد موقوفات دکتر افشار یا مرکز پژوهشی میراث مکتوب کارهای ارزشمند و درخشانی انجام میدهند، اما در حوزه نهادهای با بودجه دولتی پاسخ به این سؤال منفی است و آنگونه که باید و شاید به میراث مکتوب اهتمام نمیشود.»
مدیر انتشارات کتابخانه مجلس، نقش دانشگاهها را در سه حوزه کلیدی برشمرد: «۱. گنجاندن دروس نسخهشناسی و تصحیح متون در برنامههای درسی رشتههای مرتبط. ۲. معرفی پیشینه علوم در تمدن ایران، حتی در رشتههای علوم پایه و فنی، از طریق ارائه واحدهای درسی. ۳. جهتدهی پایاننامههای دانشجویی به سمت پژوهش در میراث مکتوب.»
وی در نقد وضعیت دسترسی پژوهشگران به نسخ خطی در کتابخانهها، از «چندگانگی و پراکندگی قوانین» و «سیاستهای سختگیرانه بعضی کتابخانهها» به عنوان مشکل اصلی نام برد و گفت: «در برخی مراکز مانند کتابخانههای وابسته به آستان قدس رضوی، دسترسی به نفائس با محدودیت مواجه است. این در حالی است که رویکرد جهانی، عرضه آسان و حتی رایگان تصاویر نسخهها در فضای مجازی است.» شکرالهی تصریح کرد: «باید به سمت یکسانسازی و تسهیل سیاستهای خدماترسانی در این حوزه حرکت کنیم.»
شکراللهی در پاسخ به ضرورت تأسیس «بنیاد نسخههای خطی ایران» اظهار داشت: «اگر چنین نهادی بتواند سیاستهای یکسان و نافذی برای همه کتابخانهها (با مالکیتهای دولتی، خصوصی و وقفی) تعریف کند، گامی بلند برای احیای میراث مکتوب خواهد بود. نمونه موفق این کار در ترکیه با تمرکز نسخهها در چند کتابخانه اصلی و ارائه خدمات متمرکز قابل مشاهده است.»
او درباره مقابله با «چاپهای بازاری متون» که بدون رعایت اصول علمی منتشر میشوند، راهکار اصلی را «حمایت از پژوهشگران اصیل و آثار منقح علمی» دانست و گفت: «با حمایت از کار درست، آثار ضعیف به حاشیه رانده میشوند.»
این پژوهشگر در پایان، نقش «آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی» را، که پس از چند سال وقفه، امسال مجدداً به همت کتابخانه مجلس و کتابخانه ملی برگزار میشود، بسیار مثبت ارزیابی کرد: «این آیین با شناسایی و تقدیر از فعالان همهی عرصههای میراث مکتوب – از مصححان و فهرستنویسان تا مرمتگران و مؤلفان، و حتی خبرنگاران و برنامهسازان– توانست موجی ملی برای توجه به نسخ خطی ایجاد کند، و ضمن آگاهیبخشی عمومی، برای متهصصان و پژوهشگران انگیزهبخش و امزدآفرین باشد. احیای دوباره این مراسم اتفاق مبارکی برای جامعه علمی کشور است.»
منبع: ایبنا