به گزارش هنرآنلاین به نقل از روابط عمومی موسسه افرا مانا، دهمین نشست نقد صحنه با بررسی تئاتر "جعفر خان از فرنگ برگشته" نوشته حسن مقدم و کارگردانی رحمت امینی و با حضور داوود فتحعلی بیگی، رحمت امینی، علی رضا نراقی و بهزاد صدیقی و با همکاری موسسه افرامانا عصر روز شنبه یکم اردیبهشت ماه ۹۷ در سالن استاد ذوالفقاری فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.
بر اساس این گزارش، در ابتدا بهزاد صدیقی، نمایشنامهنویس و دبیر نقد صحنه، در باره حسن مقدم، نویسنده نمایشنامه "جعفرخان از فرنگ برگشته" گفت: نمایشنامه "جعفر خان" از متون مهم و شاخص ادبیات نمایشی نسل اول نمایشنامهنویسی است که به شیوه نمایشنامهنویسی غربی نوشته شده. حسن مقدم، ذبیح بهروز و کمال الوزاره محمودی و چند تن دیگر از نمایشنامهنویسان آن دوره با دغدغهمندی در نگارش نمایشنامهنویسی به شیوه غربی اما بهرهگیری از موضوعات جامعه خود و نیز به کارگیری برخی از شیوههای نمایش ایرانی تلاش کردند خود را به عنوان نمایشنامهنویسان دوره اول اثبات کنند.
وی در ادامه یادآورشد: بدون شک کوششهای نمایشنامهنویسی این نمایشنامهنویسان سبب شد هم تئاتر به صورت جدی در فرهنگ و هنر ایران جای باز کند و هم تلاشهای نمایشنامهنویسی نسل بعد از آنان تا نسلهای بعدی و نمایشنامهنویسی دوره معاصر ادامه داشته باشد.
صدیقی سپس در خصوص اجرای این نمایش توسط رحمت امینی گفت: به نظرم این اجرا یک بار دیگر این فرصت را فراهم آورد تا هم مخاطبان حرفهای شاهد دیده شدن این متن باشند و هم نسل جوان و دانشجو با این متن آشنایی لازم را پیدا کنند. اجرای نمایش "جعفرخان ..." و اجرای نمایشنامه "جیجیک علیشاه" نوشته ذبیح بهروز توسط رحمت امینی نشان میدهد که او با دغدغهمندی به سراغ این متون رفته و بر آن است یک بار دیگر اجرای این متون را به محک در آورد و پیشینه غنی تئاتر و نمایشنامهنویسی مان را یادآوری کند.
در ادامه این نشست رحمت امینی، کارگردان این اثر ضمن سپاس از برگزارکنندگان این اثر در فرهنگسرای ارسباران و تشکر دبیر سلسله نشستهای نقد صحنه که به طور مداوم چراغ نقد صحنه را روشن نگه میدارد، درباره چگونگی اجرای متن "جعفرخان ..." گفت: برای اجرای این متن دو گونه میشود برخورد کرد یا وفادارانه این نمایشنامه را به اجرا در آورد با به صورت بازنویسی. ابتدا قرار بود این متن را با چند تن از نمایشنامهنویسان مثل خانم نغمه ثمینی، حسین کیانی و کوروش نریمانی بازنویسی کنیم که به دلیل زمان اجرایی که برای ایام نوروز در نظر گرفته شده بود، فرصت لازم و کافی برای این کار نداشتیم و به همین دلیل و بدون حذف و اضافه کرن به متن و وفادار به نمایشنامه اصلی این اثر را در گروه تمرین و کار کردیم و به اجرا رساندیم که خوشبختانه با حضور بیشتر تماشاگران و ارتباط خوب با تماشاگر به این اندازه از استقبال رسیدیم.
امینی سپس اضافه کرد: در مورد درک هر متن به نظرم نمایشنامهخوانی آن اثر در جمع متخصصان تئاتر و مخاطبان حرفهای تئاتر است. چون در نمایشنامهخوانی میتوانیم به نقاط ضعف و قوت متن نمایشنامه پی ببریم و این کار کمک به تمرین نمایش میکند. از طرفی متن ممکن است پیچیدگیهای خاصی نداشته باشد یا نویسنده نخواسته چنین کاری کند یعنی اثرش را پیچیده کند اما با نمایشنامهخوانی میتوانیم متوجه پیچیدگیهای متن و مشکلات آن شویم. به همین دلیل پیش از اجرا و تمرینات اولیه، این متن را در زمستان 97 در موزه حسن مقدم نمایشنامهخوانی کردیم و به مسائل متن و دشواریهای اجرای آن پی بردیم.
این استاد دانشگاه هم چنین با اشاره به تراژدینویسی یونان باستان برای شخصیتهای بالادست جامعه گفت: در کمدی "جعفرخان..." مخاطبان وضعیت خودشان را دیدند چنان که امروز به نوعی دیگر این وضعیت در جامعه دیده میشود. این نمایشنامه تمثیلی از وضعیت جامعه ایران است. جامعهای که جعفرخانهای دیگری آمدند و همچنان دچار تضادهایی هستند.
وی در خصوص تغییرات این متن در اجرای نمایش گفت: تغییرات این متن خیلی جزئی بود. به عنوان مثال مشت اکبر تبدیل به کاراکتر سیاه نمایش ایرانی شده اما دیگر سیاه نیست یا شخصیت فرامرز با شیطنتهایش دیگران را اذیت میکرد. البته همه تلاشمان در اجرای این متن این بود که متن را با وفاداریی متن صورت اصلی اجرا کنیم و در اجرا به سمت لودگی نرویم.
پس از صحبتهای دکتر رحمت امینی، علیرضا نراقی، منتقد این نشست، در ابتدا در خصوص زندگی و آثار حسن مقدم گفت: به نظرم توجه به شخصیت و زندگی حسن مقدم راهنمای خوبی برای شناخت بهتر متن "جعفرخان..." و دغدغهای که در این متن دیده میشود، است. حسن مقدم به همراه اولین نمایشنامهنویسان ایران هم چون آخوندزاده، میرزاآقا تبریزی و مویدالممالک فکری ارشاد یک ویژگی و دغدغه مشترکی دارد و آن هم دغدغههای اجتماعی و روشنفکری است که به مسائل سیاسی اجتماعی ایران مربوط میشود.
نراقی در ادامه با اشاره به زندگینامه و نامههای خانوادگی حسن مقدم به ویژه نامههایی که او به برادرش مینویسد، گفت: در این نامهها نوعی جدا افتادگی او از جامعه و تنهاییاش را در برابر جامعهای که نمیتواند او را درک کند، میبینیم. از فقر و فاصله طبقاتی گسترده جامعه تا تضاد سنت و مدرنیته و این که رسالت مهمی به عنوان فرزندانی از پدران مدیر و مسئولی که در این شهر دارند، در این نامهها سخن گفته است.
این منتقد هم چنین افزود: سویه انتقادی نمایشنامه "جعفر خان..." جامعه ایران است و شخصیت نویسنده هم چون شخصیت جوان جعفر خان در این جامعه درک نمیشود. جدا از این که شخصیت جعفر خان در این نمایشنامه در برابر حجم وسیعی از خرافهها قرار میگیرد و نویسنده مسائل خرافهپرستی را مطرح و نقد میکند، این نمایشنامه نویسندهاش را به عنوان نمایشنامهنویس مدرنی نشان میدهد که سویه انتقادی هم به سنتهای ایران دارد.
نراقی با اشاره به زنانه بودن نمایشنامه جعفر خان از فرنگ برگشته، یادآورشد: نمایشنامه جعفر خان به دلیل تصویر زنانهای که در آن ساخته و ارائه میشود، نمایشنامه زنانهای است. مادر جعفر خان که در مقابل جعفر خان است و به عنوان مرکز ثقلی است که با او تضاد دارد و بقیه شخصیتها هم چون زینت و مش اکبر و دایی جان همه از مادر جعفر خان تبعیت میکنند. به این ترتیب این نمایشنامه به عنوان نمایشنامه زنانهای دیده میشود.
داوود فتحعلی بیگی، کارگردان، نویسنده و پژوهشگر در ادامه این نشست در ابتدای سخنان خود با اشاره به این که یکی از نکات مثبت اجرای نمایش جعفر خان... این است که آقای امینی همه عواملش را از دانشجویان و دانش آموختگان تئاتر انتخاب کرده و البته سیستم آموزش دانشگاهی در پرورش دانشجویان تئاتر اشکال دارد، گفت: انتخاب این متن برای اجرا دارای اهمیت است چون امروزه مسئلهای را که در نمایشنامه مطرح میشود، هنوز در جامعه امروزی میبینیم. شاید افرادی که امروزه از فرنگ بر میگردند هم چون جعفر خان دارای چنین تغییرات شخصیتی نشده باشند اما نوعی خود باختگی هویتی در شخصیت آنان دیده میشود.
این استاد و پژوهشگر تئاتر هم چنین با یادآوری ایرانی بازی حسن مقدم و نیش و کنایههایی که در این اثرش به مسائل سنت و مدرنیته و هم جامعه فرنگی و هم جامعه ایرانی میزند، در خصوص زبان کمدی در نمایش گفت: اساسا نمایش کمدی یا مضحکه یا نمایش شادیآور دارای دستور زبان است و این مسئله حائز اهمیت است. هم کمدی حرکت، هم کمدی کلام و هم کمدی موقعیت دستور زبان دارند و رسیدن به این تئاتر یا این نوع کمدی به تمرین و ممارست و مطالعات نیاز دارد.
فتحعلیبیگی در بخش دیگری از سخنان خود درباره تئاترهای کمدی شبانه و آزاد و نخستین مقالهای که پس از مطالعه و تحقیقات زیادی درباره کمدی ایرانی و نمایشهای شادیآور در سال 63 نوشته بود، گفت: من با دیدن و شنیدن آثار زیادی از نمایشهای سیاه بازی متوجه شدم که شخصیت سیاه و این نوع نمایشها چه چیزی را میگویند و به چه چیزی میخندند؟ بعد متوجه شدم که اینها با دستور زبان نانوشته که با کسب تجربه این دستور زبان به دست آمده، به این کمدی دست پیدا کردهاند.
وی سپس اضافه کرد: به نظرم دکتر رحمت امینی به مرزهایی از این نوع کمدی رسیده است که کمی پخته شده و صیقل خورده و لحظاتی از این کمدی در این اثر دیده میشد. اجرای نمایش جعفر خان... پس از اجرای جیجک علیشاه نشان میدهد که کارگردان چند قدم جلوتر رفته و امیدوارکننده است که اگر ادامه پیدا کند و در این عرصه مستمر باشد، به پختگیهایی هم میرسد.
در ادامه نیز علی رضا نراقی گفت: نمایش جعفرخان اجرای سادهای دارد. چون نمایشنامه خیلی ساده نوشته شده و در نمایشنامه، انتقال داستان به سرعت و مسئله نمایشنامه به درستی و سادگی به مخاطب عرضه میشود و به نظرم این نمایش از این نظر پیشرو است.
این منتقد در پایان سخنان خود گفت: بدون تعارف میگویم اجرای نمایش جعفرخان... به دلیل وفادارای به متن اصلی و بنمایه آن که در آن سادگی رعایت شده، اجرایی سالم و اصیل است. میزانسنها خیلی ساده است و به همین دلیل میتوان گفت اجرای دانشگاهی است و تکنیکهایی در این نوع آثار دانشگاهی دیده میشود که خیلی خوب مسائل آن انتقالپذیر است. از طرفی چون در میزانسن و در منتقل کردن جوهره متن کارش را درست انجام میدهد، اجرایی اصیل است. میشود گفت متن جعفر خان بدون تغییر خاصی در اجرا قوام بیشتری پیدا کرده و شخصیت مش اکبر در ارتباط با مادر جعفرخان به عنوان همدم او اندکی نقش بیشتر و اضافهای پیدا کرده است.
بهزاد صدیقی در پایان این نشست درباره اجرای این نمایش گفت: چنان که در یادداشت اخیرم درباره این متن نوشتم و منتشر کردم، ضمن انتخاب متنی درخور و مهم از نمایشنامههای دوره نخست نمایشنامهنویسی معاصر ایران توسط کارگردان و انتخاب بازیگرانی جوان که هدایت شده دست به اجرای نقشهای خود میزنند و عموما اغلب بازیگران راحت و روان نقشآفرینی میکنند و بازیهایی که بدون شلنگ تخته اندازی در صحنه سنگلج دیده میشود، به نظرم تماشاگر با اجرای نمایشی ساده و صمیمی روبهرو میشود و همین هم موجب اقبال و توجه تماشاگران به اثر میشود که امیدوارم برای نمایشهای این چنینی تداوم بیایبد.
لازم به توضیح است در پایان این نشست پس از گفتوگوی بازیگران با کارشناسان این نشست، لوح تقدیری از طرف مدیریت فرهنگی هنری منطقه سه و فرهنگسرای ارسباران به هر یک از مدعوین این نشست اهدا شد.
یادآور میشود سلسله نشستهای نقد صحنه توسط باشگاه تئاتر فرهنگسرای ارسباران با همکاری موسسه افرا مانا با هدف نقد و بررسی نمایش ای در حال اجرای تهران، هر ماه در فرهنگسرای ارسباران برگزار میشود.