به گزارش خبرنگار موسیقی هنرآنلاین: (نه به خاکِ در بسودم نه به سنگش آزمودم /به کجا برم سری را که نکرده‌ام فدایت) این بخشی از شعر قطعه «دقیقه» است که سید محسن حسینی آن را به آواز ایرانی تبدیل کرده است. این خواننده پیش از اینکه تار صدایش را روی نت‌های موسیقی سنتی تنظیم کند، قرائت قرآن می‌کرد، قرائتی که کم‌کم او را به سمت موسیقی سنتی کشاند تا راوی روح مردمانش باشد؛ آوازخوانی که تلاش می‌کند، اجراهایش با آهنگ موزون فطرتش هماهنگ باشد، هماهنگی با فطرتی که سبب شده تا روح و ذهن بشری را از شنیدنش اقناع کند و انسان را در مسیر فطرت اش قرار دهد.
حسینی به دلیل خلاقیت و قدرت صدایی که شبیه هیچ‌کس نیست، خیلی زود موردتوجه قرار گرفت. او تاکنون اجراهای صحنه‌ای بسیاری در تالار وحدت و برج میلاد و تالار رودکی تهران و تالار حوزه هنری و شهرهای ایران با گروه هم‌نوایان روناک و گروه مشرق و گروه نغمه گردان و نغمه سپهر و ضرب آواو گروه هور را داشته است. هم‌اکنون مدیریت گروه موسیقی (هور )را به‌عنوان بهترین گروه موسیقی از نگاه داوران در جشنواره سی و هشتم فجر را نیز بر عهده دارد . اجرای کنسرت در کشور اکراین و سوریه و همچنین آلبوم‌های ( در دور دست ) و آلبوم‌های (شهر مناجات ) ، ( نواحی اشک یک و نواحی اشک دو ،( آن روز آسمان گریست) همچنین جُنگ موسیقی ( جز عشق ندارم هنری ) و آلبومی از قطعات کوتاه موسیقی ایرانی (دقیقه) از تولیدات دیگر ایشان می باشد.
سید محسن حسین در روزهای پرکار اجرا در شهرهای مختلف ایران و خارج از کشور به دعوت از هنر آنلاین به دفتر خبرگزاری آمد تا علاوه بر بررسی کارنامه هنری این آوازخوانی ایرانی به چالش‌ها و فرازوفرودهای آواز و موسیقی سنتی در ایران بپردازیم.
اولین آلبوم من در جشنواره بسطامی و جشنواره موسیقی فجر عنوان بهترین آلبوم را گرفت.
هنرآنلاین: اگر موافقید از ورودتان به عرصه آواز شروع کنیم، چه شد که وارد عرصه موسیقی سنتی و آواز ایرانی شدید؟
سید محسن حسینی:من از بچگی قرائت قرآن کار می‌کردم کم‌کم با قبولی در دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران تصمیم گرفتم تا به‌صورت حرفه‌ای کار خوانندگی را دنبال کنم بنابراین کلاس‌های حمیدرضا نوربخش از آوازخوان‌های ایرانی را پی گرفتم از هم‌نسلان من در آن دوره جناب محمد معتمدی بود زمانی که من وارد کلاس استاد نوربخش شدم که معتمدی دوره‌های آخر خود را می‌گذراند. این موضوع به سال‌های 78 برمی‌گردد. شش سال در خدمت استاد نوربخش آموزش دیدم. بعداز این در یک بازه زمانی برای تحصیلات فوق‌لیسانس و دکتری وقفه‌ای حاصل شد بعد از اتمام تحصیلات در سال 95 اولین آلبوم خود را با نام «از سراسر بگذشته» منتشر کردم. هرچند پیش از این اجراهایی صحنه‌ای انجام می‌دادم اما اولین آلبوم من به سال 95 بازمی‌گردد. اولین آلبوم من در جشنواره بسطامی و جشنواره موسیقی فجر عنوان بهترین آلبوم را گرفت.
هنرآنلاین: آلبوم «از سراسر بگذشته» اسم قابل‌تأملی دارد. اولین کار خودتان را با چه مضمونی شروع کردید؟
سید محسن حسینی:این آلبوم یک کار کاملاً ارکسترال سنتی با شعر طالب آملی بود. بسیار کار جذابی که بعدها در تالار رودکی اجرا شد و همین موفقیت زمینه پیشنهادهای دیگر را فراهم کرد. آلبوم شهید سلیمانی و اشعار سهراب سپهری از دیگر آلبوم‌های من محسوب می‌شود.
تبدیل شعر سهراب سپهری به آواز کار سختی بود
هنرآنلاین: چه طور شعر نو را در قالب سنتی خواندید، احتمالاً کار جذاب و نویی از آب درآمده باشد؟
سید محسن حسینی: بله، هرچند خواندن شعر نو و تبدیل آن به آواز سخت است اما در مقابل شعر سپید کار راحت‌تری است، من هر دوی آن‌ها را تجربه کرده‌ام. آلبوم «در دوردست» که با مضمون شعر سهراب سپهری کارشده یک اثر جذاب است که تلاش کرده‌ایم، شعر نو را به آواز ایرانی تبدیل کنیم. ما برای آلبوم سپهری نامزد دریافت جایزه باربد شدیم و اتفاقاً یکی از ویژگی های این آلبوم در این بود که این آلبوم را بدون استودیوم ضبط کردیم و همون اجرای صحنه‌ای که در جشنواره به اجرا درآمد را تبدیل به یک آلبوم کردیم. بعد ها این آلبوم در اکراین هم اجرا شد و کم‌کم از همین تیم گروه «نغمه گردان» شکل گرفت و بعد از آن دو آلبوم دیگر بانام «جز عشق ندارم هنری» را تولید کردیم که به واسطه آن جایزه بهترین خواننده موسیقی دستگاهی را دریافت کردم. درون‌مایه این آلبوم هم عاشقانه است و از اشعار محیط قمی الهام گرفته است.
هنرآنلاین: در محتوای آثارتان بیشتر از چه مضامینی بهره می‌گیرید؟
سید محسن حسینی: مضامین اشعار من بیشتر عاشقانه و در کنار آن مضامین پند و اندرز و امید و زندگی و البته مضامین آئینی هم وجود دارد.
هنرآنلاین: در کارنامه شما قطعاتی با محتوای ارزشی هم دیده می‌شود، سبکی از روضه‌خوانی که با آواز ایرانی تلفیق می‌شود و به‌نوعی نمایشی از خلاقیت هنرمندانه شما در این اجرا است؟
سید محسن حسینی: قطعاتی که در حوزه عاشورایی انجام داده‌ام. داستانی کاملاً متفاوت با سایر کارهای من دارد. آلبوم «آن روز آسمان گریست» کاری عاشقانه در رثای آقا امام حسین (ع) است. شما در این کار تنها یک آواز نمی‌شنوید، در کنار آن افکت و موسیقی هم داریم.
آنجایی که می‌گوید: ( بی اشک روضه تو دلم وا نمی‌شود/ بی‌نام دوست نامه‌ای امضا نمی‌شود)
سخنی که از دل برآید، لاجرم بر دل می‌نشیند
هنرآنلاین : چقدر قبول دارید، ارتباط مخاطب با یک اثر به ارتباط خواننده با شعر و مضمون اثر بازمی‌گردد به عبارتی باید مضمون شعر از وجود خواننده برآید تا بر وجود مخاطب بنشیند ؟
سید محسن حسینی: برای موضوعات دلی و مذهبی مانند موضوعات انقلابی و عاشورایی مثل حاج قاسم ، فلسطین و غیره... ورود هنرمند دو حالت دارد یا بازی می‌کند، یعنی برای اجرای قطعه‌ای با مضمون امام حسین به ایجاد حسی از غم در صدای خود اکتفا می‌کند که شاید موفق هم باشد اما درنهایت سخنی که از دل برآید لاجرم بر دل می‌نشیند. در حالت دوم ارتباط خواننده با شعر کاملاً دلی است همان ارتباطی که من در قطعه امام حسین(ع) اجرا کردم. نگاه من در قطعه‌ای که برای امام حسین (ع) اجرا کردم کاملاً دلی بود. در قطعه «بی اشک تو دلم وا نمی‌شود» قبل از اجرا از شدت اندوه کل اعضای گروه به هم ریختند انگار که همه وسط روضه بودیم و این ارتباط یک‌شبه در انسان ایجاد نمی‌شود. باید با آن حس و حال یک‌عمر زندگی کرده باشید تا به جان شما بنشیند. من معتقدم هرآن چه که امروز به آن رسیده‌ام از روضه امام حسین (ع) است و این اعتقاد قلبی من است. اجرای ارکستری که برای حاج قاسم خوانده ام با همین فضا و ارتباطی است که درباره آن صحبت کردم.
هنرمند برای خلق یک اثر ماندگار باید با یک اثر زندگی کند.
هنرآنلاین: کار ارکسترال که برای حاج قاسم خواندید، مخاطب در سالن همراه با شعر شما گریه می‌کرد، به‌خصوص آنجایی که شعر به شهادت حاج قاسم می‌رسد.
سید محسن حسینی: در آن صحنه اگر دیده باشید، تمام وجودم روی سن غرق اشک بود، آنجایی که می‌گوید: (زود بیدار شدم تا سر ساعت برسم / آه مادر مگر از من چه گناهی سر زد که دعا کردی و گفتی که به‌سلامت برسم) در حقیقت هنرمند اگرچه در یک لحظه به حس می‌رسد اما پشت این لحظه یک‌عمر تجربه است که در بیست دقیقه به اجرا می‌رسد. بار عاطفی که در دل انسان جمع می‌شود و به یکباره خود را در اجرا نشان می‌دهد. اجرای قطعه «ققنوس» هم این فضا را دارد، بنابراین اگر هنرمند به دنبال خلق یک اثر ماندگار است، باید با یک اثر زندگی کند.
برای بداهه خوانی، خواننده باید به شعر مسلط باشد
هنرآنلاین: شجریان همه اعتبار خود را بداهه‌خوانی می‌داند، بر این اساس یک بداهه خوان چه ویژگی باید داشته باشد؟
سید محسن حسینی: مناسب خوانی یا آوازخوانی یعنی هنرمند و خواننده در لحظه باید بتواند مطابق با حال و هوای آن لحظه یک اثر هنری تعریف کند. موسیقی ایرانی بیشتر هوش دخیل است و اینکه در لحظه چه حسی از فضا دارید همان حس را به آواز تبدیل کنید. در آواز، خواننده کارش بسی سخت تر از نوازنده است، چرا که باید بر اشعار مسلط باشد و آگاهی شعری داشته باشد.
دلایل دیده شدن کارهای من خلاقیت و نو بودن در آن‌ها بوده است
هنرآنلاین: الگوی آوازی خودتان را چه کسی می‌دانید؟
سید محسن حسینی: من هیچ‌گاه دوست نداشتم شبیه کسی بخوانم و یکی از دلایل دیده شدن کارهای من خلاقیت و نو بودن آن بوده است و همیشه تلاش کرده‌ام که شبیه به خودم باشم. به قول سهراب سپهری «من هوای خود را می‌نوشم». درعین‌حال کارهای استاد همایون شجریان، طاهرپور ، ادیب خانزاده و استاد بنان را بسیار دوست داشته‌ام. ولی هرگز نخواستم و تلاش نکرده‌ام که شبیه به آن‌ها باشم.
هنرآنلاین:با توجه به اینکه استاد بسطامی و استاد شجریان در یک دوره زیست کرده اند چرا استاد بسطامی به اندازه استاد شجریان دیده نشد؟
سید محسن حسینی: بخشی از دیده شدن کار هنرمند به روابط عمومی او بستگی دارد. اینکه یک فرد صرف خواننده بودن نمی‌تواند مطرح شود و رفتارهای اجتماعی و زیست اجتماعی ما هم باید در کنار هنر نمود داشته باشد. منش و روش یک هنرمند از گفتگو با او خود را نشان می‌دهد. بنابراین روابط عمومی هنرمند با مدیران و هم‌صنفان بسیار حائز اهمیت است. هم‌زمان هم باید شعر را بشناسم هم فرزند زمانه خودم باشم و دغدغه امروز مردم را بدانم و عکس‌العمل نشان دهد. استاد شجریان بسیار باهوش و هم خوش‌سخن بود و هم مدیر خوبی بود.
در بازی رقابت، هنرمند نباید خودش را مسخ کند و کنار بکشد
در بازی رقابت هنرمند نباید خودش را مسخ کند و کنار بکشد و از این مسیر نمی‌تواند دیده شود و به‌عنوان هنرمند مستقل رشد کند. محمد معتمدی می‌توانست در لوای فلان کس یا فلان موزیسین باشد اما کنار کشید و خودش مستقل شد و همین زمینه‌ای گشت تا بیشتر دیده و به‌عنوان یک هنرمند مستقل شناخته شود. البته که این فرایند در موسیقی پاپ بیشتر خود را نشان می‌دهد. بسیاری از خوانندگان تحت لوای تهیه‌کننده کار می‌کنند، حتی برنامه زندگی خود را مانند ازدواج کردن را با آن‌ها هماهنگ می‌کنند، حتی برخی از آن‌ها حق ندارند ازدواج کنند.
هنر آنلاین: چرا موسیقی پاپ انقدر پرطرفدار است؟
سید محسن حسینی : یکی از دلایلی که ارکستر پاپ پرطرفدار است و سالن‌های کنسرت پاپ تقریباهمیشه پر است بحث همزادپنداری مخاطب با آهنگ‌های پاپ است. زمانی که شما مدام یک شعر را می‌شنوید، به بخشی از خاطره جمعی شما تبدیل می‌شود و هم‌صدایی با خواننده هشتاد درصد از انگیزه کسانی است که به کنسرت‌های پاپ می‌روند. در موسیقی ایرانی هم می‌توانیم، این اتفاق را ببینیم و مسئله اصلی ما همین است. در کارهای علیرضا قربانی هم می‌توانیم این هم‌صدایی را ببینیم و یکی از دلایل پرطرفدار بودن کارهای علیرضا قربانی همین همزادپنداری با کارهای این خواننده است و اتفاقاً این راه کار بسیار هوشمندانه بوده است و جواب خواهد داد.
قربانی توانست موسیقی سنتی و آواز ایرانی را مطابق با ذائقه امروز تغییر دهد
هنرآنلاین: برخی از هنرمندان معتقدند اغلب رسانه‌ها به‌خصوص تلویزیون مدام روی موسیقی پاپ تأکید دارند و همین عامل سبب می شود تا حافظه جمعی مخاطب به سمت موسیقی پاپ کشیده شود، نظر شما چیست؟
سید محسن حسینی: قطعاً، چرخه معیوب حاکم بر موسیقی در ایران یکی از دلایل تغییر ذائقه مردم است. زمانی که هر شب غذای فست فودی بخوریم، بدن نسبت به غذای سنتی مانند قرمه سبزی حساسیت نشان می‌دهد. ذهن انسان زمانی که ساده پسند می‌شود و خلع پیدا می‌کند به‌سختی می‌تواند با آواز ایرانی که با فکر و تفکر همراه است هم‌صدایی و همراهی کند. درعین‌حال امر محالی نیست و کاره های علیرضا قربانی نشان داده است که می‌توان به سمتی رفت که ذائقه مردم را بار دیگر بر سبک‌های ایرانی مانند آواز ایرانی بکشاند.
هنرآنلاین: چرا آوازهای سنتی علیرضا قربانی توانسته با موسیقی پاپ رقابت کند و حتی جلوتر از آن مخاطب خودش را ایجاد کند. وجه تفاوت کارهای علیرضا قربانی یا برگ برنده او چیست؟
سید محسن حسینی: قربانی تلاش کرده تا سازهای ایرانی و غیر ایرانی را ترکیب کند اما درعین‌حال موسیقی ایرانی را به‌عنوان یک قالب و چارچوب اصلی در نظر می‌گیرد. آواز قربانی یک اجرای سنتی ایرانی است که روی دستگاه‌های ایرانی تحریر می‌زند و آواز می‌خواند. وجه تفاوت قربانی در لحن و موسیقی است و ارکستری که اجرا می‌شود نوع جدیدی است که آواز ایرانی را در قالبی نو ارائه می‌دهد. تنها یک موسیقی خام سنتی نمی‌شنویم؛ فضای ماورایی با شعری از معنا و مفهوم خوب در کلمات ساده و قابل درک برای تمام مخاطبانش ازجمله ویژگی‌هایی است که سبب شده کارهای قربانی پرطرفدار باشد.
مطابق با زمانه و ذائقه امروز مخاطب، موسیقی سنتی را به‌روز کنیم.
هنرآنلاین: به این فکر کرده اید که در سبک و سیاق نوآوری آقای قربانی کاری بسازید؟
سید محسن حسینی: کاری در دست تولید دارم باهمین سبک که هنوز منتشر نشده است. کاری با فضای عاشقانه (آه دل تنگ توأم/ بادلم حرف بزن). مثلث شعر، آهنگساز و خواننده زمانی محصول اثرگذار ارائه می‌دهند که همه این اجزا باهم همدل باشند یعنی قبل از اینکه سازها باهم کوک باشند دل‌ها باهم کوک باشد و این انسجام از روی تفکر حاصل می‌شود. مثلاً همه اجزا بر این امر اتفاق‌نظر داشته باشند که برای ارائه یک اثر بر ایجاد خلاقیت اصرار داشته باشیم، اینکه یک نفر بر سنت صرف اصرار کند و بقیه بر خلاقیت این کنتراست خود را در اجرا به شکل منفی نشان خواهد داد. درعین‌حال، برای اینکه یک موسیقی ایرانی اثرگذاری داشته باشیم، باید مطابق با زمانه و ذائقه امروز مخاطب، موسیقی سنتی را به‌روز کنیم.
این گفتگو ادامه دارد.....
هانیه شجاعی زند