سرویس موسیقی هنرآنلاین: آموزش موسیقی آوازی ایران در طول تاریخ به شیوه‌های مختلفی صورت پذیرفته است، اما در این نوشتار، به اوایل سال‌های 1310 برمی‌گردیم. در این سال‌ها یکی از کسانی که آموزش آواز را متحول و جامع کرد و در این زمینه از هم‌دوره‌ای‌های خود متمایز شد اسماعیل مهرتاش بود.
اسماعیل مهرتاش، با تأسیس جامعه باربد، زمینه آموزش آواز را از مرحله مقدماتی و تئوری تا مرحله پیشرفته و اجرایی برای هنرجویان خود فراهم ساخت و به نوعی اولین مرکز آموزشی- اجرایی ایران در رشته آواز اصیل را افتتاح کرد.
شیوه کار مهرتاش در آن سال‌ها این‌گونه بود که با تشکیل کلاس‌های گروهی و با استفاده از ردیف‌های منظم آوازی که خود مبدع آن بود، هنرجویان و علاقه‌مندان به آواز را تحت آموزش خود می‌گرفت. همچنین به دلیل اینکه در جامعه باربد رشته‌های مختلف هنری مانند تئاتر، بازیگری، گویندگی، تاریخ موسیقی هم آموزش داده می‌شد، هنرجویان آواز نیز با این مباحث آشنا می‌شدند و حتی می‌توانستند در آن کلاس‌ها شرکت کنند، که این امر نیز بسیار در پرورش هنرجویان آواز مؤثر بود.
مجموع این عوامل باعث می‌شد پرورش‌یافتگان این شیوه تدریس، آمادگی لازم را برای ورود به عرصه اجرا در سطح کشور و ملی را به دست بیاورند. در این زمینه مهرتاش با اجرای تئاترهای ملی در جامعه باربد، ارتباط با رسانه‌های جمعی آن زمان (رادیو، تلویزیون)، ارتباط با اساتید بزرگ و مشهور آن زمان، پروسه آموزشی خود را تکمیل کرد و از شاگردانی که خود در زمینه بازیگری، خوانندگی، نوازندگی، گویندگی و... تربیت کرده بود در کارهای اجرایی نیز استفاده می‌کرد. به عنوان مثال در زمینه بازیگری افرادی چون عزت‌الله انتظامی و محمدعلی کشاورز، در زمینه خوانندگی افرادی چون عبدالوهاب شهیدی، محمدرضا شجریان، جمال وفایی، محمد منتشری و در زمینه گویندگی افرادی چون بهروز رضوی را تحویل جامعه هنری ایران داد و تحولی عظیم در تأمین نیروهای هنری ایران ایجاد کرد.
نکته‌ای که متأسفانه مورد غفلت واقع شده، این است که خیلی از هنرمندان پرورش یافته این شیوه، بعد از اینکه به سطح حرفه‌ای و اجرایی می‌رسیدند، نزد اساتید دیگر آن زمان می‌رفتند و متأسفانه دیگران از روی ناآگاهی نام این هنرمندان را به اساتید دیگر گره می‌زدند. به عنوان مثال می‌توانیم به محمدرضا شجریان اشاره کنیم که مدت 5 سال نزد اسماعیل مهرتاش از آموزش‌های مقدماتی تا پیشرفته آواز را طی کرد و زمانی که آوازخوانی حرفه‌ای شده بود، نزد نورعلی برومند رفت ولی متأسفانه همه شجریان را پرورش یافته جناب برومند می‌دانند.
از معدود شاگردان مهرتاش که مدت 20 سال به مانند فرزند و همراه همیشگی مهرتاش بود به نام محمد منتشری می‌رسیم. منتشری به نوعی در جریان تمام کارهای اجرایی استاد در زمینه آموزش موسیقی و دیگر رشته‌های هنری این جامعه قرار داشت و در زمینه آموزش آواز، تنها کسی می‌توانسته باشد که همان مسیر مهرتاش را ادامه دهد.
باید به این نکته دقت کنیم که شیوه تدریس مهرتاش، که امروز محمد منتشری نیز همان شیوه را ادامه می‌دهد نه به صورت شعاری که به صورت عملی بزرگان هنری ایران‌زمین را متولد کرد.
محمد منتشری علاوه بر اینکه آشنایی و اشراف کامل به شیوه تدریس مهرتاش دارد، خود نیز مجری و آوازخوانی توانمند است و در سال‌هایی که نزد استاد مهرتاش بوده علاوه بر اینکه تسلط کامل بر ردیف آوازی مهرتاش پیدا کرد اجراهای متعدد با بزرگان موسیقی در رادیو و تلویزیون و تئاتر داشته و انبوهی از تجربیات آموزشی و اجرایی را با خود دارد و این امر یک امتیاز برای ایشان و هنرجویان تحت آموزش ایشان است.
اگر بخواهیم به شاخص‌ترین ویژگی‌های تدریس محمد منتشری اشاره کنیم می‌توانیم موارد زیر را برشماریم:
- تدریس ردیف اسماعیل مهرتاش: این ردیف به‌صورت استاندارد و مشخص است و قرار نیست نحوه خوانش آن در هر جلسه برای هنرجویان تغییر کند!! و باعث تشویش ذهن هنرجو شود. البته اینکه ردیف آوازی مهرتاش چه ویژگی‌هایی دارد در این نوشتار نمی‌گنجد و خود مطلبی مفصل است.
- آموزش دوره مقدماتی: در دوره مقدماتی به هنرجویان قالب کلی و نکات اصلی و پایه‌ای گوشه‌های آواز آموزش داده می‌شود. هنرجویانی که قابلیت خوانش ردیف را نداشته باشند با خوانش تصنیف‌های مختلف و گوشه‌های ریتمیک به مرور آماده می‌شوند.
- آموزش دوره عالی: در دوره عالی به هنرجویان نکات ریز و ظرافت‌های گوشه‌های آوازی، تحریرهای مطول و همچنین آموزش هنر آوازخوانی که فراتر از ردیف خوانی است، آموزش داده می‌شود.
- استفاده از ساز در تدریس: مهرتاش از سازی مضرابی (تار) در تدریس خود استفاده می‌کرد، و محمد منتشری نیز به مانند ایشان، برای تربیت گوش موسیقایی هنرجویان از ساز مضرابی (سنتور) در تدریس استفاده می‌کند.
- به دلیل اینکه محمد منتشری اجراهای زیادی داشته است و هنر بداهه‌خوانی را در سطح بالایی می‌داند، در آموزش ردیف‌های آوازی نیز ذهن هنرجویان را به‌مرور رها و فارغ از چارچوب‌ها و فشارهای خودساخته می‌کند و با رعایت قواعد کلی و اساسی به هنرجو می‌آموزد که چگونه ذهنی رها داشته باشد تا هنر بداهه‌خوانی در هنرجو شکل پذیرد.
- آموزش دروس به‌صورت گروهی است و تا حد امکان سعی می‌شود هنرجویانی که در دوره مقدماتی هستند، دروس یکسانی داشته باشند و همچنین هنرجویان دوره عالی نیز از نظر درسی یکسان باشند تا تمام زمان کلاس برای هر هنرجو، جنبه آموزشی خود را داشته باشد.
در پایان برای تمام اساتید و کسانی که در راه ترویج فرهنگ و هنر ایران‌زمین قدم برمی‌دارند آرزوی بهروزی و بهبودی داریم.
عاشقی را باید از پروانه، عاشق یاد گیرد / هر که چیزی یاد گیرد، باید از استاد یاد گیرد
شمع را سر تا به پا می‌سوزد و پروانه را پر / آتش عشق است و هرکس را به استعداد گیرد[1]
-------------
1. طایر شیرازی