سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: در ایامی منتهی به نوروز، تقریبا بازار همه اجناس رونق می‌گیرد. بسیاری از ناشران هم روی ماه آخر سال حساب ویژه‌ای باز می‌کنند.
معمولا در ایام آخر سال ناشران با تخفیف‌های ویژه سعی دارند دست کم برای مدت زمانی کوتاه بازار را از رکود خارج کنند. این تخفیف‌ها معمولا به شکلی در نظر گرفته می‌شود که مخاطبان را برای خرید عیدانه کتاب ترغیب کند. یکی از ناشرانی که رقم نسبتا بالایی را برای تخفیف عیدانه خود در نظر گرفت، نشر ثالث است. مسئولان این نشر علت در نظر گرفتن این تخفیف را با رقم ۴۱ درصد، نزدیک بودن عید و آخر سال و مشکلات مربوط به کاغذ عنوان کرده‌اند. صادق وفایی در مهر نوشته است: دست اندرکاران مشغول در این نشر می‌گویند این روزها کاغذ گران شده، قیمت کتاب بالا رفته و قدرت خرید مردم پایین آمده است. تخفیف موردنظر هم فقط مربوط به کتاب‌هایی می‌شود که توسط ثالث چاپ شده‌اند و مدت آن هم از دوم تا نهم اسفند بوده است. این رویکرد باعث می‌شود پخشی‌هایی هم که از این ناشر خرید می‌کنند، خرید ۴ تا ۶ ماهه خود را در این بازه زمانی داشته باشند. بنابراین شرکت‌های پخش کتاب هم، آثار مورد نظر خود را با همین درصد تخفیف از این ناشر خریداری کردند.
به تعبیر مدیران نشر ثالث، این تخفیف شاید موجب ضرر باشد ولی به علت نقدینگی و خرید کاغذ امری اجتناب ناپذیر است. چنین کاری در چنین مقطعی از سال، باعث گردش حساب و خالی شدن انبارهای کتاب می‌شود؛ خالی نشدن انبار یکی از مشکلات و علل چاپ نکردن آثار جدید است.
اما نکته جالب درباره این تخفیف این است که مخاطبان، بیشتر مشغول خرید کتاب‌های گران قیمت می‌شوند. به‌عنوان مثال در میان کتاب‌های نشر ثالث بیشترین اقبال در این دوره از تخفیف‌های نوروزی به کتاب‌های ترجمه شده توسط بیژن اشتری بوده است. دوره و مجموعه کتاب‌های تاریخی که این مترجم ترجمه و نشر ثالث چاپ کرده حدودا ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان قیمت دارند که با در نظر گرفتن تخفیف مورد نظر، این روزها با قیمت حدود ۳۰۰ هزار تومان به فروش رفتند.
خریدهای اینترنتی
از طرف دیگر مسئولان انتشارات نگاه هم در آستانه عید امسال، تخفیف ۳۳ درصدی را برای همه کتاب‌هایشان در نظر گرفتند. البته این تخفیف شرطی دارد و آن خرید اینترنتی از سایت این ناشر است. یعنی تخفیف مورد اشاره فقط برای خرید اینترنتی است و اگر مخاطبی قصد خرید حضوری را هم از فروشگاه این ناشر داشته باشد باید ثبت سفارش خود را به صورت اینترنتی انجام بدهد.
این ناشر روزهای پایانی سال گذشته، تخفیف ۴۱ درصدی را در نظر گرفته بود که این رقم امسال ۳۳ درصد شده و در کنارش پست سفارشی رایگان به شهرستان‌ها هم در نظر گرفته شده است. مسئولان این نشر در پاسخ به علت این طرح می‌گویند قصد دارند امکانی را برای مخاطبان شهرستانی خود فراهم کنند تا ناچار به سفر به تهران نباشند. بنابراین طرح تخفیف آستانه عید نگاه به صورت اینترنتی همراه با پست برای شهرستان‌ها خواهد بود.
پرسش درباره چرایی این طرح به این پاسخ می‌رسد که «ما در طول سال تخفیف‌های مختلفی را در نظر گرفتیم؛ تخفیف‌هایی مانند روز مادر، روز پدر، تخفیف‌های سه شنبه و ... . ما انتشاراتی نیستیم که در طول سال تخفیف نداشته باشیم و فقط پایان سال به این کار رو بیاوریم. به هر حال این تخفیف‌ها در پایان سال، برای حمایت و همراهی کردن با مخاطبان برای کتاب عیدی دادن است.»
یک راه حل و ترفند
یکی دیگر از ناشران و کتابفروشانی که برای ایام نزدیک عید نوروز ، تخفیف در نظر گرفته، نشر چشمه است که جشنواره اینترنتی تخفیف‌هایش همچنان برقرار است. طرح این ناشر نیز مربوط به خرید اینترنتی کتاب‌های چاپ شده توسط آن است و رقم تخفیف ۲۵ درصدی برای آن در نظر گرفته شده است.
مسئولان این نشر در پاسخ به دلیل اجرای این طرح می‌گویند: خرید شب عید به طور معمول متقاضی‌های زیادی دارد و مخاطبان می‌خواهند کتاب بخرند تا بخوانند یا عیدی بدهند. عده زیادی از مخاطبان ما در شهرستان‌ها هستند و اگر طرح تخفیف نزدیک عید فقط به کتابفروشی‌های چشمه محدود شود، ناچار به سفر به تهران اند. بنابراین خواستیم تا این خرید برای همه آسان باشد.
مطالعه و بررسی اظهارات ناشران و گزارش پیش‌رو نشان می‌دهد، در نظر گرفتن تخفیف همیشه به علت باقی ماندن محصول در انبار و تلاش برای رد کردن آن به دست مشتری نیست. تخفیف در بازار کتاب کشور که به طور کلی و عمومی، راکد و نامناسب توصیف می‌شود، یک راه حل و ترفند است که همان طور که ابتدای گزارش مطرح شد، بسته به سیاست ناشران و کتابفروشان در نظر گرفته و اعمال می‌شود.
به هر حال با وجود تخفیف‌هایی که ناشران در این روزها در نظر می‌گیرند، می‌توان امیدوار بود بازار خوبی برای خرید کتاب هم جهت مطالعه و هم جهت عیدی دادن به وجود بیاید.
چطور کتاب را زمین نگذاریم؟
بارها شده کتابی را زمین گذاشته‌اید و کتاب دیگری را آغاز کرده‌اید بدون آن‌که بدانید قرار است این کتاب کجای زندگی به دردتان بخورد. گاهی اما برخی کتاب‌ها را در راستای رسیدن به هدف خاصی مطالعه کرده‌اید.
مثلا برای گذراندن واحدی درسی، کسب اطلاعات درباره سوژه‌ای خاص یا نوشتن، و شرکت در مسابقه. گاهی لذت خواندن با شرکت در مسابقه و گرفتن جایزه همراه می‌شود. لذتی که جایزه‌اش به اندازه شرکت در مسابقه‌اش هیجان‌انگیز نبوده و گاه جوایز معنوی آن اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. نگارحسینخانی، پیشتر در گزارشی در هنرآنلاین نوشت چیزی که مهم است ایجاد علاقه به خواندن در سطح جامعه است که مسئولان از هر طریقی آن را دنبال می‌کنند. با توجه به اهمیت مطالعه در جامعه این الزام به گسترش کتابخوانی مورد تاکید قرار گرفته است. اما امروز کتاب و کتابخوانی و میزان گرایش به مطالعه، یکی از شاخص‌های توسعه به شمار می‌رود. بررسی‌ها نشان می‌دهد مطالعه و کتابخوانی وضعیت مطلوبی در ایران ندارد و عمدتا مردم ایران از خرید و یا مطالعه کتاب گریزانند و در عین حال اقدامات لازم و جدی جهت ترویج و اشاعه فرهنگ مطالعه صورت نگرفته است. برای رفع موانع و ایجاد زمینه و بستر لازم برای ترویج و توسعه فرهنگ مطالعه، نهادهای مختلف در 5 بخش، شامل خانواده، مدارس و نظام آموزشی، کتابداران و کتابخانه‌ها، دولت و رسانه‌های گروهی و ناشران و کتاب‌فروشی‌ها، باید با رفع مشکلات موجود، هم‌سو و هم‌هدف، به سمت مشخصی حرکت کنند.
دولت چه می‌کند؟
در کنار این‌که خانواده‌ها، مدارس و کتابداران کتابخانه‌ها، از عوامل موثر در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی به شمار می‌روند، برگزاری مسابقات و جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها نیز به این امر کمک خواهد کرد. جوایز این مسابقات اغلب در سطح ملی و استانی؛ جوایز ادبی، کتاب، و نیز اعطای بن‌های کتاب بوده است.
از این رو کتابخانه‌های عمومی در صورت برخورداری از کتاب‌های مناسب سعی در برگزاری مسابقاتی در راستای جا انداختن فرهنگ کتابخوانی می‌کنند. لزوم این امر از آنجا احساس می‌شود که از مشکلات کتابخانه‌های عمومی که متقاضیان جوانی دارند و می‌توانند در رشد آنها سهیم باشند نداشتن فعالیت‌های جانبی است. نقش دولت و رسانه‌های گروهی نیز در این نوع فرهنگ‌سازی بیش از هر ارگان دیگری است. توسعه فرهنگ مطالعه و کتابخوانی، گرچه عزمی همگانی می‌طلبد ولی سهم دولت در این فرهنگ‌سازی بسیار مهم است. چرا که با در اختیار داشتن امکانات رسانه‌ای و تبلیغاتی فراوان می‌تواند فرهنگی را جا بیندازد و مسلط کند. این در حالی است که تلاش‌هایی که در این راستا صورت گرفته، بسیار شتابزده بوده و از تاثیرگذاری زیادی برخوردار نبوده است.
مسابقه مسابقه مسابقه
در حوزه رسانه، بیشترین بار در گسترش فرهنگ کتابخوانی بر دوش نشریات است، اما آنها نیز توان تحریک مخاطبان فرهیخته را نداشته‌اند. این مخاطبان، نیازمند مطالب غنی‌تر و پربارتری هستند. در حالی که برای رسیدن به شاخص‌های توسعه مورد نظر، باید شاهد انعکاس جلسات نقد و بررسی کتاب، آمار دقیق کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها و علاوه بر آن حرکت‌های مختلف دولتی و غیردولتی در زمینه کتابخوانی برای گسترش فرهنگ باشیم. رسانه‌های گروهی چون رادیو و تلویزیون، به جز معدود برنامه‌هایی که آن هم گاهی پخش می‌شود، دیگر هیچ پوششی در جهت گسترش فرهنگ کتابخوانی نمی‌کنند. مثلاً در برنامه‌های صدا و سیما در رابطه با کتاب، برای معرفی کتاب اغلب 15 دقیقه بیشتر وقت نمی‌گذارند؛ چندین کتاب خیلی شتابزده معرفی می‌شود و ... تمام. این در حالی است که در دیگر کشورها، با تهیه مسابقات مختلف در رابطه با همین معرفی کتاب، آن را از حالت ایستا و کتابخانه‌ای خارج کرده و تبدیل به امری هیجان‌انگیز مانند ورزش می‌کنند.
مثلاً یک آکادمی مطرح در آلمان روش ویژه‌ای با عنوان Book Slam یا "معرفی ضربتی کتاب" برای معرفی کتاب به مخاطبان و به‌ویژه کودکان و نوجوانان اتخاذ کرده که طی آن از تمهیدات مختلفی برای معرفی کتاب در سه دقیقه استفاده می‌کند. این طرح به صورت مسابقه اجرا می‌شود و هرکتاب باید در کمتر از سه دقیقه معرفی شود. این معرفی می‌تواند به صورت "خواندن گزیده‌ای از کتاب"، "ارائه خلاصه‌ای از داستان به صورت داستان‌گویی"، "خودنگاره‌ای از شخصیت اصلی داستان"، "مصاحبه‌ای با شخصیت اصلی یا نویسنده داستان" یا "گفت‌وگویی درباره موضوع اصلی کتاب" و ... باشد.
داوران پس از معرفی هر کتاب به آن نمره‌ای بین یک تا ده می‌دهند. مخاطبان حتی می‌توانند با سوت زدن معرفی کتاب را قطع کنند. بعد از معرفی همه کتاب‌ها، امتیازات، جمع بسته و کتاب برنده معرفی می‌شود. در پایان برنامه، همه کتاب‌های معرفی‌شده به نمایش گذاشته می‌شوند. به نظر، ایده جالبی است که یک فعالیت تبلیغی ـ ترغیبی (معرفی کتاب) تبدیل به فعالیتی تهییجی (برگزاری مسابقه) شود که مسلماً میزان تأثیرگذاری بیشتری به‌ویژه در سنین پایین‌تر خواهد داشت. نهاد کتابخانه‌های عمومی، به عنوان نهاد اصلی متولی در امر کتابخوانی می‌تواند تغییر رویه داده و مسابقات کتابخوانی‌اش را با شیوه‌هایی مشابه تمرین کند.
معضل مسابقات کتابخوانی
مدیر سابق یکی از کتابخانه‌های عمومی درباره برگزاری مسابقات کتابخوانی می‌گوید: "مهم‌ترین معضل مسابقات کتابخوانی در کشور این است که هدف‌گذاری مشخصی ندارد و از این روست که گاهی احساس می‌شود برگزاری این مسابقات تنها وجه نمادین دارد".
سیدکریم محمدی معتقد است مسابقات کتابخوانی که از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی و با مشارکت اعضای کتابخانه‌ها کشور برگزار می‌شود رونق چندانی ندارد. او اضافه می‌کند: "انگیزه‌های مادی و معنوی باید در افرادی که می‌خواهند در مسابقات شرکت کنند تقویت شود. اختصاص جایزه‌های چهل‌پنجاه‌هزارتومانی آن هم به تعدادی انگشت‌شمار، کمتر کسی را به شرکت در چنین مسابقاتی ترغیب می‌کند".
پیشنهاد این فعال فرهنگی برای ارتقای سطح این مسابقات این است که "همه موانع و محدودیت‌ها از میان برداشته شود و مسئولان برگزارکننده با ارائه موضوعات آزاد و تعیین کتاب‌هایی متنوع، طیف‌های گوناگونی را با علاقه‌مندی‌های مختلف جزب کنند".