سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: اکنون سال‌هاست مسئله بحران شعر و نشر شعر معاصر در ایران نقل محافل ادبی و گعده‌های هنری است. یکی از مطالبات در این حوزه نبود نشریات مناسبی است که به طور اختصاصی به شعر بپردازند. وضعیت نشر شعر با بحران مالی رو به روست و از سوی دیگر بحران مخاطب از دیگر مسائل مهم مبحث بحران شعر امروز ایران است. از طرفی بعضی معتقدند این چرخه از هر نظر معیوب است و مسئله صرفا به ناشر و مخاطب محدود نمی‌شود، بلکه شاعران تراز اول کمی هم هستند که این روزها شعر بنویسند. کثرت شاعران نشان از رونق بازار شعر نیست و اتفاقا همین کثرت مخاطبان معدود شعر معاصر ایران را سردرگم می‌کند.
اما در این میان بی شک نبود ارگان یا نشریه‌ای که به طور اختصاصی به این مسائل بپردازد بیش از پیش محسوس است. با همه مشکلاتی که بر سر "شعر" خروار شده است، کمتر مسائل پیرامونی این بحران مورد واکاوی قرار می‌گیرد.
اکنون چندی است خبر انتشار ویژه‌نامه شعر امروز ایرانِ رودکی با عنوان "حدیث آرزومندی" مخابره شده است.
محمد عزیزی، مدیر مسئول مجله رودکی به ما گفت: من به عنوان مدیر مسئول و سردبیر مجله رودکی در طول این دوازده سال که از فعالیت این مجله می گذرد، و به عنوان یک اهل ادبیات و اندکی شاعر، همواره دلم می‌خواست که ویژه‌نامه‌هایی درباره شعر، داستان، نقد ادبی، نشر و... منتشر کنم اما معمولا فرصت لازم فراهم نمی‌شد تا این‌بار که پس از دیداری دوستانه با رضا روزبهانی از او خواستم که به دور از فضای روشنفکرزده‌ی مرسوم، به دور از رفیق‌بازی‌ها، با دقت و حوصله و با گشاده‌دستی، مجموعه‌ای از بهترین شعرهای امروز شاعران معاصر را فراهم کند تا به قول حافظ "حدیث آرزومندی" باشد!
او ادامه داد: ایشان که خود اهل شعر و نقد و نظر و صاحب اسلوب و روش است، با اشتیاق بار این مسوولیت را به دوش کشید. سپس سرکار خانم پوران کاوه را که خود، شاعر، مترجم، و منتقدی صاحب نام است و هم‌چنین خانم نرگس دوست را که در سرودن شعر و نقد شعر امروز دستی توانا دارد، به عنوان همکار به کمک آقای روزبهانی فرستادم تا با در نظر گرفتن همان حرف‌های کلی‌ام، این ویژه‌نامه را فراهم کنند و آنها نیز این زحمت را کشیدند.
محمد عزیزی، شاعر و نویسنده گفت: براساس همان طرح اولیه ای که در ذهنم بود، یک بخش دیگر هم به جز گرفتن شعر به مجله افزودم و آن نظرخواهی از منتقدان و شعرشناسان بزرگ بود که پاسخ گوی یکی دو سوال کلیدی باشند. این که شعر امروز چه نوع شعری است؟ و یا چه نوع شعری باید باشد؟ و نسبت آن با زندگی امروز ما چیست؟ و...؟
عزیزی گفت: در این مجموعه بیش از صد شاعر از یدالله رویایی گرفته تا حافظ موسوی و جوان‌ترها حضور دارند. این نشریه به امید خدا تا قبل از روز شعر یعنی تا اواخر هفته اول مهرماه سال جاری منتشر و در تیراژی وسیع دردکه‌ها و کتابفروشی‌ها توزیع می‌شود.
او در پایان گفت: شماره‌ی بعد رودکی ویژه‌نامه‌ی داستان خواهد بود با عنوان داستان‌های روزگار که آن‌هم با همکاری و سرپرستی رضا روزبهانی آماده خواهد شد. و دیگر این که رودکی هنوز هم هست و خواهد بود!
رضا روزبهانی دبیر این شماره از جریده رودکی گفت: در این ویژه‌نامه از تعداد بسیاری شاعران مطرح به علاوه‌ی جوانان ایرانی همراه معرفی مختصری که در حد نهایتا سه سطر A4 باشد و عکس‌شان که در بالای شعر می‌آید نمونه شعرهایی ارائه خواهد شد. این کاری ست که تاکنون به این صورت در تاریخ نشریات ما انجام نشده و سابقه ندارد. ارائه‌ی این جنگ بزرگ شعر هم در واقع برای در معرض قضاوت قرار گرفتن شعر شاعران و جریانات مختلف شعری دهه‌های اخیر است.
این شاعر و پژوهشگر معاصر به هنرآنلاین گفت: با توجه به این که اکنون نزدیک دو دهه است که ما نشریه‌ی تخصصی شعر و بلکه ادبیات نداریم، و بنابراین کاملا این خلا از سمت مخاطبان و شاعران احساس می‌شد، اوائل تابستان که در جلسه‌ای دوستانه خدمت آقای دکتر عزیزی بودم اعلام کردند که با اختیار تام این کار را انجام بدهم. از همان ابتدا خانم پوران کاوه که مترجم و شاعر نام‌آشنا و پرسابقه‌ای ست و نیز نرگس دوست – از شاعران و پژوهشگران خوش‌ذوق- به پیشنهاد آقای عزیزی به من پیوستند و به تدریج دوسه تن دیگر از جمله خانم شوکا حسینی. در واقع ما از انتشار این ویژه‌نامه چندین هدف را منظور داشتیم: ابتدا این که بی هیچ نگاه سلیقه‌ورزانه‌ای دست به کاری چون شب‌های شعر خوشه بر روی صفحات کاغذی رودکی بزنیم. این که به انبوهی از شاعران جریان‌های مختلف این امکان داده شود که شعرشان در کنار یکدیگر به دست مخاطبان‌شان برسد.
روزبهانی گفت: در گذر چنین هدف‌گیری‌ای طبیعتا جز افرادی معدود و انگشت‌شمار، استقبال خیلی خوبی شد و بسیاری قبول کردند که بی تعصب و عصبیت و با سازش‌گری، کارشان در کنار دیگری‌ای که چه بسا مدام با پیش‌داوری با او مواجهه داشته قرار گیرد و دیده شود. چیز دیگری که ما به دنبالش بودیم این بود که شعر طیف‌های مختلف شعری (چه از لحاظ فکری و چه سبکی و جریانی و هنری و حتی قالب) در معرض قضاوت مخاطبان و اهل نقد و نظر قرار گیرد.
روزبهانی گفت: در گذر این هدف‌گیری حتما با سیاست بنده که مورد تایید و نظر جناب دکتر عزیزی نیز بوده به آسانی شعر نسل‌های متفاوت را در این ویژه‌نامه می‌توان رصد کرد. این که راحت می‌شود قضاوت کرد آیا با گذر از اسم‌هایی که شعرشان بر ادبیات ما سایه انداخته بود آیا ما اکنون از لحاظ کیفیت در حال رکود هستیم و تولید شعر شاخص و توانمند داریم یا نه. در بخش ابتدای مجله هم البته با سوالی بنیادی به سراغ تعدادی از صاحب‌نظران رفتیم که با جمع‌بندی آرا و شاید نقد و نظر آنها و رویت نمونه‌ای از کارنامه‌ی شعر این چند دهه‌ی اخیر خواننده‌ی ویژه‌نامه بتواند خود به نتیجه‌ای مناسب برسد.
روزبهانی گفت: در حدیث بی‌قراری، از هر شاعر بین سه تا پنج شعر دریافت شد. قرار شد که برای هر شاعر بی در نظر گرفتن سابقه‌ی ادبیش یک صفحه اختصاص داده شود و به انصاف، همه شعر و معرفی‌شان در ترتیبی الفبایی در مجله منتشر شود. از آن‌جایی که در مواردی، کل شعرهای رسیده‌ی یک شاعر بلند بود یا که در مواردی خیلی کوتاه، گاه در صفحه‌ی شاعری چند شعر خیلی کوتاه آمده و گاه تا سه صفحه به یک شعر شاعری اختصاص پیدا کرده. در مجموع هم بیش از 130 نفر شعرشان در این ویژه‌نامه منتشر می‌شود.
او درباره معیار انتخاب شاعران این ویژه نامه گفت: در حقیقت معیار من برای انتخاب شعرها این بوده که شاعر ابتدائا تعریف کامل و درستی از شعر داشته باشد و به زبان بی‌نقصی هم رسیده باشد. طی حدود دوماه از انتشار فراخوان ما بیش‌تر از 400 نفر برای من و همکارانم آثارشان را ارسال کردند. از این میان حجم بسیار زیادی که از جمله دوستان بنده هم از آن شمارند کارهاشان - به خاطر ضعف تالیف و سستی زبان و بلکه تلقی اشتباه‌شان از شعر که متن ادبی را شعر به حساب آورده بودند- کنار گذاشته شد. از این میان نزدیک 125 نفر شعرهاشان توسط بنده انتخاب شده و چندنفر هم توصیه شدند که نهایتا جز همین چند نفر معدود مابقی شعرشان در هر شکل و جریان و سبکی از متوسط به بالا ایستاده.
روزبهانی در پاسخ به این سوال که آیا نحله یا جریان خاص شعریای در این ویژه نامه بوده است که مغفول مانده باشد، گفت: بی هیچ نگاه سلیقه‌محوری به توصیه‌ی آقای دکتر عزیزی از تمام نحله‌ها و جریان‌های شعری این چهار دهه‌ی اخیر نمونه شعر انتخاب شده. در واقع جز افرادی که خود استقبال کردند و آثارشان را ارسال کردند بنده خود برای ایجاد تعادلی که به معنای نگاهی دمکرات هم تعبیر می‌شود اگر خلائی در مورد عدم ارائه‌ی شعر جریانی و نحله‌ای دیدم با پی‌گیری و تماس‌های مکرر سعی کرده‌ام که جز از همه‌ی جریانات شعری از تمامی شاعران مطرح و شناخته‌شده‌ی دهه‌های اخیر شعر بیاورم مگر اشخاصی که خود در انجام این کار ممانعت کرده‌اند.
روزبهانی در پاسخ به این سوال که علاوه بر بخش شعر معاصر ایران به چه جنبه‌های دیگری از شعر معاصر در این ویژه نامه اشاره و بررسی شده است، گفت: هم‌چنان که اشاره شد جز نمونه شعرهای شاعران که با معرفی دایره‌المعارفی و عکس، صفحه یا صفحاتی دارند، با چنین سوال بنیادی‌ای سراغ بسیاری منتقدین و صاحب‌نظران و شاعران رفتیم که (با توجه به بی‌رونقی حاد شعرخوانی در جامعه‌ی امروز ایران) اصلا وجود شاعران و شعر (با درنظر داشتن این که ما اکنون حدود پنج- شش‌هزار شاعر صاحب کتاب داریم) چه ضرورتی می‌تواند داشته باشد؟
او گفت: بنده توانستم با کمک دوستانم از جمله خانم پوران کاوه و شوکا حسینی پاسخ درخوری از آدم‌های شاخص ادبیات و فلسفه (کسانی چون ضیاء موحد، عباس مخبر، محمد قاسم‌زاده) و حتی علوم دیگر (مثل فیزیک‌دان برجسته‌مان، آقای دکتر رضا منصوری) بگیرم.
او اضافه کرد: مسلما با خواندن این همه شعر (نزدیک به 150 شعر) از شاعران زنده و جدی اکنون ما و در نظر داشتن قضاوت بیش از 25 تن از شاعران و صاحب‌نظران این مملکت و فرهنگ و زبان می‌توان به دورنمای نسبی (و نه لزوما کاملی) از شعر امروز ما دست یافت.
روزبهانی در پایان گفت: اما با توجه به مشکلات متعدد انتشار کتاب و مجله در ایران، مدیرمسئول رودکی تهمیداتی از قبیل تعیین صفحاتی برای تبلیغ کتاب‌های ادبی (با عنوان بازارچه‌ی کتاب) اندیشیده که ناشران و مولفین می‌توانند با شرایطی کتاب‌هاشان را در شماره‌های بعدی مجله معرفی کنند.
شوکا حسینی، شاعر و از همکاران این شماره مجله رودکی درباره دیدگاه شاعران درباره آسیب‌های امروز شعر ایران گفت: نظرات و دیدگاه‌های مختلفی در این باره وجود داشت و هر یک از دوستان از منظری به این آسیب‌ها پرداختند.
او گفت: شعر برآیند زبان است و زبان امری اجتماعی؛ همانطور که مسائل اجتماعی باید با مولفه‌های مختلفی بررسی شود، در برخورد با شعر نیز باید به مولفه‌های گوناگونی توجه کرد.
حسینی توضیح داد: از این زاویه‌ی ورود به شعر، باید گفت که آسیب‌های متعددی دامن‌گیر شعر امروز است که نمی‌توان یکی را به طور دقیق ارجح بر دیگری اعلام کرد و از دیگر سو، برایند و عملکرد شعر امروز که سبب ایجاد اینگونه پرسش‌ها شده‌است، به نقصان در ساختار آن اشاره‌ی مستقیم دارد.
او ادامه داد: یعنی ریشه‌های این آسیب را باید در ساختار شعر امروز از مرحله‌ی تولید تا عرضه که هم شاعران و هم مخاطبان را در بر می‌گیرد، مورد کنکاش و تحلیل قرار داد. و این تحقیق به ظاهر ساده، بسیار پیچیده و چند لایه است چرا که هم با ساز و کار روانشناختی انسان ایرانی معاصر درگیر می‌شود هم با هستی زندگی اجتماعی-سیاسی-اقتصادی-فرهنگی که در رابطه‌ی تنگاتنگ با وضعیت جهانی خود نیز به سر می‌برد. حسینی گفت: نمی‌توان در یک جای ساکن نشست و گفت که مسائل شعر ما این است و آن است؛ چرا که شعر محصول وضعیت‌های چندگانه‌ی انسان است و به همین نسبت، نظر و خواست مخاطب از شعر در یک فرم سیالی در حال تغییر و تحول است.
او در تببین این مسئله گفت: یعنی همانگونه که شاعر در دام «شدن» افتاده است، مخاطب نیز به همان اندازه در این ورطه افتاده و تناظر یک به یکی با یکدیگر به وجود آورده‌اند. اما اگر شخصا و بر اساس تجربه‌ی زیستی و دانش خود بخواهم به این پرسش پاسخ گویم، ترجیح می‌دهم که در ابتدا به این نکته اشاره کنم که شعر از یک معرفت اکتسابی و فنی خارج شده و به طرز اسفناکی در محور سهل‌الوصولی و از سوی دیگر به هذیان‌های مشوش و بی‌ربط، تنزل پیدا کرده. (در اینجا لازم است بحث دموکرات شدن نوشتن و رابطه‌ی نوشتار با مخاطب را به واسطه‌ی ظهور مجاری‌های گوناگون از جمله شبکه‌های اجتماعی برای ارائه را به کناری بگذاریم چرا که کاملا مسئله‌ای جداست و بسیار مهم.)
شاعر "زمین کره‌ای سیاسی بود" گفت: هر کسی که به طور مثال کاربر زبان فارسی است خود را محق می‌داند که احساسات و نظرات و خواست‌های عاطفی روانی خود را تقطیع‌وار نوشته و نام شعر را بر آن گذاشته و با بی‌پروایی آن را منتشر کرده و داعیه‌دار سپهری از شعر نیز باشد. آیا با وجود گوشی‌های همراه که اکثرا مجهز به دوربین هستند، هر کسی می‌تواند چند دقیقه فیلم بگیرد و بگوید من فیلمبردار و فیلمساز هستم؟ نه. چرا؟ چون از قبل پیش فرض تکنیک و دانش این کار، توسط افراد پذیرفته شده و از دیگر سو، بازار عرضه، این اجازه را به هر تولید کننده‌ای نمی‌دهد و فیلترهای معین و مشخصی را برای تشخیص و انتخاب گذاشته است.
شوکا حسینی گفت: البته اینجا پرسشی هولناک‌تر مطرح می‌شود: آیا هر نوشته‌ای که توسط برخی مجاری‌های به ظاهر معتبر منتشر شدند، شعر هستند؟ و پاسخی دردآور باید بر زبان جاری ساخت. نه. چرا؟ چون اعتبار و صلاحیت قریب به اتفاق این مجاری، خود زیر سوال هستند. چرا که بر اساس کنش‌هایی، به من مخاطب و به من شاعر نشان داده‌اند که قابل اعتماد نیستند و ساز و کارهای دیگری‌ست که شخصی را به نام شاعر و یا نوشته‌جاتی را به نام شعر به جامعه‌ی مخاطبان شعری حقنه کرده‌اند. شما با یک نگاه اجمالی و توریستی به اکثر مجلات و محافل ادبی به راحتی متوجه کلونی‌ها و خط و ربط‌های مستور در آنها خواهی شد.
حسینی در پاسخ به این سوال که هدف از به دست دادن ویژه‌نامه شعر حدیث آرزومندی چه بوده است، گفت: این ایده‌ی آقای روزبهانی بود و من در بخش‌هایی از آن به ایشان کمک کردم. ایشان معتقد بودند که با آوردن جریان‌های مختلف شعری در یک ویژه‌نامه به طور نمونه‌ای، وضعیت شعر امروز را به مخاطبی که خواهان آگاه شدن درباره‌ی انواع شعری‌ست، نشان دهیم. البته این ویژه‌نامه کامل و نماینده‌ی تمام عیار همه‌ی رویکردهای شعری نیست چرا که بعضا شاعرانی بودند که حتی پاسخ ندادند! که به شدت این دسته از شاعران برای شخص خودم، جالب توجه و حتی ارزیابی بودند چرا که این رفتار را نمی‌توانید بین هیچ کدام از شاعران و اهالی فرهنگ که نام عظیم و کارهایشان اعتباری دارد و به خصوص در بین غیرایرانی‌ها، بیابید.
او گفت: شما به نوام چامسکی ایمیل بزنید، امکان ندارد که پاسختان را ندهد و رفتار اینها خب بسیار عجیب بود. البته الان فکر می‌کنم که شاید بهتر شد که نمونه‌ی کاری از این دسته در این ویژه‌نامه قرار نگرفت چرا که می‌توان در همین مساله به یک‌سری آسیب‌های شعر و نام شاعر بر آنها نهادن، فکر کرد.
شوکا حسینی در پایان گفت: کسانی که شعرهایشان در ژانر خودشان قابل تامل بوده‌است و شایسته بود که در ویژه‌نامه‌ای با هدف و رویکرد فراگیرنده باشند، به انتخاب آقای روزبهانی حتما در این ویژه نامه حضور دارند.