به گزارش هنرآنلاین، عصر روز دوشنبه 27 فروردین، تالار وحدت میزبان مراسم سی و یکمین سالگرد شهادت سید مرتضی آوینی و رونمایی از اولین مستند وی بود که تاکنون اثری از آن یافت نشده بود. سید مرتضی بلافاصله پس از انقلاب اسلامی به دعوت جهاد سازندگی تصمیم می‌گیرد، آن حماسه‌ای که جهادگران در روستاهای محروم رقم می‌زنند را به تصویر بکشد. اولین اثری که شهید آوینی با این نیت به نتیجه می‌رساند مستند «دهکده برزان» است که پس از 44 سال و به همت بنیاد «روایت فتح» و همکاری «فیلم‌خانه ملی ایران» در تالار وحدت اکران شد. شاید بتوان گفت این مستند اولین ساخته‌ای است که شور و شعف انقلابی در قالب محرومیت‌زدایی را به تصویر می‌کشد. باتوجه به اهمیت این اثر شایسته بود تا مراسم مجزایی جهت رونمایی از آن در نظر گرفته می‌شد و این اکران اولیه در سالگرد سید مرتضی اتفاق نمی افتاد تا بتوان درباره این اثر بیشتر بررسی و مداقه کرد.
در ابتدای این مراسم سردار علیرضا افشار از اعضای هسته اصلی و اولیه جهاد سازندگی با اشاره به اینکه شهید آوینی بر هنر متعهد تاکید داشت، گفت: هنر را می‌توان از منظر رویکردی به سه دسته تقسیم کرد، هنر دولتی که بستگی به دولت حاکم دارد و اگر دولت انقلابی باشد رویه هنر متعهد خواهد بود، دوم هنر آزاد و هنری که غرب آن را ترویج می‌کند، حال آنکه خود غرب کنترل جدی بر هنر دارد و سوم هنر متعهد که شهید آوینی پرچمدار آن بود. وی با اشاره به اینکه شهید آوینی تحت تاثیر اندیشه حضرت امام خمینی (ره) متحول شد، گفت: تحول در او منجر به نهادینه‌سازی فرهنگ ایثار و شهادت در کشور شد؛ آوینی اهل مطالعه بود و همواره نسبت به سینمای گیشه و به تعبیر او سینمای آبگوشتی نقد داشت.
افشار با اشاره به اخراج آوینی از صداوسیما، تعطیلی فعالیت‌های او در حوزه هنری و انتقال فعالیت‌های گروه جهاد سازندگی به بسیج پس از نامه نگاری بسیج با مقام معظم رهبری، عنوان کرد: در یک جلسه به او (آوینی) گفتم رسالت «روایت فتح» تازه شروع شده است و شما در حوزه مستندسازی صاحب اندیشه و سبک هستید. از این رو به سید مرتضی پیشنهاد دادم که فیلم و سریال بسازد و از حوادث و ماجراهای دفاع مقدس مشابه سریال «ارتش سری» سریالی تولید شود که عمر او کفاف این کار را نداد.
وی در پایان با اشاره به اینکه امروزه هم صحنه‌های دلخراش و ناگوار زیادی از غزه مشاهده می‌شود، گفت: بعضا نظیر این صحنه‌ها در دفاع مقدس هم وجود داشت اما صدای آوینی موارد ناراحت‌کننده را قابل تحمل می‌کرد؛ امروز نیاز داریم تا با شیوه و منش آوینی، این تصاویر و جنایت‌هایی که در غزه اتفاق می‌افتد، همراه با پیامهای والا نشان داده شود.
بعد از صحبهای گروه سرود تسنیم البرز ۲ اثر «شیرمردان خدا» و «ای شهید زمان» را اجرا کردند و سپس مستند «دهکده برزان» برای اولین بار پخش شد.
حضور منتقدان و صحبت درباره مستندهای آوینی
بعد از نمایش فیلم، جلسه نقد و بررسی این اثر با حضور بهروز افخمی و اسماعیل براری برگزار شد.
اسماعیل براری در ابتدا با این مقدمه که «دهکده برزان» خیلی فیلم محکم و جذابی نبود و اشکالی هم نداشت، مطرح کرد: در نگاه به تاریخ سینما باید زمان را به عقب برگردانیم و ببینیم چرا این اثر را مطالعه می‌کنیم. تحت تاثیر این فیلم قرار گرفتن انتظار زیادی است. با مطالعه این فیلم می‌بینیم که آوینی گام‌های خود را کجا گذاشته و چگونه قدم برداشته است.
وی افزود: این اولین نریشن مرتضی آوینی است، آوینی از نظر من اولین نریشن‌نویس ایران است. اول این فیلم و آخر آن از نظر ریتم روایت‌نویسی متفاوت است و ما آخر فیلم همان آقا مرتضی را می‌بینیم که می‌شناختیم. باید فیلم را از این دیدگاه ببینیم که چگونه مرتضی آوینی خلق شد.
پس از آن بهروز افخمی منتقد سینما، گفت: من فیلم بعدی آوینی با عنوان «خان گزیده‌ها» را تدوین کردم و احساس کردم مرتضی زیر بار موارد تعیین شده توسط من نمی‌رود و خود او می‌خواهد فرم فیلم را تعیین کند. این فرم ارتباط بین کلام شاعرانه و تصویر، مختص آوینی بود و به تدریج در او پیدا شد. شخصیت هنری آوینی به شاعری بیشتر تمایل داشت و فکر می‌کنم سید مرتضی اگر زنده بود فرم سینمای مستند را بعد از جنگ استفاده می‌کرد.
اسماعیل براری با اشاره به اینکه فیلم های «روایت فتح» فراموش نمی‌شود، گفت: این فیلم ها فقط یادآور خاطرات ۳۰ سال پیش ما نیست و به نظر می‌رسد آوینی با همین «روایت فتح» دشمن را شکست داد.
وی با تاکید بر اینکه آوینی یک ساختار و فرمول ابداع و کشف کرد، یادآور شد: چطور زمانی که کنار او بودیم متوجه این ابداع نشدیم و آوینی نام این ساختار و فرمول را «سینمای اشراقی» گذاشت.
پس از این بهروز افخمی در ادامه صحبت های براری، مطرح کرد: آوینی دوست داشت خود حقیقت را کشف کند و از همین رو فرم های مرسوم را نمی‌پذیرفت؛ می‌توان گفت سید مرتضی تلاش کرد این مدل را تحت عنوان «مستند اشراقی» بیان کند.
اسماعیل براری در پایان برنامه گفت: داریم راجع به اینکه چطور فیلم بسازیم تا این فیلم بعد از فوت ما ماندگار شود و سی سال بعد عده ای بیان و آن را بررسی کنند، صحبت می‌کنیم. بذری که آوینی کاشته هنوز جوانه نزده است و برای تحقق این امر باید به عقب برگردیم و فیلم های آوینی را کالبد شکافی کنیم. آقا مرتضی نشان داد حواس او جمع بوده است که فیلم هایش ماندگار شده‌اند.