سرویس سینمایی هنرآنلاین: دنیای پر رمز و راز سینما، دنیای عجیبی است و همه‌کسانی که به این فضا علاقه‌مند هستند تقریباً برای یک‌بار هم که شده وسوسه فیلمسازی را در ذهن خود داشته‌اند، چه از زمان گذشته که امکانات اندک بودند چه امروز که امکانات گسترش یافته‌اند، فیلمسازی همواره جزو یکی از سخت‌ترین مشاغل دنیاست و کسانی که وارد این عرصه می‌شوند این سختی‌ها را به جان‌ودل می‌خرند.
درواقع اگر عاشق و دیوانه و دلداده این کار نباشی تاب آوردن در این تنگنای پرماجرا کار بسیار سخت و ناممکنی خواهد بود و این سختی برای کسانی که به‌عنوان اولین بار قصد دارند تجربه سخت و عظیم فیلمسازی را پشت سر بگذارند دوچندان می‌شود. بسیاری از جوانانی که وارد این عرصه شده‌اند پس از ساخت اولین فیلم خود و پشت سر گذاشتن سختی‌ها و مرارت‌ها عطای فیلمسازیرا به لقایش بخشیدند و بسیاری دیگر هم هستند که به دنبال راهی برای آسان و هموار کردن این مسیر پرپیچ‌وتاب هستند و به نیکی توانسته‌اند در این وانفسا جایگاه خوب و والایی برای خود دست و پا کنند. به‌نحوی‌که امروز اطمینان به فیلمسازان نسل جوان بیش از گذشته شده است و دیگر باتجربه‌ها و پیشکسوتان با این تفکر که همکاری با جوان‌ها ریسک است جلو نمی‌آیند، بلکه تلاش می‌کنند در کنار نیروهای جوان و تازه‌نفس، تجربیات خود را در اختیار آن‌ها بگذارند تا سینمای امروز شاهد درخشش دوچندان خود در داخل و خارج از کشور باشد.
در سالیان گذشته حضور پیشکسوتان در کنار تازه‌نفس‌ها این مسیر را اندکی هموار می‌کرد، اما به‌واسطه در نظر گرفتن تدابیر سخت برای جلوگیری از ورود تازه‌نفس‌های کم‌رمق این تدابیر تبدیل به موانعی شدند که کار را نه‌تنها برای آن‌هایی که با تفکر وارد این عرصه شدند را آسان نکرد بلکه ازآنچه بود مسیر ا سخت‌تر هم کرد. اغلب این موانع قدیمی که مربوط به 30 سال پیش بوده‌اند با شرایط امروز جور نیستند و برخی دیگر نیز تنها بر روی کاغذ نقش می‌بندند و جایگاه خاص دیگری ندارند.
اما آنچه در اینجا جای سخن دارد، پیشنهادی بود که چندی پیش میان نمایندگان کانون کارگردانان با انجمن تهیه‌کننده- کارگردانان برگزار شد و در این جلسه صنفی مطرح شد. حضور یک تهیه‌کننده – کارگردان در کنار کارگردانان فیلم اولی؛
دوشنبه ۱۶ مردادماه جلسه‌ای میان نمایندگان کانون کارگردانان با انجمن تهیه‌کننده - کارگردانان برگزار شد که در آن به بررسی مسائل صنفی سینمای ایران پرداختند. طی این نشست هر دو تشکل صنفی موضوع فیلمسازیکارگردانانی را که قصد دارند برای اولین بار فیلم بلند سینمایی بسازند موردبررسی قراردادند. در این نشست هر دو تشکل تأکید کردند تهیه‌کنندگی فیلم‌های کارگردانان اول بهتر است به عهده تهیه‌کنندگانی قرار گیرد که خود قبلاً تجربه کارگردانی داشته‌اند.
مهرداد فرید دبیر شورای عالی تهیه‌کنندگان سینمای ایران و نایب‌رئیس انجمن تهیه‌کننده- کارگردانان در گفت وگو با خبرنگار مهر درباره این جلسه گفت: جلسه‌ای بین نمایندگان کانون کارگردانان با انجمن تهیه‌کننده- کارگردانان برگزار شد و درنهایت هر دو انجمن به این نتیجه رسیدند که تهیه‌کنندگی فیلم‌های کارگردانان اول بهتر است بر عهده آن دسته از تهیه‌کنندگانی باشد که قبلاً تجربه کارگردانی داشته‌اند چراکه کارگردانان فیلم اول در چنین شرایطی دیگر نیازی به مشاور کارگردان ندارند.
وی ادامه داد: درواقع زمانی که کارگردانان جوان اولین تجربه بلند سینمایی خود را پشت سر می‌گذارند، بی‌شک در طول کار نیاز به همراهی و مشورت در حوزه کارگردانی خواهند داشت که در چنین شرایطی تهیه‌کننده‌ای که خود پیش‌ازاین تجربه کارگردانی داشته می‌تواند در این زمینه به آن کارگردان جوان کمک کند.
فرید در پایان گفت: البته این امر به این معنا نیست که تهیه‌کنندگانی که تنها به‌عنوان تهیه‌کننده فعالیت می‌کنند، اجازه نداشته باشند که تهیه‌کنندگی فیلم‌های اول را بر عهده گیرند بلکه صحبت از اولویت‌ها و توانایی‌هاست.
محمدعلی سجادی سخنگوی کانون کارگردانان سینمای ایران نیز ساعاتی پس از انتشار این گفت‌وگو در گفت‌وگویی دیگر با اشاره به برخی اظهارنظرهای مطرح‌شده به ایسنا گفت: شورای مرکزی کانون کارگردانان سینمای ایران با مجمع فیلمسازان، جلسه‌ای برگزار کرد و درزمینهٔ وضعیت کارگردانان اول صحبت شد اما در آن توافقی مبنی اینکه کارگردانان فیلم اولی لزوماً باید با تهیه‌کننده ـ کارگردان کار کنند، صورت نگرفت بلکه فقط در این زمینه، این پیشنهاد مطرح شد و ما درباره آن گفت‌وگو کردیم.
سجادی با بیان اینکه "در این جلسه وضعیت کارگردانی اول را ارزیابی کردیم " خاطرنشان کرد: در دوره‌ای خود کانون کارگردانان مجوز کارگردانی اول را می‌داد و در درون خود صنف ارزیابی می‌شد اما الآن شرایط سینمای ایران نسبت به آن سال‌ها تغییر کرده است و درون صنف این اتفاق نمی‌تواند، بیافتد.
تفکیک وظایف در سینما
با توجه به صحبت‌های مهرداد فرید و محمدعلی سجادی که هرکدام نماینده صنف خود هستند، این موضوع مطرح است که با حضور یک تهیه‌کننده – کارگردان در کنار فیلمساز فیلم اولی تداخل وظایف پیش نمی‌آید؟ چراکه همواره کارگردانان فیلم اول از مشاوران باتجربه در کنار خود بهره می‌برند و حالا تهیه‌کننده‌ای که قرار است در یک اثر این فیلمساز جوان را همراهی کند اگر خود تجربه کارگردانی نیز داشته باشد می‌تواند در هر دو عرصه وظایف خود را به‌درستی انجام دهد؟ یا این حضور تبدیل به یک ملغمه‌ای می‌شود که صرفاً جنبه تشریفاتی خواهد داشت!
در همین راستا منوچهر محمدی تهیه‌کننده در گفت‌وگو با خبرنگار هنرآنلاین گفت: در اینکه من به‌عنوان کارگردان فیلم اولی در کنار تهیه‌کننده باتجربه قرار بگیرم ازنظر اصول حرفه‌ای و قواعد سینما درست است، چراکه کارگردان فیلم اولی به دلیل کم‌تجربگی، فرصت‌ها را از دست می‌دهد و به‌جای تمرکز روی فیلم، مسائل مربوط به تولید دست‌وپایش را می‌گیرد و ذهنش را مشغول می‌کند، به همین جهت باید در کنار او یک فرد باتجربه حضورداشته باشد تا او بتواند تمرکز خود را در یک‌جهت هدایت کند و این اتفاق درست است و به لحاظ حرفه‌ای کار اصولی است.
وی ادامه داد: این وضعیت جزو قواعدی بود که در پروانه ساخت به آن همواره توجه می‌شد و در شرایط دریافت پروانه ساخت هم ذکرشده است که تهیه‌کننده باتجربه و یا مشاور کارگردان باید حضور داشته باشند و به نظرم پیشنهادی که در این جلسه مطرح‌شده نیز یک پیشنهاد منطقی است و اتفاقاً فکر می‌کنم بچه‌های جوان نیز باید از آن استقبال کنند، به این دلیل که هرچه تهیه‌کننده تجربه بیشتری داشته باشد کمک بهتری می‌کند تا تجربه اول فیلمساز موفق باشد.
تهیه‌کننده "اکسیدان " در ادامه بابیان اینکه تخصص‌ها باید در سینما حفظ شوند، افزود: در جلسه شورای عالی کارگردانان و تهیه‌کنندگان پیشنهاد جدیدی مطرح شد که تهیه‌کننده‌ای که کار می‌کند تجربه کارگردانی هم داشته باشد، این ماجرا درواقع مسئله مشاور کارگردان را منتفی می‌کند و من فکر می‌کنم باید توجه کرد که تداخلی در حوزه وظایف مشاور کارگردان و تهیه‌کننده پیش نیاید. مشاور کارگردان وظایفش مشخص است و باید از تجربیات او استفاده کرد. من ترجیح می‌دهم همه وظایف در سینما تفکیک‌شده باشد و به نظرم این تعدد تخصص‌ها در سینما امری ضروری است نه تشریفاتی.
محمدی بیان کرد: تهیه‌کننده اگر به وظایف خود و کارگردان نیز به وظایف خود بپردازد، کمتر در حین تولید یک اثر مشکل پیش می‌آید و حاصل کار بهتر خواهد شد، اما وقتی این دو یکی می‌شوند، قطعاً تعارضاتی شکل می‌گیرد که کارگردان در کنار آرامش برای خلق اثر هنری باید به مسائل مالی و اقتصادی و حواشی مربوط به فیلم هم توجه کند که او را از کار بازمی‌دارد.
وی در خاتمه اظهار کرد: بخصوص که تولید فیلم کار سخت و دشواری هم شده است. اگر مسائل تولید بر عهده کارگردان باشد به دلیل نبود تجربه به مشکلاتی برمی‌خورد که ممکن است نتیجه خوب یا حتی بدی در پی داشته باشد. درنهایت اینکه من با اصل این مطلب که کارگردان فیلم اول با تهیه‌کننده باتجربه کار کند موافقم و به نظرم امر درستی است، اما اینکه وظایف و تخصص‌ها باهم ترکیب شوند و تنها جنبه تشریفاتی پیدا کنند موافق نیستم.
فیلم ارزان، تهیه کننده خوب
از سوی دیگر اگر این طرح به تائید برسد، بازهم مشکلات دیگری را در پی خواهد داشت چراکه هستند تهیه‌کنندگانی که خود به‌شخصه علاقه‌مند همکاری با کارگردانان جوان و فیلم اولی هستند و در این راستا نیز تجربیات خوبی به همراه دارند و اگر این طرح تبدیل به یک قانون کلی شود جوانانی که قصد ورود به این حرفه رادارند شاید با مشکلات دیگری روبه‌رو شوند و از حضور این تهیه‌کنندگان بی‌بهره بمانند.
بهتاش صناعی‌ها کارگردان جوانی است که در کارنامه کاری خود فیلم سینمایی "احتمال باران اسیدی " و " دیپلماسی شکست‌ناپذیر آقای نادری " را به ثبت رسانده است. او که فیلم اول خود را پشت سر گذاشته است، درباره این پیشنهاد مطرح‌شده اظهار کرد: تبدیل‌شدن این طرح به یک قانون کلی می‌تواند استثنا باشد. به نظر می‌رسد پیشنهاد خوبی است چراکه اگر به‌طورکلی کارگردان باسابقه بیاید و به یک کارگردان تازه‌نفس کمک کند اتفاق خوبی است. ولی دلیل هم نمی‌شود که شرایط عادی نقض شود. گاهی برخی تهیه‌کنندگان می‌توانند همکاری خوبی با کارگردانان فیلم اولی داشته باشند. امیدوارم اگر قرار است چنین اتفاقی رخ دهد تبدیل به قانون نشود، اما اگر سیاستی باشد که در پس ذهن بماند، خوب است و می‌توان در انتخاب تهیه‌کننده در اولویت داشت.
وی ادامه داد: بسیاری از تهیه‌کنندگان در کارنامه خودشان همکاری با فیلم اولی‌ها رادارند و راغب به همکاری با کارگردانان جوان هستند و نباید با یک قانون نسنجیده آن‌ها را محدود کرد.
صناعی‌ها در پاسخ به این سؤال که در شرایطی که تهیه‌کننده – کارگردان در کار حضورداشته باشد آیا نیازی به مشاور کارگردان وجود دارد یا خیر، عنوان کرد: وقتی تهیه‌کننده خودش کارگردان است، خودش مشاوره می‌دهد و نیازی به مشاور کارگردان نیست و احتیاجی هم به حضور یک فرد دیگر نیست. حضور مشاور برای مواردی است که تهیه‌کننده کارگردان نباشد و این تجربه را نداشته باشد تا به شما کمک کند. درواقع هر دو حالت می‌تواند باشد. فقط بسیاری از تهیه‌کنندگان خودشان کارگردان هستند و ممکن است به‌اندازه سایر تهیه‌کنندگان در بخش تهیه و تولید سابقه نداشته باشند که در این صورت کار می‌لنگد و این تجربه باعث می‌شود تا شما تهیه را از دست بدهید. به نظرم این پیشنهاد نباید تبدیل به قانون شود چون در این صورت یکسری چیزها ازدست‌داده می‌شود.
وی در خاتمه به کارگردانان فیلم اولی این‌طور توصیه کرد: بهترین توصیه به کارگردانان فیلم اولی این است که دنبال سرمایه‌های بزرگ برای فیلم اولشان نباشند و با کمترین هزینه و به شکل مستقل فیلم بسازند و یاد بگیرند که فیلم ارزان بسازند. چراکه وقتی فیلم ارزان بسازند راحت‌تر و سریع‌تر فیلمشان را می‌توانند پیش ببرند. دوم اینکه سعی کنند آدم مناسب را که کارشان را دوست داشته باشد و اعتماد کامل به او دارد به‌عنوان تهیه‌کننده انتخاب کنند و با او همکاری داشته باشند. به نظرم این نکات بسیار مهم است و در شروع کارشان تأثیر بسزایی خواهد داشت.
صنف برای تسهیل تشکیل‌شده نه مانع‌تراشی
حال و پس‌ازاین صحبت‌ها این سؤال پیش می‌آید که کارگردانان فیلم اولی که قرار است با اولین حضورشان وارد عرصه پرپیچ‌وتاب سینما شوند آیا می‌توانند مستقل فعالیت کنند یا باید زیر لوای شخص دیگری به نام تهیه‌کننده حرفه‌ای قرارگرفته و بعضاً از سلایق آن‌ها پیروی کنند!
عباس رافعی تهیه‌کننده و کارگردانی است که اغلب با کارگردانان فیلم اولی همکاری دارد. او دراین‌باره می‌گوید: در آسیب‌شناسی این موضوع و موقعیت باید بگویم که سالیان سال است که کارگردانان فیلم اولی مجبور هستند خودشان سرمایه جور کنند و بعد به سراغ تهیه‌کننده بروند و تهیه‌کننده بنا به نفوذ و سلیقه خودش ممکن است، ازلحاظ فنی و هنری به فیلم ضربه بزند که این درباره تهیه‌کنندگان تجاری بیشتر صادق است. وقتی فیلمساز فیلم اولی در این پروسه قرار می‌گیرد متوجه می‌شود بخشی از کیفیت فیلمش مخدوش شده و بخشی از پولش نیز از بین رفته است.
وی ادامه داد: به نظرم در هر دو روش معایب آن بر محاسن می‌چربد. هنرمند در هر دو شیوه در محدودیت‌های قانونی قرار می‌گیرد. اگر من به‌عنوان کارگردان فیلم اولی تهیه‌کننده‌ای داشته باشم که دوستم باشد و همفکرم باشد و با او کارکنم ممکن است نتیجه آن‌طور که باید نباشد چراکه دوستانه کارشده و برمبنای اصول حرفه‌ای نبوده است. اگر هم تهیه‌کننده‌ای بیاید که سلایقش با من همسو نباشد، فیلم را به سمت سلایق شخصی خود می‌برد و بازهم نتیجه کار حرفه‌ای نیست.
کارگردان "فصل فراموشی فریبا " همچنین معتقد است: ما نباید به‌عنوان یک صنف چارچوب یا مانع برای فیلمسازان به وجود آوریم. صنف به‌عنوان تسهیل‌کننده روند فیلمسازیجوانان باید فعال باشد. صنف باید به امنیت شغلی و آزادی مشاغل توجه کند همان‌طور که در قانون اساسی این موضوع نوشته‌شده است و باید به آن احترام گذاشت. به نظرم بهتر است صنوف برسر این قوانین جنگ و جدل نکنند چراکه صنف برای تسهیل در امور فیلمسازیتشکیل‌شده نه برای مانع‌تراشی.
رافعی در خاتمه درباره طرح این موضوع، به نوع صدور مجوز اشاره کرد و گفت: درگذشته کانون کارگردانان سوابق را بررسی می‌کردند و به لحاظ تخصصی و فنی شرایط فیلم اولی‌ها را مورد ارزیابی قرار داده و به وزارت ارشاد اعلام می‌کردند. من فکر می‌کنم این وظیفه بهتر است به صنف واگذار شود نه دولت؛ چرا که در چنین موقعیتی فیلمسازان هم راحت هستند و می‌توان در این مورد به‌درستی تصمیم گرفت و مسیر را برای فعالان این عرصه هموارتر کرد. در سال‌های گذشته ارشاد و مدیریت ارزشیابی و نظارت پروانه ساخت شورایی تشکل داده بود که نظارت می‌کردند، باید این مسئولیت از دولت گرفته شود و به صنوف واگذار شود تا صنوف تائید کننده نهایی این امر باشند.
در طی سال‌های اخیر بحث و گفت‌وگو درباره مسائلی ازاین‌دست کم نبوده است و همواره دولتی بودن یا خصوصی بودن سینما مورد مناقشه بوده، اینکه صنوف صادرکننده مجوزهای لازم برای حضور و فعالیت افراد باشند یا وزارت ارشاد و نهادهای وابسته به آن موضوعی است که باید به آن بیش از گذشته پرداخت و قوانین خشک اداری را که برخی از آن‌ها متعلق به چند دهه قبل است و امروز دیگر کارایی ندارند را مورد ارزیابی مجدد قرارداد. از سوی دیگر امید می‌رود مسئولان و فعالان این عرصه بازنگری برسر قوانین خشک اداری موجود داشته باشند و بر اساس امروز و اکنون قوانین جدیدی را در نظر بگیرند تا علاقه‌مندان و دانش‌آموختگان این عرصه که تعدادشان کم هم نیست و هرسال نیز برمبنای پذیرش دانشگاه‌ها این تعداد افزایش پیدا می‌کند محلی برای ورود به این عرصه داشته باشند و بتوانند خود را در فضای واقعی نیز محک بزنند. ضمن اینکه کارگردانان و تهیه‌کنندگان باتجربه نیز این امکان را برای جوانان فراهم کنند تا بتوانند از تجربیات آن‌ها بهره گرفته و سینمای امروز را علاوه بر اینکه به سمت صنعتی شدن سوق می‌دهند بتوانند به شکل حرفه‌ای در سطح جهانی نیز مطرح کنند.