گروه سینما هنرآنلاین: سینما یک هنر گروهی است و هیچ فیلمسازی تاکنون نتوانسته است به تنهایی یک فیلم سینمایی بلند بسازد اما این تلاش گروهی، حاصل کارهای فردی کوچک‌تری است که همگی در کنار هم به یک فیلم بلند سینمایی می‌رسند. در جشنواره‌های مختلف سینمایی نیز این فردی بودن به رسمیت شناخته شده و این رویدادها در کنار تقدیری که از زحمات جمعی فیلمسازان می‌شود، زحمات فردی نیز مورد سنجش قرار می‌گیرند و در فضایی رقابتی ارزیابی می‌شوند. جشنواره فیلم فجر نیز از این قاعده مستثنی نیست و در آستانه برگزاری چهل‌ودومین دوره آن، تصمیم داریم مروری بر این نکته داشته باشیم که برندگان ده سال اخیر بخش‌های فردی جشنواره، در زندگی حرفه‌ای فردی خود پس از گرفتن سیمرغ، چه مسیری را طی کرده‌اند.
در گزارش قبلی به کارگردانان سیمرغ‌دار دهه اخیر فجر پرداختیم و حالا قصد داریم به سراغ بازیگران مردی برویم که در ده سال اخیر به عنوان نقش اول در جشنواره فیلم فجر حاضر بوده‌اند و سیمرغ گرفته‌اند.
از عرش تا فرش فرخ‌نژاد
در سال 1391 سی‌ویکمین دوره از جشنواره فیلم فجر برگزار شد و جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد با فیلم «استرداد» نصیب حمید فرخ‌نژاد شد. فرخ‌نژاد پس از این جایزه بازیگری، دیگر جایزه‌ای در این عرصه نگرفت و روندی نزولی را طی کرد. او پس از «استرداد»، در 20 فیلم سینمایی دیگر نقش‌آفرینی کرد و سه مرتبه با فیلم‌های «روزهای زندگی»، «خوب، بد، جلف» و «میجر» در جشنواره‌های فیلم دفاع مقدس، فجر و سپتیموس آمستردام نامزد بهترین بازیگر نقش اول شد اما دیگر نتوانست صاحب این جایزه شود و سیمرغ بلورینی که برای «استرداد» از فجر گرفت، آخرین جایزه بازیگری او تا به امروز بوده است.
فرخ نژاد در جریان ناآرامی‌های اجتماعی سال گذشته از کشور مهاجرت کرد و پس از اعلام مواضعی براندازانه، وطنش را به منافعش فروخت و حالا یک سلبریتی لس‌آنجلس‌نشین است. وی در دو سه سال پایانی حضورش در ایران، فعالیت قابل توجهی در نمایش خانگی داشت و در سریال‌های «میدان سرخ»، «سقوط»، «شبکه مخفی زنان» و «پدر گواردیولا» به نقش‌آفرینی پرداخت که سه مورد آخر پس از مهاجرت او به پخش رسیدند. حمید فرخ‌نژاد در حال حاضر فیلم «حدود هشت صبح» منوچهر هادی را نیز روی پرده دارد. فعالیت هنری این چهره پس از مهاجرتش تا به امروز، تنها به یک نمایش تئاتر تحت عنوان «خانه امن» محدود می‌شود. فرخ‌نژاد در این نمایش علاوه بر بازیگری کارگردانی هم کرده بود و از دیگر بازیگران وطن‌فروخته و خارج‌نشین مثل برزو ارجمند و مهناز افشار هم در کست بازیگری خود استفاده کرده بود اما «خانه امن» که مضمونی سیاسی و امنیتی علیه ایران داشت، تنها موفق به فروش 15 درصد از بلیط‌های خود شد و عملا تبدیل به یک پروژه شکست‌خورده شد.
بی‌حاشیه، محبوب و صاحب سبک
رضا عطاران صاحب سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد در فجر سی‌ودوم بود. او با فیلم «طبقه حساس» توانست به این جایزه دست یابد. عطاران همواره در این سالها محبوبیت خود را بین طرفدارانش حفظ کرده است و اگرچه گزیده‌کارتر شده، توانسته همچنان در اوج بماند. او از سال 87 به بعد، همکاری‌ای با تلویزیون نداشت اما بازپخش سریال‌هایش هنوز جزو پربیننده‌ترین‌های صداوسیما بود. او پس از سیمرغی که بابت «طبقه حساس» گرفت، در 16 اثر سینمایی دیگر نیز نقش‌آفرینی کرد. حتی با «مصادره» در فجر سی‌وششم نامزد دریافت جایزه شد و تا پای دریافت سیمرغ بلورین بهترین نقش اول مرد رفت و ناکام برگشت. اما این پایان درخشش‌های او در فجر نبود و سی‌ونهمین دوره از جشنواره یک شگفتانه برای عطاران کنار گذاشته بود که در ادامه به آن اشاره خواهیم داشت.
یک چرخش برندساز
در دوره بعدی جشنواره فیلم فجر، سعید آقاخانی با «خداحافظی طولانی» سیمرغ بلورین این بخش را از آن خود کرد. این سیمرغ در کارنامه کاری آقاخانی یک قله محسوب می‌شود و او پس از این جایزه، تنها دو نامزدی در کارنامه دارد که یکی برای بازی در «کامیون» کامبوزیا پرتوی در فجر سی‌وششم است و دیگری برای «نون‌خ» در جشن حافظ. آقاخانی پس از این جایزه در 12 اثر سینمایی دیگر نقش آفرید اما از سال 98 چرخشی در مسیر حرفه‌ای خود به سمت سریال‌سازی ایجاد کرد و «نون‌خ» را به یکی از پرطرفدارترین برندهای تلویزیون تبدیل کرد و دیده شود. وی در نمایش خانگی هم فعالیت‌هایی داشت و در «راز بقا» و «عالیجناب» -که ابتدا متعلق به تلویزیون بود و سپس در پی تصمیماتی به نمایش خانگی واگذار شد- هم دیده شد اما اوج درخشش او در سالهای اخیر، به واسطه سریال «نون‌خ» بوده است. تاکنون چهار فصل از سریال «نون‌خ» از شبکه یک سیما روی آنتن رفته و فصل پنجم آن نیز در حال تصویربرداری است تا نوروز 1403 به پخش برسد.
ستاره‌ای متعلق به چند نسل سینما
در سی‌وچهارمین دوره از جشنواره فیلم فجر، پرویز پرستویی صاحب سیمرغ بلورین بهترین نقش اول مرد شد. وی با «بادیگارد» حاتمی‌کیا به جشنواره آمده بود و توانست نظر داوران در این دوره جلب کند. پرستویی از بازیگران باسابقه سینمای ایران است و نامی آشنا برای چند نسل مخاطبین سینمای ماست. از حاج کاظم «آژانس شیشه‌ای» گرفته تا رضا «مارمولک»، همگی با چهره پرستویی در ذهن مخاطب نقش بسته‌اند. دوران پرکاری و فروغ این بازیگر که همچنان هم محبوبیت خود را بین مردم حفظ کرده است، همان دوران پیش از «بادیگارد» بود و بعد از این فیلم، اگرچه پرویز 6 فیلم دیگر هم بازی کرده است اما به جز جشنواره سی‌ونهم فجر که در آن با بازی در فیلم «بی‌همه‌چیز» یک نامزدی در بخش بهترین نقش اول مرد بدست آورده، دیگر نتوانسته نظر داوران را جلب کند؛ البته که برخورد مخاطب با برخی آثار او از جمله «مطرب» برخورد متفاوتی بود و فروش خوبی را برای این فیلم رقم زد. او پس از سریال «آشپزباشی» که در سال 1388 از تلویزیون پخش شده بود، دیگر در هیچ سریالی دیده نشد تا اینکه در سال 98 با «هم‌گناه» پا به نمایش خانگی گذاشت. پرستویی این مسیر را در سال 1400 با سریال «آنها» ادامه داد و بعید نیست این ستاره سینما قصد داشته باشد ادامه مسیر حرفه‌ای خودش را در شبکه نمایش خانگی از سر بگیرد.
مردی که برای درخشیدن مدیوم نمی‌شناسد!
صاحب سیمرغ دوره بعدی این بخش، محسن تنابنده بود. محسن تنابنده با فیلم «فراری» در سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر حاضر و برنده این جایزه شد. سیمرغی که تنابنده برای بازی در «فراری» گرفت، اگرچه آخرین سیمرغی است که تا به این لحظه گرفته است ولی درخشش این بازیگر توانمند پس از این جایزه هم در حوزه‌های مختلف سینما و تلویزیون و نمایش خانگی و البته هم در سطح ملی و هم بین‌المللی ادامه‌دار بوده است.
وی پس از «فراری» در 6 فیلم سینمایی دیگر بازی کرد. این آثار عبارتند از: «شکستن همزمان بیست استخوان»، «عنکبوت»، «سه کام حبس»، «روزی روزگاری آبادان»، «قهرمان» و «جنگ جهانی سوم». «شکستن همزمان بیست استخوان» در جشنواره‌های فیلم استرالیا و دیورامای هند جایزه بهترین بازیگر مرد را برای محسن تنابنده به ارمغان آورد؛ «سه کام حبس» در جشنواره فیلم سلیمانیه جایزه مشابهی به او هدیه داد؛ «قهرمان» به عنوان نماینده ایران راهی اسکار شد و از سوی این آکادمی پذیرفته نشد؛ «جنگ جهانی سوم» نیز در بخش افق‌های ونیز 2022، تنابنده را صاحب جایزه بهترین بازیگر مرد این بخش کرد.
موفقیت‌های تنابنده اما به سینما محدود نشد و او در سریال «پایتخت» که از ابتدای دهه 90 کارش را آغاز کرده بود، همچنان می‌درخشید و مخاطب تلویزیون را به وجد می‌آورد. این بازیگر برای درخشش حتی از نمایش خانگی هم نگذشت و نقش‌آفرینی بی‌نظیر و تحسین‌شده‌ای در سریال «رهایم کن» داشت تا ثابت کند زمین بازی برایش اهمیتی ندارد و تنابنده هر کجا و در هر مدیومی باشد، تنابنده است.
کم‌فروغ اما توانمند
در سی‌وششمین دوره جشنواره فجر این امیر جدیدی بود که برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد. دو فیلم «تنگه ابوقریب» و «عرق سرد» فیلم‌هایی بودند که او را به این موفقیت رهنمون کردند. جدیدی پس از این جایزه، چهار فیلم سینمایی بلند دیگر بازی کرد که از بین آنها، نقش‌هایش در «قهرمان» اصغر فرهادی و «روز صفر» سعید ملکان مورد توجه قرار گرفت. برای «روز صفر» حتی در سی‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر نامزد دریافت سیمرغی مشابه شد اما از این جایزه بازماند.
جدیدی در سالیان اخیر فارغ از حوزه سینما در حوزه تئاتر نیز فعال بوده است و نمایش «شاه‌ماهی» را تهیه‌کنندگی و بازیگری کرد و در جشنواره تئاتر فجر تندیس بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را گرفت. وی همچنین سال گذشته در کنسرت نمایش «سی‌صد» علاوه بر کارگردانی، به عنوان بازیگر نمایش هم روی صحنه رفت.
سیمای ماندگار، صدای آشنا
«شبی که ماه کامل شد» در سی‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر که در سال 97 برگزار شد، یک سیمرغ بلورین بازیگری نقش اول مرد به کارنامه هوتن شکیبا اضافه کرد. شکیبا برای بازی در این نقش و این فیلم به جز فجر، در جشن حافظ نیز جایزه بهترین بازیگر مرد درام را از آن خود کرد. او پس از فیلم «شبی که ماه کامل شد»، در 4 فیلم سینمایی بلند دیگر به نام‌های «عامه‌پسند»، «ابلق»، «تی‌تی» و «ملاقات خصوصی» نیز بازی کرد. در «عامه‌پسند» به همان میزان که نقشش از لحاظ اخلاقی مورد انتقاد واقع شد، دستش از هر جایزه‌ای کوتاه ماند. این فیلم هم‌اکنون روی پرده سینماست و فروش نسبتا متوسطی داشته است. در «ابلق» و «تی‌تی» بار دیگر زوج هنری الناز شاکردوست شد اما این دو بار نتوانست موفقیت «شبی که ماه کامل شد» را تکرار کند. در «ملاقات خصوصی» اما زوج هنری شکیبا به جای شاکردوست، پریناز ایزدیار بود و این ترکیب، بیشتر جواب داد و هوتن شکیبا توانست جایزه بهترین بازیگر مرد را از جشنواره بین‌المللی فیلم شهر دریافت کند.
هوتن شکیبا اما فارغ از وجهه سینمایی خود، در حوزه‌های دیگری نیز فعالیت و البته درخششی بی‌نظیر دارد. او یک صداپیشه تکرارنشدنی است و چند سالی است در آثار ایرج طهماسب، صدای او را می‌شنویم. کاراکترهای دیبی، بچه و شاباش، شخصیت‌هایی از دو ساخته ایرج طهماسب یعنی «کلاه قرمزی» و «مهمونی» هستند که در سالهای اخیر با صدای هوتن شکیبا در اذهان مخاطبان ثبت شده‌اند. البته حضور شکیبا در نمایش خانگی فقط به «مهمونی» و صدای این صداپیشه محدود نمی‌شود؛ بلکه سال گذشته سیما و ایفای نقشی نیز از این بازیگر در سریال «رهایم کن» دیدیم.
از همه این فعالیت‌ها که بگذریم، بیشتر مردم هوتن شکیبا را با شمایل حبیب «لیسانسه‌ها» می‌شناسند. وجهه تلویزیونی هوتن شکیبا اگرچه به همین یک سریال منحصر می‌شود اما همین یک سریال و همین یک نقش، به قدری اولا خوب تیپ‌سازی شده و ثانیا در بازیگری خوب از آب درآمده که شخصیت حبیب تبدیل به یک نماد در بین مردم شده و حتی میم‌هایی در فضای مجازی از این بازیگر در این نقش می‌بینیم. این سریال سه فصل داشت که فصل سوم آن تحت عنوان «فوق لیسانسه‌ها» سال 98 از شبکه سه سیما به پخش رسید.
کم‌کار در سینمای داخلی، پرکار در سینمای خارجی
در دوره بعدی جشنواره فیلم فجر، پیمان معادی با «درخت گردو» سیمرغ گرفت. وی برای این فیلم در جشن حافظ نیز جایزه بازیگری گرفت. عمده فعالیت‌های معادی پس از «درخت گردو»، در سینمای خارجی بوده است و او در این مدت، به جز نقش‌آفرینی در «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی، در سه فیلم و یک سریال دیگر بازی کرده است که همه آنها خارجی‌زبان و محصول سینمای آمریکا هستند.
تکرار یک درخشش!
باز هم رضا عطاران! رضا عطاران، این طناز بی‌بدیل تنها کسی است که در دهه اخیر، دو سیمرغ بازیگری نقش اول مرد از جشنواره فیلم فجر دریافت کرده است. او در سال 99 برای دومین مرتبه در دهه 90، برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد برای فیلم «روشن» شد.
عطاران این روزها برای نخستین بار، با سریال «دفتر یادداشت» پا به شبکه نمایش خانگی گذاشته و مثل همیشه توانسته با بازی بی‌نظیرش، نظر مخاطبان را جلب کند.
سینما هیچ، نمایش خانگی اندکی
امین حیایی در چهلمین جشنواره فیلم فجر که در سال 1400 برگزار شد، دو فیلم در جشنواره داشت. فیلم‌های «برف آخر» و «2888» آثاری بودند که به جشنواره آمده بودند و حیایی در آنها ایفای نقش کرده بود. سیمرغ بلورین بهترین بازیگری نقش اول مرد در جشنواره چهلم به امین حیایی رسید اما فقط برای یکی از فیلمهایش و آن فیلم، «برف آخر» بود. این بازیگر باسابقه پس از این سیمرغ، فعالیت سینمایی تازه‌ای نداشته است. حیایی در سال 1401 در فصل سوم «عصر جدید» کار خود را به عنوان داور همچنان ادامه داده است. سال گذشته نیز سومین فصل از سریال «ساخت ایران» با بازی او در نقش غلام به پخش رسید. امین حیایی در یکی دو سال اخیر، دوران کم‌فعالیتی را پشت سر گذاشته است و انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک حضور پررنگ‌تری از این بازیگر در سینمای ایران شاهد باشیم.
بازیگر برنده پارسال؛ کارگردان فجر امسال؟
در جشنواره فیلم فجر سال گذشته، مجید صالحی با فیلم «شماره ده» صاحب سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد. او پس از این تجربه موفق، به عنوان بازیگر فیلم «آیه‌های زمینی» به بخش نوعی نگاه هفتادوششمین جشنواره کن رفت که البته دست خالی از جشنواره بازگشت.
صالحی این روزها در تدارک یک تجربه کارگردانی سینمایی است که «فیل بزرگ» نام دارد و بعید نیست در جشنواره فیلم فجر امسال، نامش را در بین فیلم‌های حاضر در جشنواره ببینیم.