سرویس تجسمی هنرآنلاین، محسن احتشامی درباره تألیف کتاب "خاطره حاشیه‌ها" به خبرنگار هنرآنلاین گفت: از آنجایی که سال‌ها در رشته گرافیک به کار تدریس در دانشگاه‌های مختلف و از جمله دانشگاه هنر و معماری مشغول بودم، دغدغه‌های گرافیکی و پژوهشی جدی داشتم که از جمله آن‌ها مساله هنر گرافیک در روزگار قاجاریه بود.
او ادامه داد: من در نخستین کتابم که با عنوان "مهرهایی از جنس عشق" منتشر شد، سعی کردم که در زمینه نقاشی، تصاویر قدیمی مهر و نشان‌ها و آثار تصویری دوره قاجار کار کنم که در نوع خود تأثیرگذار بود.
این پژوهشگر دومین کتاب خود را بر مساله مطبوعات متمرکز خواند و تصریح کرد: کتاب دوم من با عنوان "لوگوهای مطبوعاتی" در دوره قاجار به بررسی بیش از 600 نوع لوگو در این دوران پرداخت به نحوی که از چاپ کاغذ اخبار تا پایان دوره احمدشاه در این کتاب به صورت الفبایی و موضوعی بررسی و حتی در مواردی با آرم‌های امروزی مقایسه شده است.
احتشامی درباره تألیف کتاب "خاطره حاشیه‌ها" توضیح داد: این کتاب به مساله گرافیک حاشیه‌ها که تا امروز عملاً به آن توجه نشده، پرداخته است.
او ادامه داد: ما در دوره قاجار با سه پدیده مهم عکاسی، چاپ و روزنامه‌نگاری روبه‌رو هستیم. این سه شاخه با وجود اینکه رشته‌هایی جداگانه هستند اما کاملاً با یکدیگر در ارتباط هستند لذا من فکر کردم که در این حوزه کار پژوهشی نیاز است.
این پژوهشگر در خصوص محتوای مفهومی کتاب "خاطره حاشیه‌ها" گفت: در این کتاب من حاشیه عکس‌ها را از اواخر دوره محمدشاه تا پایان سلسله قاجار و حتی اوایل حکومت پهلوی اول بررسی کردم زیرا در این دوره برای جلوگیری از پوسیدگی و از بین رفتن عکس‌ها، اقدام به حاشیه‌سازی برای آن‌ها می‌شد لذا می‌توان گفت که حاشیه‌ها در این دوران یک هنر گرافیکی مهم بودند.
احتشامی درباره نوع تزئینات حاشیه عکس‌ها در این دوره بیان کرد: در آن دوران عده‌ای عکس‌ها را بر روی مقواهای فشرده می‌چسباندند و با تزئیناتی چون خط‌های تزئینی می‌آراستند اما این حاشیه‌ها به مرور تغییر کرد و افراد به استفاده گل و گیاه با یک رنگ و بعدها به صورت رنگی روی آورند تا جایی که در میان اسناد، عکس ناصرالدین شاه نیز با همین منوال تزئین شده است.
او ریشه تزئین حاشیه عکس‌ها را به سایر هنرها مربوط دانست و گفت: حاشیه عکس‌ها در این دوره به هنرهای مختلفی چون فرش، مرقعات خوشنویسی، تذهیب، نقاشی، مینیاتور و ... مربوط است لذا می‌توان گفت که این هنر از سایر بخش‌ها استفاده برده است.
این پژوهشگر در پاسخ به این سؤال که چرا همواره در مباحث دوران قاجاریه به کار می‌پردازد، توضیح داد: کودکی من در فضایی شکل گرفت که عکس‌ها، مهرها و اسناد بسیاری از دوران قاجار را همواره در اطراف خود می‌دیدم ضمن اینکه من سعی داشتم با این اقدام ریشه‌های گرافیکی هنر امروز را که عده‌ای می‌اندیشند، امروزی است، نشان دهم تا عناصر سنتی این هنر که در دوره قاجار نهفته است، روشن شود.
احتشامی ادامه داد: یک هنرمند گرافیست امروزی باید ریشه این عرصه را در مرز و بوم خود بداند تا بتواند بخش‌های بومی آن را دریابد. با توجه به اینکه امروزه گرافیک یک هنر بسیار رایج است، من سعی کردم که ریشه‌های هنر گرافیک سنتی را به مخاطبان و هنرمندان جوان نشان دهم زیرا در طول تاریخ بسیاری از عکس‌ها به لحاظ موضوعی مورد بررسی قرارگرفته‌اند در حالی که قطعاً این حاشیه‌ها نیز مباحث بسیاری را در دل خود دارد.
او به ریشه مونتاژ در دوره قاجار اشاره کرد و گفت: امروز مونتاژ کردن عکس کاری آسان است که عموماً با استفاده از فتوشاپ انجام می‌شود اما در گذشته برای مونتاژ عکس افراد در کنار یکدیگر، شرایط بسیار سخت‌تر بوده و اغلب هنرمندان برای قرار دادن عکس‌های افراد مختلف مجبور به عکاسی کردن‌های متعدد بوده‌اند. در آن دوران نیز افرادی چون مصور رحمانی با این روش عکس بسیاری از نمایندگان مجلس را در کنار یکدیگر قرار داده است که کاری کاملاً امروزی با استفاده از تکنیک‌های قدیمی است.
این پژوهشگر ادامه داد: عکاسی در بدو ورود به ایران، هنری دارای قداست و احترام بوده است به همین خاطر در تصاویر عموماً افراد جدی هستند، ضمن اینکه عکاسی از اشراف و دربار به آرامی وارد توده مردم، بناها و زندگی اجتماعی شد، لذا سعی کردم که به حواشی این هنر از نگاه گرافیکی بپردازم زیرا بسیاری از عکس‌های آن دوران دارای حواشی‌های بسیار زیبایی هستند که خود بخشی از هویت ایرانی را افشا می‌کند.
"خاطره حاشیه‌ها"، سومین کتاب تألیفی محسن احتشامی در حوزه آثار تصویری دوره قاجار است. این کتاب در مورد عکاسی و تزیینات مربوط به حاشیه‌های عکس‌های دوره قاجار است و به طور مشروح به تزیینات دستی، چاپی و مونتاژ عکس‌ها و روش‌های تهیه و تولید این نوع کادرهای تزیینی پرداخته است. همچنین در بخش دوم کتاب علائم، نشانه‌ها و مهرهای عکاسان دوره قاجار نیز در حد امکان ارائه شده است. تصاویر این کتاب از مراکز مختلف آرشیوی ایران مانند عکاس‌خانه کاخ گلستان، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، مرکز اسناد وزارت خارجه، مرکز اسناد تاریخ معاصر ایران، کتابخانه مجلس و مجموعه‌داران خصوصی و خانواده‌ها و مجموعه شخصی نگارنده گردآوری شده است.
این کتاب در ۲۶۴ صفحه در قطع خشتی بزرگ با کاغذ گلاسه و جلد سخت توسط نویسنده در پاییز ۱۳۹۶ تهیه و منتشر شده است. بر اساس این گزارش، رونمایی از این اثر با حضور اکبر عالمی، سید فرید قاسمی، فرزاد ادیبی و غلام‌رضا عزیزی انجام شد.
محسن احتشامی متولد ۱۳۳۹ و دانش آموخته گرافیک دانشگاه هنرهای زیبای تهران، مدرس، نقاش و گرافیست معاصر است که تا به حال تألیفات و پژوهش‌های متعددی از وی منتشر شده است.