گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: جشنواره «کتاب رشد» که یکشنبه ۳۰ آبان ماه مراسم اختتامیه نوزدهمین دوره آن برگزار می‌شود یکی از جشنواره‌های مهم سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است. این رویداد تلاش دارد سالانه کتاب‌های آموزشی و تربیتی مناسب را معرفی کرده و به تقدیر از نویسندگان، مترجمان و ناشران برتر بپردازد. با کیومرث جهانگردی دبیر نوزدهمین دوره جشنواره «کتاب رشد» درباره این رویداد و نحوه برگزاری آن در همه‌گیری کرونا گفت‌وگویی داشتیم.
آقای جهانگردی، جشنواره «کتاب رشد» که سال آینده بیست ساله می‌شود چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
به‌طور خلاصه می‌توان به اولویت‌بخشی و تمرکز بر مسایل فرهنگی، تربیتی و آموزشی دانش‌آموزان، پاسخ‌گویی نظام‌مند و مبتنی بر سازوکار مدون، قانون‌مند و شفاف به افراد حقیقی و حقوقی، ایجاد زمینه دسترسی آسان مخاطبان به آثار اثربخش آموزشی و تربیتی، دلگرمی و تشویق فعالان حوزه کتاب آموزشی و تربیتی، کمک به دانش‌آموزان و مخاطبان برای شناخت کتاب‌های آموزشی و تربیتی مورد نیاز خود و شناسایی و معرفی موسسات انتشاراتی، نویسندگان و مترجمان برجسته فعال در حوزه کتاب‌ها و منابع آموزشی و تربیتی فعال اشاره کرد؛ و البته یک هدف اختصاصی که حفظ و تقویت محوریت آموزش و پرورش در حمایت از کتاب‌ها و آثار آموزشی و تربیتی مناسب است.
تعریف این جشنواره از کتاب‌های آموزشی و تربیتی چیست؟
این پرسش در حقیقت به وجه تمایز جشنواره «کتاب رشد» از سایر جشنواره‌های کتاب اشاره دارد. در سایر جشنواره‌هایی که در رابطه با کتاب برگزار می‌شود محتوای کتاب که در دو قالب معنی و فرم یا صورت ارائه می‌شوند مورد توجه داوران و ارزیابان قرار می‌گیرد، در جشنواره کتاب رشد، اما دو مولفه مهم دیگر نیز در کنار محتوا مورد توجه قرار دارد و آن روش ارائه محتوا و ارزشیابی پایانی برای حصول اطمینان از انتقال کامل و دقیق محتوا و مفاهیم هدف‌گذاری شده به مخاطبان است. بنابراین یک کتاب آموزشی و تربیتی استاندارد در جشنواره «کتاب رشد» به کتابی گفته می‌شود که مفاهیم مناسب گروه‌های سنی مختلف را با روشی مناسب و جذاب به مخاطب خود ارائه کند و شیوه‌های موثری نیز برای ارزیابی و اطمینان از انتقال کامل و اثربخش آن محتوا در نظر گرفته باشد.
آقای جهانگردی، دو سال پیاپی است که جشنواره «کتاب رشد» در همه‌گیری کرونا برگزار می‌شود. برایمان بگویید این شرایط چه تاثیری بر نحوه برگزار آن گذاشته است؟
شرایط کرونا در جشنواره هجدهم که سال گذشته برگزار شد، مجبورمان کرد سامانه‌ای برای داوری برخط ایجاد کنیم که مزایای زیادی در تسریع داوری و مستندسازی آسان و دقیق نظرات داوران داشت. اما حقیقت این است که مراسم پایانی جشنواره «کتاب رشد» سال‌ها با حضور بیش از ۵۰۰ و حتی ۸۰۰ نفر از علاقه‌مندان حوزه کتاب، هنر و فرهنگ برگزار می‌شد ولی در این سال‌ها شرکت‌کنندگان حضوری بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفر بودند و البته از طریق پخش برخط تلاش کردیم این موضوع را جبران کنیم، ولی شرکت حضوری در جشنواره‌ها شور و شوق دیگری دارد.
درباره تعداد ناشران شرکت کننده و آثار رسیده به دوره نوزدهم بگویید.
در این دوره از جشنواره از بین ۱۲۷۰ ناشر عضو در سامانه ازیابی آثار آموزشی و تربیتی رشد که با نشانی samanketab.roshd.ir معرف حضور فعالان این حوزه است، ۳۳۴۲ عنوان کتاب مورد بررسی قرار گرفت که تعداد ۱۳۳۸ عنوان از کتاب‌های ۱۰۳ ناشر به مرحله جشنواره راه یافت. این آثار در ۲۷ گروه مختلف دسته‌بندی شد که بسته به تعداد آثار این گروه‌ها، بین یک تا دو سهمیه برگزیده و تقدیری به هر گروه تعلق گرفت.
با توجه به تحت‌تاثیر قرار گرفتن حوزه چاپ و نشر کتاب در زمان شیوع کرونا، سطح آثار رسیده به لحاظ کمیت و کیفیت چطور بود؟
خوش‌بختانه امسال به‌رغم اثر منفی شیوع کرونا و کاهش چشم‌گیر تعداد آثار منتشر شده در سطح کشور، تعداد آثار واصله به جشنواره نسبت به دوره قبل کاهش نیافته بود. به‌لحاظ کیفی اما هنوز جای کار بسیار است و به‌نظر می‌رسد لازم باشد در تعامل با ناشران و تشریح اهداف آموزشی و تربیتی برنامه درسی زمینه تدوین و انتشار آثار برجسته‌تری را فراهم آوریم.
گاهی در بخش دبیرخانه سامان‌دهی منابع آموزشی و تربیتی برخی کتاب‌های خوب نمره نمی‌گیرند و به داوری نهایی نمی‌رسند؛ آیا این روند تاکنون آسیب‌شناسی شده است؟
حقیقت این است که این موضوع دغدغه اصلی در دبیرخانه سامان‌دهی منابع آموزشی و تربیتی است. از یک سو خود را متعهد به دانش‌آموزان و اطمینان از اثربخشی مثبت کتاب‌هایی می‌دانیم که در اختیارشان قرار می‌گیرد و از سویی متعهد به ناشران برای کمک به انتشار هر چه بیشتر آثار ارزشمندی که منتشر می‌کنند. بنابراین از یک طرف باید با دقت نظر مضاعف از مناسب بودن کتاب‌ها اطمینان حاصل کنیم تا کتاب‌هایی که اهداف مترتب بر برنامه درسی را خنثی یا بی‌اثر می‌کنند مورد تایید قرار نگیرند و از طرفی موجب دلسردی ناشران و نویسندگان نشویم. به‌طور نمونه بسیاری از کتاب‌های درسی فعالیت‌محور هستند و هدف از طرح فعالیت‌های مختلف در آن‌ها تحریک فکری دانش‌آموزان جهت انجام این فعالیت‌هاست، حال تصور کنید که در یک کتاب کمک آموزشی حتی اگر این فعالیت به بهترین شیوه ممکن و توسط بهترین متخصصان و معلمان هم حل شده باشد، هدف مورد نظر خنثی شده است. بنابراین لازم است در تعامل با ناشران و مولفان به‌دنبال یک رویکرد واحد در تدوین و انتشار کتاب‌های آموزشی و تربیتی باشیم.
به نظر شما، جشنواره «کتاب رشد» تا چه اندازه در معرفی و شناخت کتاب‌های آموزشی و تربیتی خوب به عموم مخاطبان نقش دارد؟
به‌نظر می‌رسد که در ادوار مختلف جشنواره، تلاش شده است با رعایت انصاف بهترین کتاب‌های هر گروه شناسایی و به مخاطبان معرفی شود، اما روش‌های معرفی و اطلاع‌رسانی برای پوشش هر چه بیشتر همه کتاب‌های آموزشی و تربیتی در جشنواره و همچنین آگاهی‌رسانی به خانواده‌ها، مدارس و دانش‌آموزان چندان موفق نبوده‌ایم. بنابراین امیدوارم اصحاب رسانه بیش از پیش ما را در معرفی این آثار به جامعه یاری کنند.
در این رابطه بگویم که سال گذشته با یکی از برگزیدگان تماس گرفتم اما او از برگزاری این رویداد اطلاعی نداشت و کتابش از سوی ناشر به جشنواره ارسال شد بود.
همان‌طور که عرض کردم در حوزه اطلاع‌رسانی جای کار بسیار بیشتری وجود دارد و البته لازم است از رسانه‌های مختلف به‌ویژه رسانه ملی (صداوسیما) در این زمینه بیشتر یاری بجوییم.
آیا برای مراسم اختتامیه دوره نوزدهم برنامه و یا فعالیت جانبی خاصی در نظر گرفته شده است؟
در این دوره از جشنواره، علاوه بر نمایش کتاب‌های نامزد دریافت جایزه و کتاب‌های برگزیده و تقدیری، نمایشگاهی از نمونه‌های استاندارد منابع آموزشی و تربیتی استاندارد غیرمکتوب تشکیل خواهد شد که در چهار گروه محصولات، فیلم، نرم‌افزار و سامانه‌های آموزشی و تربیتی به نمایش گذاشته خواهند شد و عموم مردم می‌توانند در حاشیه مراسم پایانی جشنواره، در مدرسه تاریخی دارالفنون از این منابع بازدید کنند.
سخن پایانی؟
نکته‌ای که به‌عنوان کسی که بیش از دو دهه در حوزه کتاب و رویدادهای فرهنگی آن فعالیت دارد، لازم می‌دانم به آن اشاره کنم این است مولفان، مترجمان و ناشران برجسته و متعهد کتاب‌های ارزشمند خود را براساس تعهد و تخصص خود و برای اهداف شخصی و دلی خویش تدوین و انتشار می‌دهند، بنابراین بسیاری از این آثار برجسته اصلا به جشنواره‌ها ارسال نمی‌شوند و لازم است همه دستگاه‌های فرهنگی کشور دست به دست بدهند و با هم‌افزایی ظرفیت‌ها و امکانات خود زمینه تهیه و جذب همه آثار خوب و ارزشمند را جهت معرفی به مخاطبان فراهم آورند. امیدوارم دیگر دستگاه‌های مرتبط به‌ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در این رویداد فرهنگی مهم و موثر، بیش از پیش در کنار آموزش و پرورش باشد.