سرویس تئاتر هنرآنلاین: سی و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در روزهای برگزاری خود میزبان نمایش‌هایی است که پیش از این در تهران و شهرهای مختلف کشور به صحنه رفته‌اند. بر این اساس نگاهی کلی به دیدگاه و نظرات تعدادی از کارگردانان نمایش‌هایی که در نخستین روز برگزاری این رویداد هنری به صحنه خواهند رفت داشته‌ایم
وسوسه آتش زدن یک فضای فرهنگی
حسین کیانی از جمله نمایشنامه‌نویسان و کارگردانانی است که در نخستین روز جشنواره نمایش "تئاتر سعدی تابستان سی و دو" را در سالن اصلی مجموعه تئاترشهر به صحنه خواهد بود. او در گفت و گو با هنرآنلاین در رابطه با اثر خود که اشاره به برهه‌ای تاریخی معاصر دارد گفت: برای من هنر نمایش سوای جنبه‌های هنری و زیباشناسانه‌ای که دارد، پیش از هر چیز ابزار کنکاش و مطالعه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی است. همان‌گونه که فلسفه ابزار مطالعه یک فیلسوف است، تئاتر هم برای من ابزار مطالعه، جست‌وجو و کنکاش است. این جست‌وجو همواره ادامه دارد، چراکه هیچ جست‌وجویی برای بشر پایان‌پذیر نیست. بنابراین من همچنان به نمایش به عنوان یک ابزار جست‌وجو در هستی‌شناسی و جهان‌بینی ایرانی نگاه می‌کنم.
او با اشاره به اجرای نمایش "تئاتر سعدی تابستان سی و دو" اظهار کرد: نمایش به نوعی بازتابنده شرایط است. چون در آن شرایط اجرا می‌شود. از سال 1320 که آغاز حکومت پهلوی دوم بوده تا سال 1332 که هنوز شاه جوان نتوانسته افسار خیلی از جریان‌ها را به دست بگیرد، کشور آزادی نسبی دارد؛ این آزادی نسبی خودش را در عمده پدیده‌های اجتماعی از جمله تئاتر نشان می‌دهد. در آن دوره تئاترهای مختلفی با اندیشه‌های گوناگون تولید می‌شود. به نظرم آن دوره، دوره‌ای درخشان بوده و راه‌اندازی تئاتر سعدی در سال 1329 یکی از اوج‌های این درخشش بوده است. از آن‌جایی که نوع نمایش تئاتر سعدی ممکن بود مورد پسند حاکمیت و اقشاری از جامعه نباشد، منتسب شده بود که این تئاتر متعلق به جمعیت ملی مبارزه با استعمار (حزب توده) است. یکی از بهانه‌هایی که باعث شد این تئاتر آتش زده شود هم همین منتسب شدنش به حزب توده بود.
آتش‌زدن تئاتر سعدی که مهم‌ترین تئاتر زمان خودش بوده، بُعد نمادین عجیبی برایم دارد زیرا التهاب سیاسی سبب نابودی محیط فرهنگی می‌شود. به نظرم این بُعد نمادین، هر نویسنده‌ای که به آن آگاه است را وسوسه می‌کند تا از منظر یک نمایشنامه‌نویس کنکاش کند و بفهمد چه اتفاقی افتاده است. همچنان که نمایش سعدی برای من وسوسه نوشتن و کارگردانی آن را داشت.
نگاه انسانی و غیر سیاسی
"خاطرات هنرپیشه نقش دوم" نوشته بهرام بیضایی و کارگردانی افشین زمانی نخستین اجرای تماشاخانه سنگلج در جشنواره تئاتر فجر خواهد بود. زمانی درباره دلایل انتخاب این متن، به خبرنگار تئاتر هنرآنلاین گفت: همانطور که می‌دانید زبان و ادبیات فاخری که در متن‌ها و نوشته‌های آقای بیضایی وجود دارد یکی از ویژگی‌هایی است که بسیاری ایشان را به خاطر آن نوع ادبیات و نوشتار می‌شناسند، اما در میان متن‌های ایشان ما در نمایشنامه "خاطرات هنرپیشه نقش دوم" با فضای جدیدی از سبک نوشتاری بهرام بیضایی رو‌به‌رو هستیم. در واقع فضای متن از نظر زبانی کاملا امروزی است و با توجه به یک نوع دکوپاژ سینمایی که در متن وجود دارد به نظرم نمایشنامه را دارای یک ساختار مدرن کرده که هم برای مخاطب و هم برای کسی که می‌خواهند آن را کار کند خیلی جذاب است.
این کارگردان تئاتر خاطرنشان کرد: نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که از این متن با توجه به اتفاقاتی که در آن رخ می‌دهد، خیلی‌ها برداشتی سیاسی از این اثر دارند اما ما در این اجرا سعی کردیم تا دغدغه‌های انسانی را در آن فضای سیاسی نشان بدهیم و بیشتر به آن بپردازیم. یعنی اگر کسی اجرای ما را دیده باشد متوجه خواهد شد که ما اصلا قرار نیست در این کار حرف سیاسی بزنیم، بلکه هدف ما نشان دادن دغدغه‌های انسانی در آن شرایط زمانی خاص است و اینکه آن شرایط چه تاثیراتی بر زندگی انسان‌ها می‌‌تواند بگذارد.
زمانی تاکید کرد: راستش در آغاز کار من این نگرانی را داشتم که در اجرا به عنوان کارگردان به متن ببازم اما خوشبختانه تا امروز تمام منتقدان و هنرمندانی که کار ما را تماشا کردند همگی معتقد بودند که اجرا از متن جلوتر است. درباره شیوه اجرایی هم باید بگویم که برخلاف اجراهایی که تاکنون از این متن شده و عموما ساختاری رئال داشتند، اجرای من یک اجرای کاملا فرمالیستی است. چراکه این متن ساختاری اپیک دارد و سیستم کارگردانی من هم مانند کارهای قبلی‌ام بر همین اساس است، یعنی سیستم اپیک یا همان فاصله‌گذاری است. فکر می‌کنم بعد از حدود هفت سال مطالعه روی این کار ، فضایی که مد نظر خود آقای بیضایی نیز بوده کار به سمت فرم رفته نه به سمت یک فضای رئالیستی. البته این نکته را باید تاکید کنم که ما در این اجرا کاملا به متن وفادار بودیم و هیچ تغییری در روایت و دیالوگ‌ها و خط داستانی نمایشنامه ایجاد نکردیم.
تحلیل غیاب معنا در نمایش "دال"
مسلم خراسانی کارگردان جوان نمایش "دال" نیز که امروز در جشنواره سی و پنجم به صحنه خواهد رفت، در رابطه با اجرای خود به خبرنگار هنرآنلاین توضیح داد: ایده اصلی شکل‌گیری این اثر، مفهومی به نام غیاب معنا بود؛ در نشانه‌شناسی و زبان‌شناسی به شکل خاص و تحلیل گفتمان، مفهوم کلیدی به اسم دال داریم که همواره با مفهوم دیگری به اسم مدلول همراه خواهد بود.
او ادامه داد: در این اثر، عنوان دال را مورد توجه قرار دادیم و اسمی از مدلول نمی‌آوریم و آن را غایب می‌کنیم. این نمایش استعاره‌ای از گم شدن یک فرد و جست و جویی از افراد برای رسیدن به معنای نهایی است.
خراسانی عنوان کرد: به دلیل اینکه مقوله معنا پیچیده است؛ تلاش کردیم برای نشان این مبحث که اساس تئوریک دارد کنش رئالیستی در صحنه ایجاد کنیم تا تماشاگران مختلف هم بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. ما خانواده را انتخاب کردیم و اعضا آن که با مشکلات روزمره سرو کار دارند.
این کارگردان تئاتر بیان کرد: به خواست من این کنش رئالیستی درون خود، دارای تناقضاتی بوده است و باورهایی در نمایش وجود دارد که با منطق موجود تناقض دارد و توجیه‌پذیر نیست؛ لحاظ کردن این محتوا در کنار درام، شکاف‌هایی از واقعیت موجود استنباط و اینگونه آن را از درام صرف رئالیستی دور می‌کنیم. بر این اساس بازیگران از سبک بازی واقع‌گرایانه بهره می‌برند اما در کنار آن ریز بازی‌هایی نیز دارند مانند آنکه وقتی گوشی تلفن را برمی‌دارند، بدون گرفتن هیچ شماره‌ای مشغول صحبت می‌شوند یا وقتی افسر از پسر می‌خواهد تا پدرش را صدا بزند بلافاصله پدر وارد صحنه می‌شود و کنش ادامه پیدا می‌کند. اساس بازی باورپذیری که در بازی‌ها وجود دارد و ریزبازی‌های آنها سبک بازی ما را می‌سازند که مرز باریکی میان واقعیت و غیرواقع گرایی وجود دارد.
ساده حرف می‌زنیم
نمایش "راهبان معبد وانگ" به کارگردانی احمد اسماعیلی نیز یکی از آثار اولین روز جشنواره سی و پنجم تئاتر فجر است. او به خبرنگار هنرآنلاین گفت: همکاری من و محمدرضا کوهستانی از سال 85 با تاسیس گروه تئاتر "ایده" آغاز شد؛ طی این سال‌ها هیچ نمایشی از نویسنده دیگری کار نکردم چراکه ما عضو یک گروه هستیم و با هم کار می‌کنیم.
او بیان کرد: بعد از تجربه نمایش "شام آخر" که اثری بی‌کلام بود، این نمایش را به همان شیوه به صحنه بردیم و قصد داریم این روش را در آثار بعدی‌مان هم ادامه دهیم.
این کارگردان تئاتر عنوان کرد: تلاش ما بر آنست که زبان نمایش را جایگزین دیالوگ کنیم و به اجراهایی بین‌المللی نزدیک شویم که در هر جغرافیا و فرهنگی قابل اجرا باشد؛ در واقع نمایش‌هایی با موضوعات جهان شمول که جامعه هدف بزرگ‌تری را مد نظر دارد.
این کارگردان تئاتر گفت: ما در این نمایش به سادگی حرف می‌زنیم بدون بهره بردن از دکوری حجیم. ابزار و وسایل همگی در این نمایش کاربردی‌اند و مخاطب حرف ما را درک می‌کند. بازیگران ما نزدیک به 15 سال است که با یکدیگر کار می‌کنند و شناخت بسیاری از یکدیگر دارند. آنها لحظاتی را خلق می‌کنند که مختص آنهاست.
توهم با "جی"
محمد صادق نصیری کارگردان یزدی نمایش "جی" که در تالار چهارسو به صحنه خواهد رفت با ارائه توضیحاتی در مورد این اثر به خبرنگار هنرآنلاین عنوان کرد: فصل شروع نمایش درست از جایی آغاز می‌شود که پاسی از شب گذشته، قهرمان مدرن تک و تنها بدون پشتوانه عاطفی، خانوادگی و آسمانی در زیر فشار چرخ دنده‌های زندگی ماشینی و صنعتی، الینه شده و در توهمات خود فکر می‌کند، صدایی از طبقه بالای آپارتمان آنها می‌آید؛ به همین دلیل همسرش را صدا می‌زند تا او هم در توهمات او شریک شود. اما نقطه شروع قبل از آغاز نمایش و مصادف با اخراج و بیکاری مرد از شش‌ماه آغاز شده است که بعد در بستر درام ما متوجه این موضوع می‌شویم.
او بیان کرد: با اینکه متن نمایشنامه کاملا رئال است اما ما در اجرا از طراحی صحنه کاملا غیررئال بهره برده‌ایم که این طراحی به دلیل مفهوم توهمی است که در این اثر وجود دارد، این درحالی است که بازی بازیگران کاملا رئال است.
داستان سه زن در سه برهه زمانی
جواد روستایی دیگر کارگردان حاضر در این دوره از جشنواره با بیان اینکه پس از 30 سال نمایش "همه دختران من" از شهر ساوه در جشنواره به صحنه می‌رود به هنرآنلاین گفت: ساوه بعد از 30 سال دوباره توانسته است در جشنواره تئاتر فجر نماینده‌ای داشته باشد و این یک افتخار برای ما محسوب می‌شود؛ این جشنواره بزرگ‌ترین مکان برای گردهم آمدن اهالی تئاتر به جهت انتقال تجربیات و اندیشه‌هایشان است و به عقیده من هدف‌گذاری خوبی هم برای این دوره صورت گرفته است.
او خاطرنشان کرد: این نمایش متشکل از سه اپیزود است که زندگی سه زن را که در نهایت به کشته شدن آنها می‌انجامد در سه برهه زمانی متفاوت که متعلق به زمان‌های قاجار، پهلوی و اوایل انقلاب است، روایت می‌کند.
این کارگردان تئاتر با اشاره به فرم و شیوه اجرای نمایش نیز بیان کرد: شیوه اجرا به صورت ایستا و تلفیقی از تئاتر و تصویرسازی تلویزیونی است.
سی و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری سعید اسدی از اول تا دوازدهم بهمن برگزار می‌شود.