سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: تظاهرات 15 خرداد مجموعه وقایعی است که در خرداد 1342 خورشیدی به دنبال بازداشت امام خمینی(ره) در انتقاد به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید رخ داد. تظاهرات در شهرهای تهران و قم علیه دولت اسدالله علم برگزار شد. این تظاهرات به زد و خورد بین ماموران شهربانی و تظاهرکنندگان انجامید.
به دنبال انتشار خبر بازداشت امام خمینی(ره)، در سحرگاه 15 خرداد سال 1342 به مناسبت سخنرانی تاریخی امام (ره) که علیه اسرائیل و رژیم شاه بود از نخستین ساعات روز 15 خرداد، اعتراضات گسترده‌ای در قم، تهران، ورامین، مشهد و شیراز برگزار شد که با شعارهایی بر ضد شاه و در طرف‌داری از امام (ره) همراه بود. مردم منطقه پیشوا که سومین روز شهادت امام حسین (ع) را در حرم مطهر جعفربن موسی الکاظم(ع) به سوگ نشسته بودند با شنیدن خبر دستگیری مرجع تقلیدشان حاج آقا روح‌الله (ره)، اولین نقش‌آفرینان قیام 15 خرداد 1342 شدند.
ماموران نظامی که در نقاط مرکزی و حساس شهرهای قم و تهران مستقر بودند به روی تظاهرکنندگان آتش گشودند. مردم نیز با چوب و سنگ به دفاع از خود برخاستند. تظاهرات در آن روز و دو روز بعد نیز ادامه یافت و هزاران نفر از مردم کشته و مجروح شدند. فجیع‌ترین حادثه، قتل عام دهقانان کفن‌پوش ورامینی بود که در پشتیبانی از امام (ره) راهی تهران شده بودند. ماموران نظامی در سر پل باقرآباد با آن‌ها روبرو شده و با سلاح‌های سنگین آن‌ها را قتل عام کردند.
قیام 15 خرداد 1342 نقطه عطفی در آغاز انقلاب اسلامی به‌شمار می‌آید. امام خمینی (ره) روز 15 خرداد را چون عاشورا روز عزای عمومی ملت مظلوم دانست و روز حماسه و تولد جدید اسلام و مسلمانان نامید. بعد از پیروزی انقلاب در سال 1357 این روز در تقویم رسمی ایران تعطیل اعلام شد.
کتاب‌های متعددی با رویکرد این قیام و وقایع قبل و بعد از آن نوشته و منتشر شده است؛ معرفی 10 عنوان کتاب:
1- "روزى مردى برخاست" نوشته محمدرضا محمدی‌پاشاک، این کتاب زندگی آیت‌الله محمود طالقانى را به صورت داستان، همراه با ذکر خاطراتى از دوران کودکى او، مهاجرت به تهران، تحصیلات در حوزه، کودتاى 28 مرداد، مبارزات نهضت مقاومت، 15 خرداد 1342، زندان، پیروزى انقلاب اسلامى و...دربرمی‌گیرد.
2- "خاطرات مرضیه حدیدچى(دباغ)"، به کوشش محسن کاظمى، او از جمله زنان مبارز انقلاب اسلامى است که فعالیت‌ها و حرکت‌هاى سیاسى خود را از سال 1346 آغاز کرده و این مبارزات را تا پیروزى انقلاب اسلامى ادامه داد.
3- "بهار بیداری: خاطرات بازماندگان حماسه ۱۵ خرداد دشت ورامین"، موضوع این کتاب، قیام پانزده خرداد، ۱۳۴۲ به همراه بخش‌هایی از تاریخ پهلوی و جنبش‌های و قیام‌هاست.
4- "پنجاه و هفت سال اسارت" نوشته علی‌محمد بشارتی است. این اثر جلد چهارم از سری بررسی تاریخ تحلیلی ایران بعد از اسلام که به تجزیه و تحلیل دوران پهلوی تحت عنوان پنجاه و هفت سال اسارت است. کتاب به دوران حاکمیت پهلوی، از قیام 15 خرداد تا تبعید امام خمینی (ره) اختصاص دارد.
5- "15 خرداد 42 چرا و چگونه؟"، مولفان علیرضا مهدی‌زاده و فاطمه قره‌چایی هستند. در این اثر به ریشه‌یابی و انعکاس واقعه 15 خرداد سال 42 پرداخته شده است.
6- "نگاهی به قیام خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲"، این اثر با رویکردی تاریخی، به بررسی نحوه شکل‌گیری قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ پرداخته است. در این بررسی، نحوه تشکیل نهضت آزادی علیه اصلاحات انقلاب شاه و نحوه شکل‌گیری انقلاب سفید، طرحی آمریکایی که درصدد آن بود تا زنان مسلمان را به بی‌بندوباری سوق دهد، در راستای قیام پانزده خرداد مورد توجه قرار گرفته است.
7- مجموعه سه جلدی "روزشمار ۱۵ خرداد"، به کوشش احمد گودرزیانی، در این مجموعه وقایع فاصله زمانی آغاز سال ۱۳۴۰ تا پایان سال ۱۳۴۳ به صورت روزشمار بررسی می‌شود تا مقدمات و بازتاب حوادث خرداد ۱۳۴۲ نیز به صورت کامل بررسی شود.
8- مجموعه دو جلدی "مقالات همایش 15 خرداد 1342"، گردآورنده دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، این اثر مجموعه مقالات همایش 15 خرداد 1342 را دربرمی‌گیرد. این مجموعه دو جلدی، شامل چهل مقاله و دو سخنرانی است که در همایش برگزیده شده‌اند. در تمام این مقالات زمینه‌ها و بسترهای شکل‌گیری حماسه 15 خرداد 1342 آمده است و هر یک از مقاله‌ها به نحوی به این موضوع پرداخته و به جنبه‌ای از آن اشاره کرده‌اند.
9- "خاطرات 15 خرداد" نوشته علی باقری، این اثر شامل خاطراتى درباره حوادث و رویدادهاى مربوط به قیام 15خرداد 1342 است.
10- "کتاب‌شناسی 15 خرداد"، در بخش نخست، از کتاب‌هایی یاد می‌شود که درباره 15 خرداد نوشته شده و یا به مناسبتی از آن واقعه نام برده شده است. غالب آثار با تاریخ انقلاب اسلامی و شخصیت‌ها مرتبط هستند و تحلیل‌هایی پیرامون قیام 15 خرداد همراه خود دارد.
با محوریت قیام خونین 15 خرداد، اشعاری نیز سروده شده است؛ چند نمونه شعر:
از غم دوست در این میکده فریاد کشم
دادرس نیست که در هجر رخش داد کشم
داد و بیداد که در محفل ما، رندی نیست
که برش شکوه برم، داد ز بیداد کشم
شادیم داد، غمم داد و جفا داد و وفا
با صفا منت آن را که به من داد کشم
عاشقم، عاشق روی تو، نه چیز دگری
بار هجران و وصالت به دل شاد کشم
در غمت ای گل وحشی من، ای خسرو من
جور مجنون ببرم، تیشه فرهاد کشم
مردم از زندگی بی‌تو که با من هستی
طرفه سری‌ست که باید بر استاد کشم
سال‌ها می‌گذرد، حادثه‌ها می‌آید
انتظار فرج از نیمه خرداد کشم
امام خمینی(ره)
قسم به جان خمینی، زعیم شرع‌مدار
به رهروان حقیقت، به حرمت احرار
به خون پاک شهیدان راه آزادی
به حق هر که کند با ستمگران، پیکار
به مادری که، جگرگوشه‌اش بخون غلتید
به کودکی که فکندش، مسلسل اشرار
که شاه خائن بیدادگر، اگر از کین،
هزار مرتبه کشتار را کند تکرار
ز دودمان وی و جمله جیره‌خوارانش
به انتقام شهیدان برآوریم دمار
محمدعلی صاعدی
ثنایت ای مهین فرزانه رهبر!
سخن را می‌افزاید شوکت و فر
ز دیده رفتی و در دل نشستی
شدی تبعید اگر مانند بوذر
از این گلشن نسیم‌آسا چه رفتی
بپرس این باغ را آمد چه برسر
تو را هر ذره این پاسخ بگوید
که داد از جور این شاه ستمگر
غلامرضا قدسی