«بیش از فکر کردن به گیشه سینما، باید به سینمایی فاخرتر فکر کنیم.» این جمله‌ای است که مجید زین‌العابدین، مدیرعامل سابق رئیس سازمان سینمایی فارابی در جلسه معارفه‌اش می‌گوید. نگاه او از ابتدا براساس گسترش و ایجاد سینمایی گرانمایه بوده و درطول یک‌سال و چهار ماهی که در مسند مدیریت این سازمان نشست، تلاش کرد با همین رویکرد مدیریت کند. در مراسم قدردانی که روز گذشته برای این مدیر فرهنگی برگزار شد، او صحبت‌هایش را این‌گونه آغاز کرد: «از لحظه‌ای که به فارابی آمدم تا امروز که ماموریتم به اتمام رسید، یک آن بیشتر نبود. هرچند گفتند ۱۷ ماه، اما یک آن بیشتر نبود که کل آفرینش آنی بیشتر نیست.» در ادامه او از عملکردی که در این بازه زمانی داشته ابراز رضایت کرد و گفت: «همواره سعی کردم طوری کار کنم که وقتی به پشت سرم نگاه می‌کنم، حس ندامت و پشیمانی نداشته باشم. امروز هم که به پشت سرم نگاه می‌کنم یادم نمی‌آید کاری انجام داده باشم که اسباب ندامت شود.»
زین‌العابدین تلاشش را کرد تا درطول دوران مدیریتش، در محیط بنیاد با آرامش و مهر کار‌ها را از پیش ببرد و خردمندی و نظم را حاکم کند: «در نسبت با بیرون فارابی هم هدف ما ایجاد وفاق و دوستی و مفاهمه بین سینماگران بود، بنابراین تلاش کردم گامی بردارم که در مسیر تعالی سینما باشد.» ایجاد فضایی صمیمی در بنیاد فارابی که مسئولیت رسیدگی به سینما و سینماداران را دارد، می‌توان آنجا را تبدیل به یک محل امن و باآسایش کند. از همین رو، تلاش مدیرعامل پیشین بنیاد هم بر همین اساس بوده است: «خدمت برای من یک واژه نبوده و نیست، بلکه یک مفهوم است، مفهومی که موجب رشد و تعالی می‌شود، از این‌رو همواره تلاش کردم مثل یک خانواده باشیم و با این نگاه کار را در داخل بنیاد پیش ببریم. در عین حال نسبت به سینماگران نیز همین‌گونه بود و نباید فراموش کرد هر مظروفی را باید با توجه به مقتضیات زمان و مظروفش بسنجیم.»
مدیرعامل پیشین سازمان سینمایی فارابی در انتهای صحبت‌هایش درباره آثار فارابی گفت: «تمامی آثاری که در این مدت تولید شد، سرمایه‌های فرهنگی ما به‌شمار می‌آید. از این رو نباید به اثر فرهنگی به‌شکل سطحی نگاه کرد و صرفاً در ظرف عدد و سود و زیان به آن نگریست و بررسی‌اش کرد، البته این نگاه من منافاتی با اقتصاد سینما ندارد، اما باید توجه بیشتری به قیمت و گوهر آثار هنری داشت.»
شناخت زین‌العابدین
کارنامه کاری مدیریت زین‌العابدین مشخص است. مجید زین‌العابدین دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل است و ازجمله سوابق مدیریتی و اجرایی وی می‌توان به مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیرعامل بنیاد فرهنگی هنری رودکی، رئیس شبکه‌های یک، سه و پنج سیما، دبیر شورای اتاق فکر سینما در رسانه ملی، رئیس شورای سیاستگذاری ورزش صداوسیما، رئیس شورای اقتصاد رسانه ملی، دبیر ستاد رسانه‌ای مکتب شهیدسلیمانی، دبیر بخش فیلم و سریال سومین و چهارمین جشنواره جام‌جم، عضو شورای‌عالی سیاستگذاری جشنواره‌های تلویزیونی جام‌جم، عضو شورای عالی سیاستگذاری جشنواره‌های مراکز استان‌های صداوسیما، قائم‌مقام ستاد رسانه‌ای رونق تولید در رسانه ملی و دستیار وزیر و مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اشاره کرد. برای آنکه زین‌العابدین را بیشتر بشناسیم به صحبت‌های خودش در 17 ماهی که مسئولیت فارابی را به‌عهده داشت، مراجعه کردیم.
سینما در خدمت مردم و انقلاب
در جلسه معارفه‌ای که در تیرماه 1402 برای مجید زین‌العابدین و حضورش در فارابی گرفته شد، او درباره نگاهش به سینما با اشاره به این موضوع که سینما علوم انسانی، فنی، تجربی و هنری را یک‌جا با خود دارد و جامع‌الاطراف است، گفت: «به‌تعبیر رهبر معظم انقلاب پیشرفت کشور در دست سینماست و مقولاتی چون هنر دینی از رهگذر این بینش شکل می‌گیرند. سینما در دولت سیزدهم با این نگرش پیش‌می‌رود که باید در خدمت مردم و انقلاب اسلامی باشد. رعایت کیفیت و استاندارد‌های محتوایی، ارائه تولیدات کیفی، پرهیز از نگاه کمّی‌گرایانه، توسعه فعالیت‌های بین‌المللی، تقویت اقتصاد سینما زیر پرچم پرافتخار جمهوری اسلامی ایران از رویکرد‌های سینمای ایران در دوره جدید است. در سینمای ایران سینماگران همت والایی برای پیشرفت این هنر دارند و سازمان سینمایی در دوره جدید این همت را متبلور می‌داند.» مدیرعامل سابق بنیاد سینمایی فارابی زمانی که به این سمت منصوب شد، تصورش را از فارابی این‌گونه بیان کرد: «فارابی از سال ۶۲ تاکنون در مسیر ۴۰ ساله فعالیت خود، امروز به دوران برانگیختگی و بلوغ رسیده و از حیث کارنامه و پشتوانه از اتقان و شخصیت بالایی برای کمک به تعالی سینمای ایران برخوردار است. برنامه راهبردی که در این دوره برای بنیاد ابلاغ شده، از مهم‌ترین اسناد بالادستی برای کمک به تعالی سینمای ایران استفاده کرده تا ان‌شاءالله با مشورت سینماگران و کمک همکاران بتوانیم گام اضافه‌ای بر این ۴۰ سال فعالیت فارابی برداریم و با آثار کیفی و ماندگار در شأن سینمای ایران باعث ارتقای سلیقه مردم شویم.»
سیاست تسهیلگری و شتاب‌دهندگی
حدود هفت‌ماه بعد از منصوب شدن مجید زین‌العابدین در فارابی، او با حضور در یکی از برنامه‌های صداوسیما درباره عملکرد فارابی گفت: «امسال در بنیاد سینمایی فارابی سیاست تسهیلگری و شتاب‌دهندگی تولیدات را پیش‌رو داشتیم و براساس این سیاست فکر می‌کردیم و از تولیدات و سینماگرانی که امکان تولید مستقل فیلم را نداشتند همکاری و حمایت کردیم.» او سیاست راهبردی و اصلی فارابی را با دو کلمه حمایتگری و شتاب‌دهنگی به تولید معرفی کرد و گفت: «در تولیدات سینمایی ایران طبیعتاً نهاد‌ها، کمپانی‌ها و مؤسساتی که به تولید فیلم سینمایی مبادرت می‌کنند، سیاست‌های مختلفی را در پیش می‌گیرند. سیاست راهبردی اصلی ما نیز حمایتگری و شتاب‌دهندگی به تولید است.»
زین‌العابدین در همان مصاحبه، به سه رویکرد مهم دیگری که در مدیریتش به آن اهمیت می‌داد، اشاره کرد.
1- این مدیر به نسل جدید سینما اهمیت زیادی می‌داد: «نسل‌های مختلف سینماگران باید امکان تولید در سینما را داشته باشند، اساتیدی مثل استاد جعفری‌جوزانی و بهروز افخمی که ریش‌سفیدان سینمای ایرانند تا نسل فیلم‌اولی‌هایی که امسال اولین فیلمشان را در حوزه کارگردانی و حوزه تهیه‌کنندگی ساخته‌اند.»
2- نکته دیگر، عدالت فرهنگی بود که در دولت قبل هم مورد توجه قرار گرفت: «موضوع دیگر عدالت فرهنگی است که سیاست راهبردی دولت مردمی بوده و باید این امکان فراهم بشود که علاوه‌بر استفاده از سرمایه انسانی متفاوت و نسل‌های مختلف بتوانیم در اقلیم‌های مختلف کشورمان فیلم تولید کنیم.»
3- گوناگونی موضوعی هم رویکرد سوم این مدیر بود: «تنوع موضوعی هم سیاست سوم ما بوده است، اینکه سبد محصولات بنیاد فارابی یک سبد یک جنسی نباشد و ذائقه متفاوت مردم را در سینما‌ها تأمین کند.»
زین‌الدین برای اثبات حرفش، به عملش اشاره کرد و چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر را مصداقی برای اجرای سیاستگذاری‌هایش معرفی کرد: «بنیاد فارابی با نگاه حکمرانی فرهنگی به تولید مبادرت کرده است، فیلم‌ها کیفیت خوبی دارند و از نظر کمیت هم جریان بزرگی پشت تولید این فیلم‌هاست. در جشنواره 1402، فیلم خانوادگی، کمدی، فیلم‌هایی با گفتمان انقلاب اسلامی، محور مقاومت اسلامی و حوزه دفاع مقدس داریم، مثل فیلم «پروین» که درباره شاعره‌بانوی معاصر پروین اعتصامی است. سه فیلم هم در حوزه تاریخ معاصر داریم، مثل فیلم «صبح اعدام» اثر بهروز افخمی که امروز در سینمای رسانه برج میلاد نمایش داده شد. در تاریخ اسلام هم فیلم «شور عاشقی» به کارگردانی داریوش یاری روایتی با مضمون واقعه عاشورا که با موضوع کاروان اهل بیت(ع) و داستان‌هایی که از کوفه تا شام اتفاق می‌افتد تولید و در جشنواره حاضر شده‌اند.»
سینما به‌مثابه مربی برای کودک
توجه و اهمیت زین‌العابدین به کودک‌ونوجوان موضوعی است که از چشم اهالی سینما و فرهنگ پوشیده نیست. او با حفظ سمت، دبیر جشنواره بین‌المللی فیلم کودک‌ونوجوان سال‌های 1402 و 1403 هم بوده است. او آنقدر برای سینمای کودک ارزش قائل می‌شد که به آن مربی و آموزنده می‌گفت: «بعد از انقلاب برای سینمای کودک، زحمات بسیاری کشیده شد، هرچند امروز برای بهروز شدن و همراه بودن با کودکان نیاز به بازاندیشی در آن کاملاً احساس می‌شود.» او کلید احیای سینمای کودک را نزدیک شدن به بچه‌ها و فهم درست از دنیا و علایق آنها دانست. او یکی از اهداف برگزاری جشنواره فیلم کودک‌ونوجوان را درکنار سرگرمی، رشد زیرساخت‌های فکری و فرهنگی کودکان‌ونوجوانان معرفی کرد.
در مصاحبه‌ای که مجید زین‌العابدین 22 مهر سال 1402 با روزنامه «فرهیختگان» داشت، درباره یکی از نقد‌های جدی به حوزه سینمای کودک‌ونوجوان صحبت کرد. یکی از انتقادهایی که به‌خصوص در سال‌های اخیر در مورد جشنواره فیلم کودکان‌ونوجوانان مطرح می‌شود، این است که مجموعه آثاری که در این رویداد حضور دارند، جایگاهی روی پرده سینما یا بدنه اجتماعی ندارند. زین‌العابدین با پذیرفتن این نقد اعلام کرد سازمان سینمایی در این زمینه درحال تدوین و راهبردی است: «سازمان سینمایی درحال تدوین راهبردی است، برای اینکه از سینمای کودک‌ونوجوان در حوزه تولید و اکران حمایت کند. اگر این بسته راهبردی به تصویب سازمان سینمایی برسد، احتمالاً اوضاع در این حوزه بهتر خواهد شد. این مسیر دو بخش دارد که یکی حمایت از تولید سینمای کودک‌ونوجوان است و بخش دیگر حمایت از اکران است. بسیاری از فیلم‌های کودک‌ونوجوان که تولید می‌شوند امکان اکران مناسب ندارند و اصولاً به همین دلیل است که سینمای کودک‌ونوجوان آسیب دیده و روند تولید این آثار دچار اختلال شده است. طبیعتا برای حمایت از اکران آثار سینمای کودک باید طرحی نو دراندازیم و به سازوکار جدیدی برسیم که فیلمسازان تشویق شوند فیلم‌های کودک‌ونوجوان بسازند و فیلم‌هایی تولید کنند که پیشاپیش مطمئن باشند در حوزه اکران هم مورد حمایتند. این می‌تواند در زمان‌بندی اکران، در زنگ سینما باشد که بچه‌ها را به اکران و تماشای فیلم متصل کند و بخشی هم می‌تواند حمایت‌های مالی از حوزه اکران باشد. در حال حاضر ما آثاری را در حوزه سینمای کودک‌ونوجوان می‌بینیم که تولید شدند و به پرده سینما هم رسیدند اما استقبالی از آنها نمی‌شود. البته این را هم بگویم که در این چندسال، مشخصاً در حوزه پویانمایی، چند انیمیشن موفق داشته‌ایم که سهم خوبی را از گیشه به‌دست آورده‌اند. با این حال اغلب تولیدات کودک‌ونوجوان این شانس را مثل سایر تولیدات سینمایی ندارند و نیازمند حمایت بیشتری‌اند و باید به فکر تدوین سازوکار حمایتی برای این دسته از آثار بود.»
نگاه زین‌العابدین به حوزه کودک و نوجوان، نگاهی منظومه‌ای بود. او درباره این نگاه گفت: «به تولیدات کودک‌ونوجوان باید به‌عنوان یک حوزه منظومه‌ای نگاه کرد. از این جهت که در صنایع خلاق فرهنگی، تولیدات کودک‌ونوجوان بتواند چرخه مکمل داشته باشد و در چرخه تولیدات فعال فرهنگی ورود کند که ازجمله آن کتاب است. شخصیت‌های فیلم‌های کودک‌مان باید در حوزه نوشت‌افزار، لباس و لوازم‌التحریر و سایر حوزه‌های مکمل بتواند به‌صورت منظومه کامل تولید شود و زیست‌محیط بچه‌ها را تکمیل کند. در جشنواره امسال با شورای فرهنگ عمومی فکری کردیم که از صنایع فعال فرهنگی حمایت شود، الگوسازی شود و تهیه‌کننده‌ها، فیلمسازان و تولیدکنندگان صنایع خلاق ما به این فکر بیفتند که دست‌به‌دست هم دهند و از شخصیت‌ها و نماد‌های فیلم‌های کودک‌ونوجوان در صنایع مکمل فرهنگی استفاده کنند. با شورای فرهنگ عمومی تفاهم کردیم که از این جریان حمایت شود. در آغاز مسیریم. الان با تولیداتی مواجه شده‌ایم و فرصت کمی بوده که آنها را ارزیابی کنیم ولی جایزه‌ای برای صنایع خلاق فرهنگی امسال در جشنواره پیش‌بینی کرده‌ایم که شورای فرهنگ عمومی از آن حمایت می‌کند. امیدواریم تعیین جایزه برای صنایع خلاق فرهنگی کمک کند تا فیلمسازان و دست‌اندرکاران صنایع خلاق به فکر تکمیل این چرخه و کامل کردن این منظومه باشند.»
یکی از ابزار‌های اصلی سینمای کودک‌ونوجوان، صنعت پویانمایی است. مدیر سابق فارابی درباره حمایت‌هایش از این صنعت و بنیاد ملی انیمیشن صحبت کرد و گفت: «برای حمایت از صنعت پویانمایی که می‌تواند صنعت فراملی باشد و تولیدات آن بازار منطقه‌ای و جهانی پیدا کند، وزارت ارشاد به سازمان سینمایی یک طرح راهبردی داده است و این سازمان هم مکلف شده بنیاد ملی انیمیشن را راه‌اندازی کند. طرح راهبردی بنیاد ملی انیمیشن در سازمان سینمایی درحال تدوین است و یکی از بازو‌های جدید سازمان سینمایی در حوزه انیمیشن می‌شود که صرفاً متمرکز بر صنعت پویانمایی است. از این طریق، سازمان سینمایی وارد حمایت مستقیم از صنعت پویانمایی و فیلم‌های این صنعت می‌شود.»
منبع فرهیختگان