سرویس معماری هنرآنلاین: سال جدید در حالی آغاز شد که سیل در بخش‌های مختلف کشور از شمال تا جنوب فجایع مختلفی را آفرید. تخریب‌های شکل گرفته در شهرهای مختلف و از بین رفتن مسکن برخی از شهروندان، تلنگری بر بدنه معماری کشور وارد کرد؛ تا جایی که جامعه معماری تلاش بسیاری برای ارائه پیشنهاد‌ها و حضور کارشناسانه در راستای بازسازی اصولی و درست شهرها به کار برد. عدم حضور کارشناسان معمار و شهرساز در بخش‌های مختلف از جمله مباحثی است که یقیناً آسیب‌های ناشی از سیل و بلایای طبیعی چون زلزله را افزایش داده است. بر همین مبنا نبود توجه برخی از مسئولان و مدیران بر روند ساخت و ساز و شهرسازی، از جمله مباحثی بود که در آستانه سال نو بسیار مورد توجه قرار گرفت و انتقادات مختلفی را در گرفت. در چنین شرایطی برخی از معماران، بدنه معماری را در مشکلات اخیر بی‌تأثیر دانستند و اذعان کردند که این مشکلات و فجایع نشات گرفته از برنامه‌ریزی‌های غیرمنسجم و بدون کارشناسی در فضای شهری است. بی‌توجهی به استانداردهای ساخت و ساز و صد البته طرح جامع شهری و عوامل زیست محیطی، از جمله مباحثی است که کارشناسان آن را عامل اصلی فجایع اخیر می‌دانند. در این میان، تأکید بر رونق تولید ملی در آغاز سال جاری، شکلی تازه از روند برخورد با مشکلات عرصه معماری و شهرسازی را یادآوری کرد که برخی معماران تلقی مثبت و خوبی از آن داشتند. رونق تولید ملی از جمله مباحثی است که طی دهه‌های اخیر بارها مورد بحث و بررسی قرار گرفت اما به گفته این صنف، رونق و توسعه در این بخش، نیازمند توجه و ایجاد تغییر در بنیان‌های برنامه‌ریزی‌های کلان کشوری است. آنچه می‌خوانید نقطه نظرات معماران مختلف در راستای تغییر روند مسیر معماری و پیشگیری از فجایع طبیعی است.
جای ابتکار عمل در معماری کشور خالی است
سیروس باور معمار پیشکسوت توجه به روند دنیای مدرن را امری ضروری می‌داند و در این باره گفت: متأسفانه ما در کشورمان ابتکار عمل نداریم، به همین خاطر با وجود اینکه منابع غنی و خوبی در زمینه مواد و مصالح اولیه ساختمان‌سازی داریم، اما عیناً به کپی کردن و استفاده از روند کار کشورهای خارجی می‌پردازیم درحالی‌که امکان رشد موجود است؛ اما یقیناً برای اعمال و ایجاد تغییر در این عرصه، اختراع و تغییر در روند اجرایی یک نیاز اساسی است که به آن توجهی نشده است.
او افزود: امروزه می‌بینیم که در بسیاری از ساختمان‌ها نماسازی‌ها تغییر کرده و عموماً از قطعاً آلومینیومی استفاده می‌شود. درحالی‌که این مواد آلومینیومی به مرور زمان در اتصالات و نما دچار زنگ‌زدگی شده و از بین می‌روند؛ با این وجود بسیاری از افراد نمی‌دانند که نباید از این‌گونه متریال در ایران استفاده کرد.
بنیان‌گذار درس تاریخ معماری مدرن و آتلیه شهرسازی در دانشکده معماری دانشگاه ملی ایران تصریح کرد: به طور حتم برای رشد و توسعه در ارکان مختلف کشور به خصوص بخش‌های شهری و معماری باید تغییر و تحولاتی را در بخش‌های مختلف ایجاد کنیم و از حوزه‌های سنتی بگذریم.
باور خاطرنشان کرد: در مدرنیسم همیشه حرکت به سوی جلو و آینده است بنابراین برای رشد و توسعه نیازمند حرکت‌های نوآورانه، پژوهش و اختراع منطبق با شرایط کشور خودمان هستیم.
او درباره دلایل عدم شکل‌گیری روندی متناسب توسعه در عرصه معماری، گفت: متأسفانه هنوز در کشور ما دیدگاه مناسب برای رشد و توسعه در بخش‌های مختلف از جمله معماری شکل نگرفته است؛ زیرا این مسئله نیازمند آموزشی متناسب و هوشمندانه، دانش و برنامه‌ریزی‌های متعددی است که متأسفانه هنوز شرایط آن فراهم نشده است.
این معمار برجسته و مدرس دانشگاه تأکید کرد: اگر سیستم و دولت در کشور مدرن نیاندیشند، قطعاً تغییر در حوزه معماری امکان‌پذیر نخواهد شد.
باور درباره بحران‌های اخیر و فاجعه سیل در کشور، گفت: سیل و خسارات ناشی از آن در بخش‌های مختلف کشور، دلایل گوناگونی داشت که نمی‌توان هیچ‌کدام را با معماری مرتبط دانست، زیرا بخشی از این مشکلات ناشی از عدم توجه به فضای زیست و طبیعت و ارتباط ارکان مختلف مدیریتی است اما یقینا معماری در راستای پیشگیری از این فجایع می‌تواند موثر عمل کند؛ به شرط آنکه از نظرات و کارشناسان این حوزه استفاده شود.
رونق تولید ملی ارتباطی تنگاتنگ با معماری دارد
حمید ناصر خاکی معمار باسابقه اما رونق تولید ملی را موضوع مهمی در راستای رشد و توسعه معماری دانست و گفت: اغلب افراد زمانی که از تولید صحبت می‌شود، به پدیده‌های صنعتی و رخدادهای این حوزه می‌اندیشند در حالی که رونق تولید ملی در ارتباطی تنگاتنگ با حوزه معماری است؛ زیرا یکی از مهم‌ترین بحران‌های امروز ما در کشور مشکلات مسکن و تولید آن به شمار می‌رود.
معمار "خانه بی‌سنگ" بر لزوم توجه به تولید مسکن به عنوان یک کالا تأکید کرد و افزود: یکی از نگرانی‌های جدی امروز ما تولید مسکن به شمار می‌رود که البته راه‌حل‌هایی نیز برای آن ارائه شده است اما متأسفانه این راه‌حل‌ها نتوانسته به رونق عرصه ساخت مسکن و تولید بیانجامد، زیرا رونق در حوزه مسکن مستقیماً با تسلط نگاه اقتصادی همراه است.
ناصر خاکی تصریح کرد: تسلط نگاه اقتصادی در این عرصه سبب شده که مسکن از یک کالا تبدیل به سرمایه شود؛ در حالی‌که قطعاً مسکن و خانه یک کالای مورد نیاز برای اقشار مختلف جامعه است لذا این دیدگاه اقتصادی به مقوله مسکن سبب شده که این حوزه دستخوش تلاطم‌های بسیاری شود.
او خاطرنشان کرد: رونق مسکن و تولید ملی در این عرصه قطعاً باعث شکل‌گیری سطح بالایی از اشتغال درون کشور و ایجاد کارآفرینی گسترده می‌شود.
این هنرمند معمار ادامه داد: مسکن در بستر شرایط بومی کشور می‌تواند رونق پیدا کند و تولید ملی را در عرصه‌های مختلف رونق ببخشد؛ اما متأسفانه ما امروز در برخی زمینه‌ها نظیر مصالح نیز به واردات وابسته هستیم زیرا تکنولوژی مورد نیاز در کشور وجود ندارد.
ناصر خاکی بر لزوم توجه بر تولید ملی با نگاهی تخصص‌گرا تأکید کرد و گفت: اگر مسکن در وهله نخست به عنوان یک کالا دیده شود و تمرکز بر تولید کیفی باشد، قطعاً می‌توان رونقی جدی را در این عرصه ایجاد کرد زیرا کشور ما به لحاظ منابع و در عرصه‌های مختلفی چون متریال و عناصر اولیه بسیار غنی است اما متأسفانه هنوز تکنولوژی، تخصص‌ها، قوانین و برنامه‌ریزی‌های مسئولان در این راستا حرکت نکرده است.
او افزود: ما در ایران معادنی غنی و سرشار داریم که متأسفانه درست دیده و بهره‌برداری نشده‌اند. از سوی دیگر حرکت بازار مسکن از کالا به سرمایه سبب شده که نگاه‌ها تسخیر شود تا جایی که اجازه رشد داخلی داده نمی‌شود و سازندگان در راستای جذب هر چه بیشتر سرمایه به واردات وابسته شده‌اند.
این مدرس دانشگاه، ایران را دارای پتانسیل‌های بالایی در راستای رشد و رونق تولید دانست و گفت: ما از جمله کشورهایی هستیم که به واسطه پتانسیل‌های موجود می‌توانستیم بهترین صنعت کاشی‌کاری را داشته باشیم. امروز ما در ایران نیروی جوان و متخصص فراوانی داریم که همه از دانشگاه فارغ‌التحصیل شده‌اند اما متأسفانه فضایی برای بروز و ظهور ندارند.
ناصرخاکی ادامه داد: امیدوارم در وهله نخست و با سیاست‌گذاری‌های کلان مسکن بتواند به شکل کالا تعریف شود تا هیچ یک از اقشار جامعه بدون مسکن نباشند و بتوانیم در کنار برطرف کردن نیاز جامعه، رونق تولید و اقتصاد را نیز به همراه داشته باشیم.
او در پایان، همراهی معماری با طبیعت را یک امر ضروری خواند و گفت: سیل و مشکلات اخیر نشان داد که باید تولید و ساخت مسکن در ایران همراه با طبیعت باشد، بنابراین امیدوارم که در آینده بتوانیم تولید را همراه طبیعت ببینیم و رو به روی آن نایستیم.
جای خالی تخصص معماری در شهرها فاجعه آفرین است
علی‌اکبر نصرآبادی، هنرمند معمار اما بر لزوم توجه به قوانین و مقررات در حوزه ساخت‌وسازها تأکید دارد و در این باره گفت: ما امروز متولیان بسیاری را در حوزه تولید مسکن داریم که در بخش‌های مختلفی چون مهندسین مشاور، وزارت مسکن و شهرسازی، نظام مهندسی، شهرداری و ... داریم، اما متأسفانه هنوز در عرصه معماری کشور افراد غیرمتخصصی فعال هستند که به بدنه این بخش صدمه وارد کرده‌اند.
او افزود: به دلیل حضور افراد غیرمتخصص، کشور ما آسیب‌های بسیاری را متحمل شده است زیرا عملاً با وجود قوانین مدون، نظارتی بر ساخت‌وسازهایی که عموماً توسط به اصطلاح بسازوبفروش‌ها انجام می‌شود، صورت نمی‌پذیرد؛ به همین خاطر ما شاهد آسیب‌های جدی شهرها در اثر سیل و زلزله هستیم.
معمار "رزیدانس سفارت ایران در کانادا" تصریح کرد: باران، نعمت الهی است اما متأسفانه نبود زیرساخت‌های مناسب سبب شده که ما نتوانیم آب شیرین را به شکلی مناسب ذخیره‌سازی کنیم.
نصرآبادی، اجرای قوانین را راهگشای شرایط کنونی خواند و اظهار کرد: باید در راستای اصلاح وضعیت موجود، بینش و آگاهی تخصصی وجود داشته باشد. ما امروز قوانین مدون و تخصصی داریم اما متأسفانه مجریان خوبی برای اجرای این قوانین وجود ندارد.
او خاطرنشان کرد: شهرداران متولیان اصلی عرصه ساخت و ساز در شهرها هستند، بنابراین باید در این بخش شاهد تخصص در عرصه اجرا باشیم و توسط این بخش جلوی ساخت‌وسازهای انبوه و غیر اصولی گرفته شود اما متأسفانه چنین دیدگاهی را شاهد نیستیم.
این معمار ادامه داد: متأسفانه علی رغم قوانین شاهد هستیم که بسیاری از افراد، بدون توجه به مباحث ایمنی و اصول معماری در کنار مسیر رودخانه‌ها و در گسل‌های طبیعی ساخت و ساز می‌کنند، بنابراین در هنگام خطراتی چون سیل و زلزله آسیب‌هایی جدی را شاهد هستیم که تمام کشور را داغدار می‌کند؛ بنابراین می‌توان گفت که در چنین شرایطی مسئولان مسئول این فجایع هستند زیرا بسیاری از مردم عواقب این‌گونه ساخت‌وسازها را نمی‌دانند و این مسئولیت نهادهای شهری است که اطلاع و ممنوعیت ساخت‌وسازها را با استفاده از قوانین اعمال کند.
نصرآبادی افزود: امروز در بخش‌هایی چون رودهن و آبعلی شاهد هستیم که در بستر رودخانه‌ها ساخت و ساز انجام می‌شود و هیچ مسئولی مانع این نوع اقدامات نمی‌شود بنابراین ما در هنگام بحران‌ها شاهد فجایعی جدی هستیم.
او، حضور معماران و فارغ‌التحصیلان در بدنه سیاست‌گذاری شهری را ضروری خواند و گفت: باید فارغ‌التحصیلان و کارشناسان عرصه معماری در بدنه سیاست‌گذاری و اجرای قوانین حضور داشته باشند. در واقع ما باید شرایطی را ایجاد کنیم که صرفاً معمار در بدنه ساخت و ساز حضور پیدا کنند تا علاوه بر افزایش سطح کیفی بناها، فضایی نیز برای کسب تجربه و آموزش معماران جوان فراهم شود و ساختمان‌سازی شکل تخصصی خود را به دست آورد.
این معمار خاطرنشان کرد: متأسفانه امروز شاهد هستیم که بسیاری از معماران پایه یک، صرفاً طرح‌های سایر افراد را در ازای دریافت مبالغی امضاء می‌کنند و اساساً حضوری نمادین دارند. به همین خاطر من نزدیک به 5 سال است که پروانه نظام مهندسی خود را تمدید نکرده‌ام زیرا علاقه‌ای به امضاء فروشی ندارم و این کار را یکی از دلایل مهم در بحران‌های اخیر معماری می‌دانم.
نصرآبادی با اشاره به فاجعه سیل اخیر، گفت: اتفاقات تلخ اخیر باید عبرتی جدی برای مسئولان باشد تا یک روند جدی را در راستای اعمال قوانین دنبال کند. باید پروژه‌های موفقی چون شهرک اکباتان الگو قرار گیرد و بر اساس ضوابط و قوانین کار انجام شود زیرا توجه به زمینه و عوامل طبیعی از جمله الزامات قوانین ساخت و ساز است.
او با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در آستانه سال جدید، بیان کرد: به طور حتم ما پتانسیل کافی برای رشد و رونق تولید ملی در عرصه معماری را داریم زیرا دانشجویان و جوانان بسیاری در این عرصه حضور دارند که می‌توانند در این عرصه فعال باشند اما متأسفانه هنوز شرایط مناسبی برای حضور این قشر متخصص فراهم نشده است. به طور حتم یک معمار با بساز و بفروش‌ها تفاوت عمده‌ای در اجرای کیفی بناها دارد، بنابراین امیدوارم که در سال جدید و طبق فرمایشات مقام معظم رهبری، جایگاهی برای تخصص‌ها بر مبنای ضوابط و قوانین فراهم شود.
این هنرمند تصریح کرد: مسئولان باید به تخصص‌ها بها دهند و جایگاه مشخصی برای آن فراهم کنند بر همین مبنا باید برای تولید مسکن طرح جامع شهری دنبال شود تا هر قطعه از شهر در ارتباطی معنادار و درست با سایرین تعریف شود. در صورتی که یک تعریف جامع وجود داشته باشد، می‌توان برای پیشگیری از فجایع اقدام کرد زیرا در یک طرح جامع توجه به عوامل زیست محیطی چون سیل، زلزله و مباحثی نظیر: فضای سبز، زیرساخت‌ها و ... به شکلی درست و جدی دیده می‌شود.
نصرآبادی ادامه داد: ما کشوری هستیم که از زمان کوروش، مبانی نظام مهندسی داشته‌ایم اما متأسفانه امروزه با این مبانی غیر تخصصی برخورد شده است.
او تأکید کرد: معماری دارای شاخه‌های تخصصی متفاوتی است که باید در اجرای پروژه‌ها به آن توجه داشت. خاک این سرزمین طلا و گران‌بهاست بنابراین ما نباید اجازه دهیم که این خاک به دست افراد بی‌تخصص خراب شود. گذشتگان ما ابنیه و بناهای تاریخی زیبایی را به یادگار گذاشته‌اند، ما نیز باید شرایط را به نحوی ایجاد کنیم که بتوانیم بناهایی درخور برای زندگی کنونی و آینده این کشور به یادگار بگذاریم.
به طور حتم حضور معماران در بخش‌های مختلف ساخت شهر و مسکن و بازسازی مناطق سیل‌زده امری مهم و ضروری در راستای پیشگیری از فجایع و بلایای طبیعی است که امید می‌رود در دوران مهم کنونی، مسئولان و سیاست‌گذاران کلان کشوری مورد توجه جدی قرار دهند.