سرویس معماری هنرآنلاین: مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان که به مسجد جامع عتیق هم شهرت دارد، در بخش قدیمی این شهر واقع شده است. مسجدی که در ضلع شرقی خیابان هاتف و انتهای بازار بزرگ قرار دارد، به گواه تاریخ، قبل از آنکه مسجد باشد، در دوره‌های پیش از تسلط اعراب، آتشکده بوده است و محلی برای عبادت زرتشتیان. همین مسئله باعث می‌شود تا مسجد جامع اصفهان به عنوان یکی از قیمی‌ترین و مهم‌ترین ابنیه مذهبی ایران به شمار رود. کشف یک پا ستون، با تزیینات دوره ساسانیان، در منطقه شمالی مسجد، وجود بنایی قبل از اسلام را تایید می‌کند. درباره تاریخچه تغییر و تحولات مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی به نظر می‌آید ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بوده که در قرن سوم هجری محراب آن تخریب و جهت قبله آن اصلاح شده‌است.

بنا بر شواهد تاریخی، این مسجد بر روی ویرانه‌های مسجد قدیمی‌تری ساخته شده که اعراب ساکن قریه طهران در اصفهان در قرن دوم هجری در یهودیه بنا کرده بودند. مسجد اولی نیز بر خرابه‌های ابنیه‌ای مربوط به اواخر دوره ساسانی برپا شده که‌‌ همان آتشکده بوده است.

این مسجد که سبک معماری آن به شیوه رازی است، در دوره‌های مختلف تاریخی و در طول نزدیک به هزار سال تکمیل شده و هرچند سیمای فعلی آن به دوران سلجوقی بازمی‌گردد اما مهم‌ترین طرح‌های توسعه آن در دوران آل‌بویه و صفویه صورت پذیرفته‌اند. مسجد جامع اصفهان که ترکیبی از هنر بیزانس و کلاسیک در قالب یک بنای سنتی اسلامی است، چون موزه عظیمی معرف روند تکامل و تحول معماری اسلامی در ایران است.

مسجد دارای ورودی‌های متعدد است که هر یک فضای مسجد را به بخش‌هایی از بافت پیرامون آن مربوط می‌کند. این ورودی‌ها همه در یک زمان ساخته نشده‌اند و هر یک در مقطعی از تاریخ و در ارتباط با ساختمان درون و بیرون بنا به وجود آمده‌اند. گذر‌ها و معابری که گرداگرد مسجد وجود دارند، بیانگر ارتباط گسترده‌ای است که مسجد با بافت قدیم شهر دارد.

این مجموعه تاریخی امروز شامل قسمت‌های مختلفی است از قبیل گنبد نظام الملک، گنبد تاج‌الملک، ضمن چهار ایوانی شبستان‌ها، مدرسه مظفری محراب الجایتو که هر یک نمایانگر سیر هنر معماری اسلامی در دوره‌ای خاص هستند.

این مسجد چهار سنگاب دارد که شامل سنگاب ایوان درویش، ایوان صاحب و دو سنگاب کوچک می‌شود. سنگاب ایوان درویش که از جنس سنگاب پارسی است و کتیبه بدنه این سنگاب به زبان‌های فارسی و عربی و به خطّ ثلث است. سنگاب ایوان صاحب نیز در میان حوضچه‌ای از سنگ چهارگوش قرار گرفته و روی لبه آن پنج جامگاه طرّاحی شده‌ است.

مسجد جامع چهار ایوان دارد و این سنگاب‌ها زیر ایوان مسجد قرار دارند. چهار ایوان اطراف میدان مشخص کننده سبک مسجدسازی ایرانی است که در سایر مساجد نیز رواج یافته است. شبستان مسجد بر ستون‌های مدور با گچ‌بری‌های زیبا استوار است که تاریخ ساخت آن به عصر دیلمان بازمی‌گردد. گنبد و چهل ستون‌های اطراف مسجد نیز نشان از معماری دوره سلجوقی دارد و از نمونه‌های نادر بناهای این دوره است.

مسجد جامع اصفهان از مساجدی است که محراب‌های متعددی دارد. بلند آوازه‌ترین محراب آن در ضلع شمالی ایوان غربی، قرار دارد. این محراب نمونه نفیسی از تزئین گچ‌بری است با گل و بته و شکل‌های هندسی. هشت محراب دیگر در این مسجد وجود دارند که تدریجا ساخته شده است.

آرتور پوپ (باستان‌شناس) درباره این بنا می‌نویسد: من آن روز وقتی به تماشای مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد قرار گرفتم، متوجّه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است؛ چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکار فناناپذیر و خلّاقه ایرانی‌ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بار‌ها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقه خود را به اصفهان و ایران، روزافزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از اینکه دیده برهم نهادم، جسدم را را در این خاک مقدّس دفن کنند.

شگفتی‌ها و زیبایی‌های مسجد جامع اصفهان پای خود را از ایران فرا‌تر گذاشته و توانسته است در بین فهرست میراث جهانی، جایی برای خود باز کند و در سازمان جهانی یونسکو ثبت شود.

انتهای پیام/