هنرآنلاین//هادی عسگری
جعفر پناهی، کارگردانی که به دلیل اعمال مجرمانه‌اش از فعالیت سینمایی منع شده بود، این روز‌ها دوباره خبر‌ساز شده است، پس از آنکه خبر حضور مستند "این یک فیلم نیست" ساخته مشترک پناهی و میرطهماسب که به صورت زیر زمینی تولید شده در اسکار امسال خبر ساز شد، خبر جدیدی در رسانه‌ها مبنی بر ساختن یک فیلم دیگر از او منتشر شده است. این روز‌ها جعفر پناهی در حال ساخت یک فیلم دیگر است و این بار نیز وی بدون تشریفات قانونی به صورت زیر زمینی در حال کار است.
زیر زمینی ساختن
در یکی از فیلم‌های فارسی پیش از انقلاب به نام "سرایدار" فرزند خانواده به صورت مخفیانه از رفتار پدرش فیلم می‌گیرد و آن را در قالب فیلمی مستند تدوین می‌کند، فیلم پخش می‌شود و با نمایش آن پدر خانواده که سرایدار یک شرکت است از کار بیکار می‌شود و خانواده به دردسر می‌افتد. این فیلم در آن زمان نشان داد که یک فیلم غیر مجاز تا چه حد می‌تواند عواقب بدی را به همراه داشته باشد.
حالا بعد از چند دهه از ساخت فیلم سرایدار ما هنوز هم دست به گریبان فیلم‌های زیر‌زمینی هستیم. فیلم‌هایی که بدون درد سر در داخل کشور و با عوامل حرفه‌ای ساخته می‌شوند و یک راست سر از جشنواره‌های فیلم آن سوی آبی در می‌آورند. این فیلم‌ها که هیچ کدام تشریفات و مراحل عادی پیش تولید را طی نکرده‌اند بالطبع هیچ کدام از خطوط قرمز و ممیزی‌ها را رعایت نکرده و عامداً خوراک خوبی برای تبلیغ علیه نظام می‌شوند. نمونه این فیلم‌ها را می‌توان با گشتی در فضای فیلم‌های فارسی زبان به خوبی دید. از مستند‌های زیر‌زمینی تا فیلم‌های سینمایی همه نوع از فیلم‌ها در این بازار مکاره وجود دارد.
مستند‌سازانی که همکار BBCشدند
اولین کسانی که به سراغ کار‌های زیر زمینی رفتند، مستند‌سازان آماتور یا حرفه‌ای بودند که در دهه ۷۰ و با فراگیر شدن استفاده از دوربین‌های فیلمبرداری ویدئویی زمینه را برای فیلمسازی مستقل مساعد می‌دیدند. این فیلم‌ها به دلیل نداشتن زمینه برای تکثیر و اکران به صورت محدود در دست عده‌ای می‌گشت اما با گسترش دسترسی به فضای مجازی در دهه ۸۰ سرعت ساخت فیلم‌های غیر مجاز مستند افزایش یافت. این روند با تشکیل شبکه‌های فارسی زبان نقطه عطفی را تجربه کرد: تولید داخلی به سفارش خارجی.
مهمترین سفارش‌دهنده مستند هم شبکه BBC بود که همزمان با چندین مستند ساز همکاری و سفارش کار می‌داد. مستند‌سازانی که بعد از تهیه یک مستند مغرضانه در مورد زندگانی مقام معظم رهبری به هدف تخریب چهره ایشان و تحریف تاریخ انقلاب ساخته شده بود، توسط مقامات امنیتی بازداشت اگر شخصی در این کشور ساختمانی را غیر‌مجاز بسازد، نهادی مانند شهرداری ضمن شکایت از سازنده، وی را جریمه کرده، ساختمان را تخریب یا اصلاح می‌کند، اما در مورد ساخت فیلم غیر مجاز چه اتفاقی می‌افتد؟ همه این فیلم‌ها با عوامل حرفه‌ای ساخته شده‌اند، بازیگرانی که در فیلم‌های مجاز هم بازی دارند و در بیلبورد‌های بزرگ عکسشان را بر سر در سینما‌ها می‌زنند شدند. به غیر از این افراد که سابقه طولانی در کار مستند داشتند، فیلمسازان دیگری نیز در داخل وجود دارند که به دنبال موضوعات به اصطلاح خط قرمزی می‌گردند تا آن را بسازند.
دایره
نام جعفر پناهی با فیلمسازی زیر زمینی گره خورده است این کارگردان که با ساختن فیلم‌هایی چون «بادکنک سفید» و «آینه» به شهرت رسیده بود، فیلم دایره را ساخت، این فیلم به صورت غیر مجاز ساخته شده بود و سریعاً هم در آن سوی مرز‌ها با استقبال روبه‌رو شد. دایره در زمان روی کار بودن دولت اصلاحات ساخته و سیاست تساهل فرهنگی شامل حال فیلم نیز شد و کسی به سازندگان فیلم معترض نشد.
کسی از گربه‌های ایرانی خبر نداره
انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری باعث تحولات زیادی در سطح جامعه شده بود، در آن بحبوحه فیلم غیر مجاز دیگری ساخته شد. «کسی از گربه‌های ایرانی خبر نداره»، داستان چند خواننده زیر‌زمینی را روایت می‌کند که می‌خواهند به هر نحوی موسیقی زیر زمینی را اشاعه دهند. قبادی که بعد از این فیلم به خارج از کشور رفته بود خود عامل پخش فیلم شد و در آنونسی که برای فیلم ساخته بود، دلایل ساخت فیلم را تشریح کرد.
تهران من حراج
تهران من حراج، اولین فیلم ساخته مشترک زیر‌زمینی در تاریخ سینمای ایران است؛ فیلمی که با مشارکت استرالیا ساخته شد و اولین تجربه حرفه‌ای کارگردانش گراناز موسوی بود. این فیلم نیز نگاه مستقیمی به روابط قشر متوسط جامعه دارد. در این فیلم نیز نظام اسلامی به عنوان محدود کننده آزادی‌های اجتماعی و تفتیش‌کننده عقاید معرفی می‌شود. به خاطر این توانست جایزه بهترین فیلم سال کشور استرالیا را از آن خود کند.
ما فکر می‌کردیم پارتی دعوتیم
جعفر پناهی مدتی بعد از انتخابات ریاست جمهوری بازداشت می‌شود. دلیل این بازداشت ساخت فیلمی غیر‌مجاز توسط وی عنوان می‌گردد. جعفر پناهی در خانه‌اش فیلمی در مورد حوادث بعد از انتخابات می‌ساخته است و قسمتی از خانه‌اش را به شکل زندان و شکنجه‌گاه در آورده بوده. بازیگران فیلم در بازجویی ادعا کرده بودند که پناهی به آنها در مورد ساخت فیلم چیزی نگفته بوده و آنها به قصد شرکت در مهمانی و پارتی شبانه به خانه پناهی رفته بودند.
این یک فیلم نیست
پناهی که به خاطر ساخت فیلم زیر زمینی بازداشت و و از فعالیت منع شده بود، با همکاری مجتبی میرطهماسب، مستندی را با عنوان «این یک فیلم نیست» تولید می‌کند. این فیلم با آنکه در ایران پخش نشده در مرحله اول اسکار ۲۰۱۳ پذیرفته شده است. فیلمی که از سوی ضد انقلاب به عنوان پدیده سینمای ایران در اسکار امسال معرفی می‌گردد و این گونه ادعا می‌کنند قرار است موفقیت سال گذشته جدایی نادر از سیمین را این بار در بخش سینمای مستند تکرار کند.
کسی با آنها کاری ندارد
اگر شخصی در این کشور ساختمانی را غیر‌مجاز بسازد، نهادی مانند شهرداری ضمن شکایت از سازنده، وی را جریمه کرده، ساختمان را تخریب یا اصلاح می‌کند، اما در مورد ساخت فیلم غیر مجاز چه اتفاقی می‌افتد؟ فیلم هایی مانند تهران من حراج، دایره، «کسی از گربه‌های ایرانی خبر نداره» و این یک فیلم نیست همگی با عوامل حرفه‌ای ساخته شده‌اند، بازیگرانی که در فیلم‌های مجاز هم بازی دارند و در بیلبورد‌های بزرگ عکسشان را بر سر در سینما‌ها می‌زنند. کارگردانانی که به راحتی فیلم جدید می‌سازند و عوامل فنی که سفارش‌های جدید می‌گیرند، سؤالی که باید از مسئولان وزارت ارشاد پرسید این است که آیا یک فیلم سینمایی از ساختمانی غیر مجاز کمتر است که نه جریمه‌ای برای سازنده‌اش در نظر گرفته می‌شود و نه مجازاتی برای آنها مد نظر قرار می‌گیرد؟ چرا کسی از آنها نمی‌پرسد که شما با علم به اینکه فیلم دارای مجوز ساخت نیست چرا تا آخر با آن بودید و حتی مانند حامد بهداد پاپیون زده و به خاطر اکران «کسی از گربه‌های ایرانی خبر نداره» در جشنواره کن حاضر می‌شود. چرا نباید قوانین بازدارنده‌ای در این باره وضع شود؟ فرق کسانی که به صورت قانونی و در حدود مقررات وزارت ارشاد در حال فعالیت هستند و بازیگرانی که حاضر به اطاعت از قوانین نیستند، چیست؟ ادامه روند فعلی باعث رشد بیش از پیش فیلم‌های زیر‌زمینی خواهد شد. آیا وقت آن نرسیده که جلوی این موج رو به افزایش گرفته شود؟
منبع: جوان آنلاین