گروه ادبیات خبرگزاری هنر ایران - تولید محتوا برای کودکان و نوجوانان کار دشواری است؛ چرا که آنها با تمام کودکی‌شان دقت و هوش بالایی دارند و هر چیزی را نمی‌پذیرند. از طرفی به دلیل این که هرچه در کودکی کاشته می‌شود، در بزرگسالی همان را درو می‌کنی، دقت نظر در تولید اثر برای کودک و نوجوان بسیار مهم است و این مورد نیز بر سختی کار می‌افزاید. درواقع ما باید در هنگام تألیف یک کتاب امروز و فردای کودکان را با هم درنظر بگیریم.
سال گذشته بود که مقام معظم رهبری در بازدید از نمایشگاه کتاب، بر اهمیت تولید و تألیف کتاب برای کودک و نوجوانان تاکید کردند. ایشان در این بازدید گفتند: «برای جذب کودکان و نوجوانان هرچقدر می‌توانید از لحاظ کمیت و کیفیت کار کنید. هنوز داستان‌های خارجی مربوط به کودک غلبه دارد که عیب بزرگی است.»
یک سال از این سخنان گذشته و دوباره بهار کتاب آغاز شده است و به همین سبب سری به بخش کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب زدیم. فضای این بخش، به لطف خلاقیت‌های ناشرین همانند دنیای کودکان و نوجوانان رنگی بود. حضور کودکان و نوجوانان همراه پدر و مادرشان بخش مهم این رویداد بود. برخی از آنها حتی با لباس مدرسه و همراه دوستانشان به نمایشگاه آمده بودند. در رابطه با میزان استقبال مخاطبان از نمایشگاه کتاب کودک و نوجوان نظرات ناشران و نویسندگان متفاوت بود.
از عباس محمد دینی سرپرست اداره کل نظارت بر انتشارات کانون در رابطه با میزان استقبال از نمایشگاه کتاب پرسیدیم. ایشان در پاسخ ما گفت: «اکنون که نیمی از نمایشگاه کتاب گذشته است، باید بگویم نمایشگاه نسبت به سال‌های گذشته خلوت‌تر شده و علت آن هم این است که این نمایشگاه ذیل بازار است و نه محتوا. از طرفی کودکان و نوجوانان از خروجی تولیدات صنعت نشر در این حوزه استقبالی نشان ندادند. در یک بازه بیست ساله با تولید بدون برنامه آثار بازاری و ترجمه باعث رکود در بازار نشر و دوری کودک و نوجوان از کتب و ادبیات این حوزه شدیم.»
نمایشگاه گردی ما ادامه داشت. جلوی یکی از غرفه‌ها خانم منصوره مصطفی‌زاده کارشناس کتاب کودک و نوجوان را دیدیم و سر حرف را باز کردیم. ایشان در این‌باره بیان کرد: «در مقایسه با کتاب بزرگسال که در سال‌های اخیر با کاهش فروش و مخاطب مواجه شده باید بگویم که شرایط کتاب کودک و نوجوان خوب است. افزایش ناشرین تخصصی حوزۀ کودک و نوجوان و توجه والدین به کتاب‌خوان شدن فرزندانشان عوامل اصلی فروش خوب کتاب کودک و نوجوان در کشور ما هستند.
در نگاهی گذرا به آثار ناشرین می‌توان دریافت که همچنان درصد بیشتری از کتاب‌های کودک و نوجوان موجود در بازار آثار ترجمه شده است و مسئله دیگری که به چشم می‌خورد، «کتاب‌سازی» بود. مثلاً کتاب‌های رنگ‌آمیزی و یا کتابی که از روی یک کارتون نوشته شده‌اند که از لحاظ محتوایی ارزش بالایی ندارند اما پرفروش هستند.»
با این حال برخی از نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان سیر کیفی تولیدات را صعودی و رو به رشد می‌دانند. طیبه شامانی شاعر و نویسنده کودک و نوجوان در گفت‌وگو با هنرآنلاین در همین رابطه گفت: کتاب‌ها از لحاظ کیفی رو به رشد است و مردم ما هم آگاه‌تر شدند و به دنبال کتابی هستند که سالم‌تر و زبان بهتری دارند. تنوع موضوعی هم در بازار کتاب کودک وجود دارد اما تنها نکته‌ای که مدنظر من است، کم بودن کتاب طنز و کتاب نوجوان است که امیدواریم تقویت شود.
احمد میرزاده شاعر و نویسنده نیز دربارۀ تولیدات این حوزه اظهار داشت: «ادبیات کودک و نوجوان ما روند رو به رشد دارد و درحال حاضر تعداد شاعران و نویسندگان کودک رو به افزایش است. همچنین چندسالی است که رشته دانشگاهی ادبیات کودک و نوجوان داریم و همین امر موجب شده است تا تخصصی‌تر با این حوزه برخورد شود.
وی افزود: البته نسبت به وضعیت مطلوب ما همچنان در محتوا جای کار داریم چرا که به نظر می‌رسد برخی از نویسندگان ما از وضعیت کودکان امروز ما دور هستند و در زمان کودکی خودشان سیر می‌کنند اما سیر و روند کلی امیدوارکننده است.»
با این تفاسیر و نتایجی که طی گفتگو با دیگر ناشرین و نویسندگان به دست آوردیم، چندان نمی‌توان نظر قطعی داد که اوضاع نمایشگاه کتاب در بخش کودک و نوجوان و به طور کل ادبیات کودک و نوجوان چگونه است و نظرات ضد و نقیضی در این رابطه وجود دارد و خوبی و بدی وضع موجود به درستی مشخص نیست. بی‌شک در میان انبوه آثار عرضه شده در نمایشگاه، هم کتاب‌های مفید وجود دارد و هم تولیدات نه‌چندان مطلوب. با این حال، سالن اختصاصی ناشرین کودک و نوجوان در نمایشگاه یک فرصت برای استفادۀ خانواده‌های ایرانی محسوب می‌شود اما با نگاه کلی می‌توان دریافت همچنان برای رسیدن به نکته مدنظر مقام معظم رهبری، فاصله داریم و باید بیشتر در این زمینه تلاش کنیم.
شاید این سوال پیش بیاید که راه‌حل این مشکلات چیست؟ باید به عرض برسانیم که اولاً برای تحقق این امر نیاز به چندین برابر شدن کتب تألیفی داریم البتّه با یک برنامه‌ریزی اصولی و صحیح. دوماً باید نویسندگان و شاعرانی متخصص در این حوزه تربیت شوند تا کتاب‌هایی متناسب با فرهنگ و زادبوم خودمان تولید کنند. سوماً ارتباط بین مولف و مخاطب کودک و نوجوان بیشتر شود تا نویسنده و شاعر از دغدغه و ذهن کودک و نوجوان امروزی عقب و بدون اطلاع نماند. این موارد در کنار مولفه‌هایی همچون پژوهش، برگزاری نشست‌های تخصصی، رصد مداوم آثار تولیدی، آگاه‌سازی خانواده‌ها، تبلیغات مناسب و حمایت مسئولین، باید ما را به جایی برساند، که دیگر زور آثار ترجمه شده که بعضاً برای کودک و نوجوان ما چندان مناسب نیستند، بر آثار تألیفی ما نچربد.
باتوجه به تمام نشدن نمایشگاه و در دست‌رس نبودن اطلاعات و آمار قطعی، هنرآنلاین این پرونده را باز نگه‌می‌دارد. بی‌تردید حوزۀ کتاب و ادبیات کودک و نوجوان آن‌قدر مهم و موثر است که نباید به این سادگی‌ها از کنارش بگذریم.
علینژاد