سرویس تئاتر هنرآنلاین، امروز 18 مهر ماه مصادف است با سالروز پنجاه و سه سالگی تماشاخانه سنگلج.
سنگلج قدیمی‌ترین سالن نمایش تهران است که در محله سنگلج، در خیابان بهشت و در ضلع جنوبی پارک شهر واقع است. این تماشاخانه اوایل دهه ۱۳۴۰ با زیربنای ۱۰۳۴ مترمربع و در کنار باغ سنگلج توسط مهندس بابائیان ساخته و به وزارت فرهنگ و هنر وقت واگذار شد. سنگلج که در ابتدا ۲۵ شهریور نام داشت، 18 مهر ماه 1344 همزمان با برگزاری نخستین جشنواره "نمایش‌های ایرانی" توسط وزارت فرهنگ و هنر آن زمان افتتاح و مکانی برای اجرای آثار نمایشی ایرانی شد. تماشاخانه سنگلج در آن زمان به لحاظ تجهیزات فنی، نور، صدا و آکوستیک سالن اجرا، کاملا استاندارد بود و وجود امکانات صحنه‌ای همچون سن گردان، میله‌های بالا برنده پرده، دکور و... موجب شد تا این تماشاخانه از ویژگی خاصی برخوردار باشد.
در نخستین جشنواره "نمایش‌های ایرانی" مقرر شد که آثار نمایشی شرکت‌کننده، هر یک به مدت یک یا دو شب در این تماشاخانه اجرا شوند اما به دلیل استقبال تماشاگران از آثار شرکت‌کننده، اجرای این نمایش‌ها یک تا دو ماه به طول انجامید. نمایش "امیر ارسلان" به کارگردانی علی نصیریان، نمایش "چوب به دست‌های ورزیل"، نوشته غلامحسین ساعدی به کارگردانی جعفر والی، نمایش "کالسکه طلایی" نوشته و کار خلیل موحد دیلمقانی، نمایش "بهترین بابای دنیا" نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی عزت‌اله انتظامی، نمایش "پهلوان اکبر می‌میرد" نوشته بهرام بیضایی به کارگردانی عباس جوانمرد، نمایش "کوروش پسر ماندانا" نوشته کورس سلحشور به کارگردانی رکن‌الدین خسروی و... آثار نمایشی بودند که در این جشنواره روی صحنه آمدند.
گروه‌های "هنر ملی" به سرپرستی عباس جوانمرد، "مردم" به سرپرستی علی نصیریان، "شهر" به سرپرستی جعفر والی، "امروز" به سرپرستی داوود رشیدی، "جوان" به سرپرستی اسماعیل شنگله و "میترا" به سرپرستی خلیل موحد دیلمقانی که وابسته به اداره هنرهای دراماتیک بودند، با کمک مالی وزارت فرهنگ و هنر آثار نمایشی خود را در این تماشاخانه تولید و اجرا کردند.
در این گروه‌های نمایشی، کارگردان‌هایی چون عباس جوانمرد، جعفر والی، علی نصیریان، عزت‌ا... انتظامی، داود رشیدی، رکن‌الدین خسروی، بهرام بیضایی، محمود استادمحمد و... فعالیت داشتند و نویسندگانی همچون غلامحسین ساعدی، خلیل موحد دیلمقانی، اکبر رادی، بیژن مفید، محسن یلفانی، منوچهر رادین، بهن فرسی، محمود دولت آبادی، کوروس سلحشور، حسین مکی، آرمان امید، بهزاد فراهانی، محمد رهبر، حمید نعمت و عنایت اله احسانی آثارشان در این تماشاخانه روی صحنه آمد.
این تماشاخانه در آغاز کار، توسط یک شورای هنری به نام "شورای تئاتر" متشکل از هنرمندانی چون عظمت ژانتی، جلال ستاری، علی نصیریان، داوود رشیدی، عباس جوانمرد و عزت اله انتظامی بر نحوه تولید و کیفیت آثار نمایشی و عملکرد گروه‌های نمایشی نظارت کامل داشت.
در 1357 به دلیل اوضاع سیاسی کشور، فعالیت‌های تماشاخانه سنگلج تعطیل شد و تنها گاهی به منظور برگزاری جشنوارهها اکثراً در اختیار گروه‌های تئاتر شهرستان قرار می‌گرفت. این تماشاخانه سال 1358 میزبان شش اثر نمایشی با مضامین انقلابی شد. سنگلج فراز و فرودهای بسیار داشته؛ این تالار نمایشی در سال 1360 هیچ فعالیتی نداشته و سال 1361 نیز فقط دو اثر نمایشی در آن اجرا شد. همچنین طی شش ماه نخست سال 1364 تعطیل بوده و شهریور تا آبان همان سال تعمیراتی در آن انجام شد. سال 1367 تماشاخانه سنگلج با تعمیر اساسی مواجه شد و تاکنون نیز چندین بار بازسازی در آن انجام شده است.
مدیران این تماشاخانه از ابتدای تاسیس تاکنون عظمت ژانتی، علی نصیریان، فرخ ساجدی، دکتر طباطبایی، سعید بصیریان، مجید جعفری، علی حیدری، صدیقی نژاد، جواد افشین‌نژاد، محسن اکبریان، کیوان نخعی، محمود فرهنگ و اتابک نادری، پریسا مقتدی، یونس آبسالان و علی عابدی بوده‌اند و اکنون نیز پریسا مقتدی با حکم شهرام کرمی مدیر کل هنرهای نمایشی برای دومین بار مدیریت این تماشاخانه را بر عهده دارد.
به بهانه سالروز تاسیس این تماشاخانه قدیمی با علی نصیریان، داریوش اسدزاده و بهزاد فراهانی سه تن از هنرمندان پیشکسوتی که روزگاری را در این تماشاخانه گذرانده‌اند گفت‌وگوی کوتاهی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
علی نصیریان: زنده و روشن نگاهداشتن سنگلج و چراغ‌های آن از اهم وظایف مدیران، مسئولان هنرمندان است
علی نصیریان درباره تاثیر تاسیس این تماشاخانه بر تئاتر آن دوران به هنرآنلاین گفت: در آن سال‌ها هنور تئاتر رودکی، وحدت و دیگر سالن‌های تئاتری راه نیفتاده بود و به جز تئاترهای لاله‌زار در تهران تماشاخانه دیگری وجود نداشت و بنابراین افتتاح این تماشاخانه با جشنواره تئاتر ایرانی اتفاق بزرگی را در عرصه نمایش رقم زد.
او در ادامه افزود: سنگلج مکانی برای اجرای نمایش‌های ایرانی همچون، تعزیه، تخت حوضی، مارگیری و ... شد. در بدو افتتاح این تالار نمایشی من، عباس جوانمرد، اکبر رادی، عزت‌الله انتظامی، رکن‌الدین خسروی و ... آثار نمایشی را آماده اجرا کردیم و به عنوان جشنواره نمایش‌های ایرانی روی صحنه آوردیم.
این هنرمند پیشکسوت تئاتر ضمن تاکید بر اینکه سنگلج در آن دوران اتفاقات موثری را در فضای فرهنگی تئاتر رقم زد، خاطر نشان کرد: در ابتدا قرار بر این بود که هر یک از آثار جشنواره تئاتر ایرانی تنها سه شب اجرا شود اما به دلیل استقبال بی‌نظیر تماشاگران هر یک از نمایش‌ها حدود یک تا دو ماه روی صحنه بود.
نصیریان با بیان اینکه اکنون نیز این تماشاخانه شانیت خود را حفظ کرده است، عنوان کرد: از آن دوران تاکنون هنرمندان، مدیران و افراد مختلف اقدامات و فعالیت‌های موثری را در این تماشاخانه که مدیریت آن مرتبط با مرکز هنرهای نمایشی است، انجام داده‌اند. در این مدت نیز با دعوت گروه‌های نمایشی به تماشای دو یا سه نمایش بسیار خوب در این تماشاخانه نشسته‌ام.
کارگردان نمایش "امیر ارسلان" سنگلج را پایگاه و مکان خوب تئاتری از دهه چهل تاکنون عنوان کرد و یادآور شد: از آن دوران که با من و هم نسلانم این تماشاخانه افتتاح شد تاکنون هنرمندان جدید و بسیار خوبی آثارشان را در این تالار نمایشی روی صحنه آورده‌اند. این تماشاخانه به لحاظ امکان نور و دید تماشاگر از بهترین سالن‌های تئاتر ایران است و فکر می‌کنم زنده و روشن نگاهداشتن سنگلج و چراغ‌های آن از اهم وظایف مدیران، مسئولان هنرمندان است.
داریوش اسدزاده: تماشاخانه سنگلج در پیشبرد تئاتر ایران بسیار تاثیرگذار بوده است
داریوش اسدزاده نیز در گفت‌وگو با هنرآنلاین با بیان اینکه تاسیس تماشاخانه سنگلج در پیشبرد تئاتر ایران بسیار تاثیرگذار بوده است، گفت: در دهه چهل شمسی، تهران تالارهای نمایشی داشت اما دارای تماشاخانه دائمی نبود و سنگج تماشاخانه دائمی شهر تهران شد. افتتاح این تماشاخانه اتفاق بزرگی بود و سنگلج پایه‌گذار فرهنگ و هنر شد.
او ضمن اشاره به اینکه تماشاخانه سنگلج یکی از قدیمی‌ترین و پرخاطره‌ترین تالارهای نمایشی است، عنوان کرد: این تماشاخانه پس از تاسیس در اختیار هنرمندان قرار گرفت و آثار بسیار درخشان و قابل توجهی از آن زمان تاکنون در این تماشاخانه روی صحنه آمده است.
اسدزاده در ادامه افزود: کارهایی که در این تماشاخانه به تماشای آن نشسته‌ام آثار نمایشی خاطره‌انگیزی توسط هنرمندان درخشانی بوده و هست که همچنان به یادم مانده و اکنون نیز که گاهی به این تماشاخانه دعوت می‌شوم خاطرات آن دوران برای من زنده می‌شود.
بهزاد فراهانی: سنگلج بشارت‌دهنده رشد تئاتر ملی بود و در این راستا موفق عمل کرد
بهزاد فراهانی در گفت‌و گو با هنرآنلاین با انتقاد نسبت به رویکرد مسئولان در دهه‌های گذشته گفت: سال‌هاست که در بوق و کرنا از مسئولان و دولت مردان خواسته شده که هنرهای نمایشی نیازمند مرکز تئاتر ملی است اما متاسفانه هیچ گوشی بدهکار نیست.
او در ادامه افزود: دلیل تاسیس تماشاخانه سنگلج به منظور ایجاد بنیادی برای تئاتر ملی بود و در آن زمان به اهدافش نیز رسید. سنگلج در دهه چهل نماد تئاتر ملی شد و موجبات رشد هنرهای نمایشی را فراهم کرد.
این بازیگر و کارگردان همچنین خاطرنشان کرد: بسیاری از هنرمندان صاحب نام همچون غلامحسین ساعدی، اکبر رادی، بهرام بیضایی و ... در جهت اعتلای تئاتر سنگلج کمک کردند و ما که نسل جوان آن دوارن بودیم راهشان را ادامه دادیم.
فراهانی با بیان اینکه سنگلج بشارت‌دهنده رشد تئاتر ملی بود و در این راستا موفق عمل کرد اما اکنون شانیت سابق را ندارد، یادآور شد: سال‌هاست که از مدیرت هنری خواسته‌ایم که در هر استان یک مرکز تئاتر ملی ایجاد کند اما در هیچ دوره‌ای به آن اعتنا نشده است.