سرویس تئاتر هنرآنلاین: ویژه برنامه "سنگلج با خلج" در ارتباط با نمایشنامه‌خوانی آثار اسماعیل خلج عصر روز گذشته 31 خردادماه با حضور مهدی شفیعی مدیرکل هنرهای نمایشی، مهدی افضلی مدیرعامل موسسه توسعه هنرهای معاصر و قطب‌الدین صادقی در تماشاخانه سنگلج افتتاح شد.
در ابتدای این مراسم قطب‌الدین صادقی با اشاره به نقش و جایگاه ارزشمند اسماعیل خلج در هنر تئاتر، تاکید کرد: نمایشنامه‌هایی که آقای خلج نوشته‌اند نوعی ارتباط بی‌واسطه خود او در جامعه‌ای است که در آن زیسته است.
او در راستای معرفی جایگاه این هنرمند مطرح تئاتر در عرصه هنر نمایش و نمایشنامه‌نویسی، خاطرنشان کرد: در نمایشنامه‌نویسی نوین ایرانی که در دهه 40 آغاز شد، چند گرایش درخشان داریم که یک گرایش کار بر روی متل‌ها و افسانه‌ها است که مرحوم بیژن مفید آن را انجام داد و یک گرایش دیگر کار بر روی اسطوره‌ها است که آقای بیضایی آن را انجام داده و به خوبی هم کار کرده، یک گرایش دیگر هم کار روی شکل‌های نمایشی سنتی است که علی نصیریان به خوبی در این حوزه کار کرده است. همچنین دو چهره درخشان داریم مثل زنده یادان اکبر رادی و غلامحسین ساعدی که آنها هم در خصوص طبقه متوسط فرهیخته کار کرده‌اند. اینها افرادی بودند که فرهنگ ایرانی را کاویده بودند، از زندگی، جامعه و انسان ایرانی سخن به میان آوردند اما به عقیده من کار درخشانی که آقای خلج انجام داده این است که به سراغ بخشی از جامعه ما رفته که هیچ یک از این متفکرین و نویسندگان و کارگردانان ما نرفته بودند.
او ادامه داد: به عقیده من تمام ابتکار و جرات آقای خلج در همین است که به زیبایی به درون بخش بی‌طبقه و طرد شده جامعه نفوذ می‌کند و صحنه‌هایی را از مردمان این بخش از جامعه ضبط می‌کند که به طور مثال نمایشنامه "قمر در عقرب" یکی از شاهکارهای ایشان است که امیدوارم بتوانم در زمانی مناسب این اثر را تحلیل کنم .
صادقی تاکید کرد: به نظرم آقای خلج این توفیق را به دست آورد که با اتکا به یک گروه همگن و منسجم با نهایت دقت کار کرد و چیزی آفرید که به گمان من یکی از پایه‌های تئاتر معاصر است؛ یک تئاتر به شدت اجتماعی که ظاهرا هیچ پیام اعتراض آمیز سیاسی ندارد ولی اگر به کنه و عمق مطلب بروید و به این افراد بی‌طبقه و بی‌خاصیت و بی‌تعریف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی یک جامعه نگاه کنید که او آنها را در آثار خود به رخ می‌کشد، متوجه می‌شوید که این زاییده یک نظام، فرهنگ و اقتصاد ناسالم است و در ذات خود بی‌آنکه داد بزند یک تئاتر واقع‌گرایانه اعتراضی است.
این محقق و مدرس تئاتر گفت: به عقیده من کاری که آقای اسماعیل خلج انجام داده تنها در نشان دادن و مطرح کردن این افراد بی‌طبقه نیست بلکه یک کار هنری درخشان انجام داده که اتفاقا اینجا به نظر من تمام ابتکار ایشان است که باید ارج‌گذاری شود؛ یعنی یک کار دراماتیک ارزنده کرده و آن هم این است که عینا زبان را به مخاطب برنمی‌گرداند بلکه غربال و فشرده می‌کند و تا حد شعر آن را سرشار از تصویر و احساس و اندیشه و روانشناسی انسان‌ها و روابط‌شان می‌کند و این البته کار اندکی نیست و هر کسی نمی‌تواند چنین کند.
صادقی ادامه داد: اما اکنون یک افسوس بزرگ می‌خورم برای اینکه اسماعیل خلج از این فرهنگ دور شد و به سمت یک نوع تئاتر شبه عرفانی رفت و تمام آثاری که من اخیرا از ایشان خوانده‌ام اکثرا شبه عرفانی است و اصلا قدرت آن آثار انتقادی و رئالیستی سابق را ندارد البته این به هیچ وجه به این معنی نیست که فاقد ارزش باشند اما برای من یک معیاری وجود دارد که بر اساس آن کارهای پسین او کمی قدرت تاثیر و انتقال مفهوم ندارد و بدبختانه هنوز هم در جامعه ما آن افراد بی‌طبقه وجود دارند و من می‌دانم که اسماعیل همچنان در مورد این افراد آن دل مشغولی ها را دارد ولی ای کاش می‌توانست آن رویه پیشین را ادامه دهد چون حیف است که این بخش از جامعه ما پنهان باقی بماند.
مهدی شفیعی مدیرکل هنرهای نمایشی نیز در این برنامه طی سخنانی، اظهار کرد: مایلم به جز وجوه شخصیتی استاد خلج که انسان را به یاد یک پشتیبان مهربان که هر فردی در زندگی به چنین شخصیت‌هایی نیاز دارد، به چند نکته درباره جایگاه ایشان در تئاتر کشور و اثرگذاری آثار ایشان اشاره کنم؛ حساسیت نسبت به آنچه در طیفی از افراد جامعه می‌گذرد و زندگی آنها دست مایه خلق آثار ایشان شده است، یکی از مهم‌ترین وجوه آثار استاد خلج است.
او ادامه داد: افراد این طیف احتمالا کمتر مخاطب آثار ایشان بوده‌اند و بیشتر اهالی فرهنگ و هنر که طبقه متوسط هستند با این آثار، با زندگی این طیف، ضرایب و پیچیدگی‌های آن رموز را پیدا کرده‌اند.
شفیعی استفاده از فضاهای آشنا، شخصیت‌های آشنا اما با نحوه حضور متفاوتی در درام و همچنین تنوع شخصیت‌ها از یک طیف طبقاتی در آثار استاد خلج را کم نظیر توصیف کرد و افزود: این تنوع شخصیت که حتما از خلال تسلط به پیچیدگی‌های زبانی این طیف برمی‌آید، نمونه‌ای شاخص در آثار اسماعیل خلج است.
مدیرکل هنرهای نمایشی گفت: ترسیم پیچیدگی‌های آدم‌های آشنا که به شدت قابلیت نگاه سطحی به آنها وجود دارد و البته کم هم نبوده‌اند، آثاری که درگیر نگاه سطحی شده‌اند؛ از نظر من نقطه طلایی آثار استاد خلج است که می‌شود از آن برای ارتقاء جایگاه بنام ایرانی بهره‌ها برد.
شفیعی در پایان صحبت‌های خود با اشاره به مهربانی‌ها و صمیمیت‌هایی که می‌توان از استاد اسماعیل خلج سراغ گرفت، گفت: یک خصلت خیلی خوب دیگر استاد اسماعیل خلج هم این است که خزانه‌ای کم نشدنی از پسته‌ها دارند که هر وقت ایشان را می‌بینیم ما را از مشتی از آن پسته‌ها مهمان می‌کنند و من برای اینکه امروز پیش‌دستی کرده باشم در مسیر آمدن به این برنامه بسته‌ای از همان پسته‌ها تهیه کردم تا در این مراسم آنها را تقدیم استاد کنم تا نشان دهم که بخش کوچکی از شخصیت ایشان را آموخته‌ام و همچنان در محضر استاد عزیزم شاگردی می‌کنم.
پس از آن نیز نمایشنامه "گلدونه خانم" نوشته اسماعیل خلج به کارگردانی خود او و با حضور بازیگرانی همچون گلاب آدینه، مریم بوبانی، شادی صیادی‌نیا، اکبر رحمتی، مهدی میامی، مجید گیاهچی، محمد صدیق مهر و اسماعیل خلج خوانش شد.
لازم به توضیخ است؛ این برنامه تا دوم تیرماه ادامه دارد و در شب دوم این برنامه نیز دو نمایشنامه "صغری دلاک" و "بابا شیرعلی" و در شب سوم بخش‌هایی از نمایشنامه‌های "داستان‌های ناتمام"، "هفت نمایشنامه کوتاه" و "جمعه کشی" توسط همین بازیگران نمایشنامه‌خوانی خواهد شد.
عکس ها : مجتبی عرب زاده