سرویس موسیقی هنرآنلاین: مسئله نشان ندادن ساز در تلویزیون سال‌هاست که جزو مورد بحث‌ترین مسائل این رسانه بوده و هرازچندگاهی با یک تلنگر دوباره بر سر زبان‌ها می‌افتد.
آخرین تلنگری که به این مسئله زده شد، مربوط به نمایش ساز در برنامه "خندوانه" بود که اخیراً اتفاق افتاد و مورد بحث فراوان قرار گرفت. نمونه این اتفاق چند بار دیگر هم در سال‌های اخیر در تلویزیون مشاهده شده اما بر خلاف انتظارها این پدیده دنباله‌دار نبوده است.
حقیقت آن است که فضای موسیقی در تلویزیون نه آنطور که باید، اما نسبت به دو، سه دهه قبل خیلی بازتر شده است. در دهه اول انقلاب خبر چندانی از موسیقی در صدا و سیما نبود و در تلویزیون و رادیو فقط سرود پخش می‌شد، اما این حساسیت‌ها در دهه 70 برداشته شد و در ادامه، تلویزیون نسبت به پخش موسیقی‌های مختلف چراغ سبز بیشتری نشان داد.
امروز دو، سه برنامه موسیقی محور (هر چند معمولی) در تلویزیون به روی آنتن می‌رود و ویدئوهای مختلفی از آثار موسیقی در بعضی از شبکه‌های تلویزیونی پخش می‌شود. با این وجود تلویزیون در یک زمینه همچنان روی تصمیم خود مانده و انعطافی نشان نمی‌دهد، مسئله نمایش ساز موسیقی جلوی دوربین.
بحث بر سر فقهی بودن تصمیم عدم پخش ساز بسیار است و در این مورد باورهای گوناگونی وجود دارد اما چیزی که دوباره و چندباره به این بحث‌ها دامن می‌زند، همان پخش و نمایش گزینش شده ساز در برخی از برنامه‌های تلویزیونی است.
یک نمونه از اتفاقات عجیب مربوط به نمایش ساز در سال 92 در برنامه "صبح بخیر ایران" رخ داد که در نهایت تهیه‌کننده برنامه مجبور به عذرخواهی شد. در آن برنامه یک گروه موسیقی با نام "آوای پارسیان" به مناسبت روز میلاد پیامبر (ص) چند قطعه اجرا کرد و چند بار دوربین به مدت کوتاه تصویری از نوازندگی اعضای گروه گرفت و این تصاویر به صورت زنده به روی آنتن تلویزیون رفت که بلافاصله با واکنش رسانه‌های مختلف همراه شد و در نهایت تهیه‌کننده برنامه گفت که تصویری که از سازها روی آنتن تلویزیون رفت، ربطی به تغییر و تحول در نگاه و یا عملکرد سازمان صداوسیما ندارد و فقط اشتباه سهوی بود که از سوی عوامل برنامه روی داده و آن‌ها پای پیامدش خواهند ایستاد!
در یلدای سال 94 هم گروه موسیقی "دال" که هنوز چندان شناخته شده نبود به تلویزیون آمد و در ویژه برنامه شبکه جهانی جام جم به اجرای موسیقی پرداخت که تصویر سازشان هم دیده می‌شد. پژمان بلورچی تهیه‌کننده گروه دال در مورد این اتفاق مدعی بود که برای اولین بار چنین رخ داده که سازهای یک گروه موسیقی در تلویزیون نمایش داده شده است. این اتفاق نیز این انتظار را ایجاد می‌کرد که قرار است ممنوعیت پخش تصاویر ساز در تلویزیون برداشته شود اما چنین نشد.
آخرین بار نیز حدود دو هفته پیش یک عاشیق آذری در برنامه "خندوانه" به اجرای موسیقی پرداخت که ساز اعضای گروه او کاملاً نشان داده شد. تصویری که برای تلویزیون یک مقدار عجیب و غریب بود. در نمونه‌های قبلی نمایش ساز در تلویزیون، معمولاً این اتفاق برای لحظاتی کوتاه رخ می‌داد اما در برنامه "خندوانه" در تمام طول اجرای عاشیق سلجوق شهبازی، ساز وی و گروه نوازندگانش دیده شد. با توجه به آن‌که پیش تر نیز کم و بیش ساز در تلویزیون نمایش داده شده بود، اینبار دیگر ذهن رسانه‌ای مردم به سمت آزاد شدن نمایش ساز در تلویزیون نرفت و هر کسی دلیل خودش را برای این اتفاق بیان کرد.
در مورد پخش تصاویر ساز در برنامه "خندوانه"، عده‌ای معتقد بودند که نمونه آن پیش تر در برخی از شبکه‌های استانی به خصوص در غرب و شمال غرب کشور افتاده و این اتفاق شاید برای یک شبکه سراسری اتفاق عجیبی باشد، اما به طور کلی برای تلویزیون عجیب نیست چون نمونه‌اش قبلاً در شبکه‌های استانی رخ داده است.
البته نمایش چندباره ساز در تلویزیون هم صرفاً مختص برخی از سازهای مشخص بوده است. در واقع در تجربه‌های قبلی تلویزیون در نمایش سازهای موسیقی، معمولاً سازهای موسیقی سنتی و نواحی بیشتر دیده شده‌اند. بنابراین این‌گونه تصور می‌شود که شاید روزی نمایش سازهای موسیقی سنتی و نواحی و یا حتی سازی چون پیانو بر روی آنتن تلویزیون آزاد شود، اما این اتفاق به سادگی برای سازهای موسیقی پاپ و راک نظیر سازهایی چون گیتار الکتریک و گیتار باس نمی‌افتد. کما این‌که در حال حاضر تلویزیون حتی صدای سولوهای گیتار الکتریک را هم از آثار موسیقی حذف می‌کند و فعلاً برخوردی رادیکال با این ساز و هم‌نوعانش دارد.
فعالان حوزه موسیقی معتقدند که نمایش ساز در تلویزیون می‌تواند باعث دگرگونی موسیقی کشور شود. همایون شجریان از جمله کسانی است که به چنین اتفاقی باور دارد. او در سال 92 در یک جلسه در خانه موسیقی نسبت به عدم پخش تصاویر ساز از تلویزیون واکنش نشان داد. همایون شجریان در آن جلسه عنوان کرد که نمی‌داند چرا حتی در برنامه اختصاصی "دستان" هم یک گلدان جلوی ساز می‌گذارند تا ساز دیده نشود! شجریان ایمان دارد که اگر تصاویر ساز از تلویزیون پخش شود، شرایط موسیقی کشور دگرگون می‌شود. به جز همایون شجریان خیلی دیگر از هنرمندان حوزه موسیقی هم تأکید کرده‌اند که نشان دادن ساز در تلویزیون می‌تواند دگرگونی احوالات مخاطب تلویزیون را باعث شود.
آن‌چه به وضوح دیده می‌شود این است که عدم نمایش ساز، به عدم اجرای زنده موسیقی در تلویزیون منجر می‌شود و پدیده نچسب پلی بک را به وجود می‌آورد. در واقع خوانندگان ترجیح می‌دهند که تا زمانی که گروه نوازندگان خود را نمی‌توانند همراه خود جلوی دوربین ببینند، اجرای زنده نکنند چون اساساً اجرای زنده همراه با ارکستر نیاز به ارتباط چشمی با همه اعضای ارکستر دارد و وقتی نوازندگان در پشت صحنه حضور پیدا کنند و خواننده جلوی دوربین، این ارتباط قطع شده و در نهایت به اجرای زنده لطمه زده می‌شود. در نتیجه خیلی از خوانندگان پلی بک را به اجرای زنده بدون حضور نوازندگان ترجیح می‌دهند که البته این را دیگر همه می‌دانند که پلی بک چندان خوشایند هنر موسیقی نیست. شما خواننده معروفی را جلوی دوربین می‌بینید که بازیگر خوبی نیست و به هنگام پلی بک کردن اثر خودش، جوری اجرا می‌کند که ربطی به موسیقی پخش شده در استدیو ندارد. طبیعتاً این اتفاقات زیبنده خوانندگان بزرگ موسیقی کشور نیست.
به نظر می‌رسد که روزی سیاست پخش نشدن تصاویر سازها از شبکه‌های تلویزیونی کشور تغییر کند و همچنان که موسیقی‌های پاپ، راک و حالا بعضاً رپ (در برنامه‌هایی چون "خندوانه" و سایر برنامه‌های تلویزیونی) پس از گذراندن یک دوره حساس در تلویزیون پخش شدند و اتفاق خاصی نیفتاد، سازها نیز در سال‌های آینده جلوی دوربین این رسانه ملی ظاهر شوند و دوباره مشکل خاصی پیش نیاید. اگر قرار باشد یک روزی شرایط اینطور شود و خود مدیران سازمان هم به این موضوع باور داشته باشند، پس چه بهتر که این اتفاق زودتر بیفتد تا نتیجه مثبت آن را موسیقی و به طور کلی فرهنگ کشور ببیند.
پخش نوازندگی سازهای مختلف در تلویزیون را می‌شود به گونه‌ای کنترل شده انجام داد. خیلی از سازها همچون سازهای سنتی به لحاظ اجرایی در سکون انجام می‌شوند و نوازنده معمولاً اکت خاصی در حین اجرا ندارد. نوازندگی این سازها را به راحتی می‌توان جلوی آنتن برد. برخی از سازهای پاپ و کلاسیک هم همین شرایط را دارند. پیانو، کیبورد یا ویولن سازهایی هستند که در سکون کامل اجرا می‌شود. در مورد اجرای سازهای دیگر هم می‌توان روی اجرا و اکت نوازندگان کنترل داشت تا مشکل آدابی خاصی برای اجرای موسیقی نوازندگان پیش نیاید.
در نهایت به نظر می‌رسد که اگر قرار است نمایش ساز در تلویزیون یک امر مرسوم و عادی شود، خود هنرمندان نیز باید روی این اتفاق پافشاری کنند. در میان هنرمندان افراد با نفوذی وجود دارند که می‌توانند باعث اتفاقات جدیدی در رسانه ملی شود. همانطور که در برنامه‌ای چون "خندوانه" با استفاده از کاراکتر جناب خان خیلی از مسائل اجتماعی و سیاسی کشور نقد شد و یا مهران مدیری در برنامه "دورهمی" این کار را انجام داد و نه تنها مشکلی پیش نیامد و بلکه تلویزیون به خاطر پخش این لحظات تحسین هم شد، نمایش ساز هم می‌تواند از چنین برنامه‌های بزرگی آغاز شود که همت و پافشاری خود عوامل برنامه‌ها را می‌طلبد، البته با یاری هنرمندان برجسته موسیقی. به نظر می‌رسد که دیگر وقتش رسیده تا در فضای بازتری که شبکه نسیم یا چند شبکه دیگر تلویزیونی در اختیار جامعه هنر قرار داده، نمایش ساز نیز به صورت آزمایشی اتفاق بیفتد شود تا اثبات شود که با نشان دادن ساز اتفاق خاصی برای هیچکس نمی‌افتد و این امر تنها به پیشرفت موسیقی و هنر کشور کمک خواهد کرد.