سرویس موسیقی هنرآنلاین: موسیقی خاص به‌ویژه دعاها و نیایش‌ها در ماه مبارک رمضان از دیرباز وجود داشته است و ماه رمضان همیشه با موسیقی عرفانی و مذهبی همراه بوده است.
دعاهای ویژه این ماه در سحری‌ها و افطاری‌ها، دعای ندبه، سفره، سحرخوانی‌ها، شطحیات و ... بوده که همگی مبنی بر موسیقی ردیفی ایران شکل گرفته‌اند و به ماه رمضان اختصاص داشته است. موسیقی رمضان شامل بخش‌های گوناگون است که این بخش‌ها در هر شهری متفاوت است و مراسم بر اساس آداب و رسوم هر منطقه اجرا می‌شود.
برای درک بیشتر این موسیقی و ویژگی‌های آن نظر 14 تن از اهالی موسیقی شامل کیوان ساکت، رضا مهدوی، مجید کیانی، هادی منتظری، امین‌الله رشیدی، کیخسرو پورناظری، پروین بهمنی، مظفر شفیعی، فروغ بهمن‌پور، محمد منتشری، متین رضوان‌پور، امیر بکان، سلمان حسینی و جهانگیر نصر اشرفی را گردآوری کرده‌ایم:
کیوان ساکت (آهنگساز و نوازنده تار و سه‌تار)
- مردم برای ایام سوگواری، عیدها، شهادت‌ها و ... از موسیقی آیینی و مذهبی استفاده می‌کنند و موسیقی رمضان نیز در این دسته جای می‌گیرد و منفک شده از دیگر موسیقی‌ها نیست. موسیقی رمضان شامل مرثیه‌ها و آوازهای سوگنامه‌ای برای حضرت علی (ع) است که این آوازها در شب‌های قدر به‌وسیله آوازخوان‌ها و مداح‌ها و نوحه‌خوان‌ها در شب‌های سوگواری برای مردم خوانده می‌شد تا با این سوگواری‌ها مردم به یاد ائمه (ع) عزاداری کنند و خواندن این اشعار در وصف ائمه اطهار به‌نوعی در بین مردم ثواب و پاداش اخروی داشت.
- بیشتر قطعات در موسیقی رمضان در دستگاه شور و سه‌گاه است زیرا این قطعات پرسوز، غم‌انگیز و تأثیرگذار است، آوازهایی که در موسیقی رمضان خوانده می‌شود نیز در دستگاه ماهور و بیات ترک است، به‌طور مثال اذان مؤذن‌زاده اردبیلی در گوشه روح الرواح و مایل به دستگاه شور است زیرا این قطعات غم‌انگیز است.
- در بیشتر قطعاتی که در موسیقی رمضان اجرا می‌شود از هیچ سازی استفاده نمی‌شود اما در بعضی از مواقع از سازهایی از قبیل سرنا، دهل و نی استفاده می‌شده است و در شب‌های قدر فقط از ساز نی استفاده می‌کردند؛ زیرا این ساز غم و اندوه را به‌خوبی نشان می‌دهد.
- موسیقی رمضان شامل مراسم، مناسبت‌ها و انواع دعاها، ندبه‌ها و استغاثه‌ها، انواع دعاهای افطاری، سحری، دعاهای گشودن روزه، تلاوت قرآن در قالب مراسم ختم قرآن و مناجات و سحرخوانی‌های خاص ماه رمضان است و این مراسم و موسیقی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین لحن‌ها و آوازهای مذهبی ماه رمضان به شمار می‌آید.
رضا مهدوی (پژوهشگر موسیقی و نوازنده سنتور)
- موسیقی رمضان یکی از ریشه‌های موسیقی دینی و مذهبی ما است که اساس آن مربوط به روستاهاست، یعنی این که اگر ما موسیقی را به دو دسته روستایی و شهری تقسیم کنیم موسیقی رمضان در دسته موسیقی‌های روستایی قرار می‌گیرد. در گذشته هر کسی رمضان‌خوانی انجام نمی‌داد، زیرا فقط افرادی این کار را انجام می‌دادند که معتمد و پاکیزه بودند. این افراد باید مورد تأیید مردم قرار می‌گرفتند، زیرا آن‌ها بشارت‌دهنده بودند.
- هر کسی نمی‌تواند رمضان‌خوان باشد، زیرا این افراد باید با موسیقی دستگاهی و مقامی آشنا باشند و در کنار آن در عرفان هم زبان زد عام و خاص باشند.
- موسیقی رمضان کم‌کم از روستاها به شهرها آمد و همه تلاش کردند این فرهنگ را زنده نگه دارند که خوشبختانه تا حدودی این تلاش‌ها به نتیجه رسیده است، زیرا موسیقی و آداب و رسوم این ایام هنوز هم پابرجا است.
- رمضان ماه بهار قرآن است و تولدی دوباره برای همه مسلمانان محسوب می‌شود، درنتیجه در این ایام از موسیقی‌های شاد استفاده می‌شود. البته در شب‌های قدر تمام موسیقی‌ها همراه با حزن و اندوه است، زیرا همه مسلمانان در این شب‌ها عزادار هستند. متأسفانه موسیقی‌های امروز که با عنوان موسیقی رمضان از سریال‌ها پخش می‌شود، رمضان‌خوانی نیست، زیرا بیشتر موسیقی پاپ یا موسیقی سنتی- کلاسیک است.
- رمضان‌خوانی باید عرفانی باشد و در این ایام موسیقی آوازی نسبت به موسیقی‌سازی حرف اول را می‌زند، زیرا ماه رمضان ماه ریزش گناهان است. درنتیجه در این ایام از ضرب‌آهنگ‌های خاص استفاده می‌شود.
- در گذشته در موسیقی رمضان بیشتر از سازهای کوبه‌ای، سرنا و کرنا استفاده می‌شد، اما امروز از همه سازها استفاده می‌شود. به نظر من موسیقی رمضان باید در دستگاه‌های مختلف اجرا شود، زیرا متأسفانه ما در این نوع موسیقی هم دچار تکرار شدیم و جوانان هنرمند باید در تمامی گوشه‌ها این نوع موسیقی را آزمون و خطا کنند، زیرا دستگاه‌های ایرانی قابلیت‌های بالایی دارد.
مجید کیانی (موسیقی‌دان و نوازنده سنتور)
- ماه رمضان ازجمله ماه‌های خاص در جهان اسلام و ایران است که آداب ویژه‌ای دارد. هنر و هنرمندان نیز در این ماه تحت تأثیر فرهنگ رمضان، آثار قابل توجهی ارائه می‌دهند که بسیار شنیدنی است. موسیقی یکی از شاخه‌های مهم و تأثیرگذار هنر در ماه رمضان است، زیرا به کمک موسیقی می‌توانیم دل‌های مردم را به خدا نزدیکتر کنیم.
- موسیقی رمضان شامل آیین سحر، آوازهای نیمه ماه رمضان، نقاره‌زنی، موسیقی رؤیت هلال، آواها و نواهای بیدارسازی، سحرخوانی، سحرخوانی با تنبور و دوتار، سازهای بادی نواختن در سحر و... است. در گذشته تمام این موسیقی‌ها با آداب و رسوم خاصی همراه بود. متأسفانه، امروز این نوع موسیقی‌ها و آداب و رسوم از بین رفته است.
- بخش دیگری از موسیقی رمضان به نیایش، مرثیه‌خوانی، منقبت‌خوانی و.... اختصاص دارد. در شب‌های قدر و هم‌زمان با ضربت خوردن حضرت علی (ع) موسیقی‌های خاصی اجرا می‌شود که این موسیقی را مرثیه‌خوانی می‌گوییم، زیرا همه ما دوست داریم با ائمه اطهار همدردی کنیم.
- در مناطق مختلف موسیقی رمضان متفاوت است، یعنی این که هر شهری آداب و رسوم و موسیقی خاص خودش را دارد که ویژه ماه مبارک رمضان است. برای این ایام از سازهایی مانند کرنا، سرنا، دهل و نقاره استفاده می‌شود.
- درباره موسیقی رمضان و چگونگی آن بسیار صحبت شده است. ما باید این سنت زیبا و دوست‌داشتنی را با برنامه‌ریزی دقیق و مدون حفظ کنیم تا بتوانیم این نوع موسیقی را زنده نگه داریم.
هادی منتظری (موسیقی‌دان و نوازنده کمانچه)
- موسیقی رمضان در ایران یکی از انواع موسیقی مذهبی است ولی به نظر من موسیقی رمضان هیچ تفاوتی با موسیقی‌های دیگر ندارد. فقط باید از اشعاری استفاده کنیم که در ارتباط با پروردگار و عبادت است و این نوع موسیقی در مدح پروردگار باشد. البته در این ماه مبارک موسیقی خاص سحر و افطار داریم که باید به این دو مقوله توجه ویژه شود. از گذشته تا به امروز موسیقی افطار بیشتر مدح، عبادت پروردگار و ائمه اطهار است.
- ایرانیان مسلمان در گذشته یک تا سه روز پیش از رؤیت هلال ماه رمضان به پیشواز این ماه می‌رفتند و به همین خاطر، یک ساعت به اذان صبح مانده به بام خانه خود می‌رفتند، اذان می‌گفتند و مردم را به صلوات فرستادن، دعوت می‌کردند. این‌گونه آوازها، اغلب در چهارگاه اجرا می‌شد و چاووش‌خوانی بود. بعدها سحرخوان‌ها، علاوه بر آواز، نقاره هم می‌نواختند. مناجات‌خوانی، اذان گفتن و دعا خواندن بخش‌های دیگری بود که به‌وقت سحر، یکی پس از دیگری اجرا می‌شد. سحرخوان‌ها تا نزدیک اذان به خواندن ادامه می‌دادند و سپس هنگامی که وقت اذان نزدیک می‌شد، ابیاتی را می‌خواندند که پایان هر بیت آن با یک صلوات همراه بود.
- در مراسم سحرخوانی از طبل و دهل و شیپور و نقاره هم استفاده می‌کردند. گرچه در نقاط مختلف ایران از سازهای متفاوت استفاده می‌شود. برای مثال ترکمن‌ها از دوتار و مردم کرمانشاه از تنبور و در خانقاه‌ها از دف استفاده می‌کردند.
- هر شهر و منطقه‌ای موسیقی خاص خودش را دارد، یعنی این که خراسانی‌ها و کرمانی‌ها و بوشهری‌ها و کردها و آذربایجانی‌ها در ایام ماه رمضان موسیقی خاص خود را دارند. به‌عنوان مثال در بوشهر، آیینی در سحرگاه وجود دارد به نام "دُم‌دُم سحری" که هنوز هم اجرا می‌شود.
امین‌الله رشیدی (خواننده)
- ماه رمضان ماه برکت، قرآن و حضور پروردگار است که همه در این ماه به عبادت پروردگار می‌پردازند و در کنار هم این ماه را که ماه میهمانی خدا است جشن می‌گیرند. در این ماه شادی و غم در کنار هم هستند و برای هر زمان موسیقی خاصی وجود دارد. یعنی این که تا قبل از شهادت حضرت علی (ع) از یک نوع موسیقی استفاده می‌کنند که شاد است و بعد از آن هم‌زمان با شهادت حضرت علی (ع) از موسیقی‌هایی که حزن و اندوه را منتقل می‌کند، استفاده می‌شود. در این ایام نباید از موسیقی‌هایی که ریتم‌های تند دارد استفاده شود، زیرا موسیقی رمضان باید جنبه عرفانی داشته باشد و با این که در این ماه مردم در کنار عبادت به شادی می‌پردازند ولی با این حال باید از موسیقی مذهبی استفاده شود زیرا این ایام، ماه عبادت پروردگار است.
- برای موسیقی رمضان نباید از ساز استفاده شود زیرا موسیقی رمضان بر آواز تأکید دارد، اما می‌توانیم از سازهای نی، تار و سه‌تار استفاده کنیم. موسیقی رمضان بیشتر در دستگاه‌های شور، دشتی و اصفهان اجرا می‌شود. البته می‌توانیم این نوع موسیقی را در دستگاه‌های دیگر نیز اجرا کنیم، اما بهتر است از دستگاه‌های خاصی استفاده کنیم.
- هر شهری آداب و رسوم و موسیقی خاص خودش را دارد به‌عنوان مثال در کاشان مراسم خاصی به اسم "هوم بابا" وجود دارد که این مراسم بعد از افطار توسط جوانان اجرا می‌شود.
کیخسرو پورناظری (ردیف‌دان و نوازنده تنبور)
- ما موسیقی خاصی که بشود از آن تحت عنوان موسیقی ماه رمضان یاد کرد نداریم و معتقدم هر نوع موسیقی معنوی و عرفانی را می‌توان به این ماه منتسب دانست. موسیقی با محتوای معنوی و عرفانی در این ماه بیشتر شنیده می‌شود. موسیقی را که نسبت به انواع دیگر موسیقی درون‌گراتر باشد و به درون و روحیات و معنویات بپردازد، می‌توان جزو موسیقی این ماه دانست.
- آنچه از آن به‌عنوان موسیقی رمضان یاد می‌شود بیش از هر چیز دعاها، سحوری‌ها و نیایش‌ها بوده است؛ مثلاً سحوری‌ها بدین گونه بوده که در سحر و برای بیدار شدن مردم برپایی را با نواختن طبل اعلام می‌کردند. این یکی از آداب رمضان است که تا چند سال گذشته باقی مانده بود و کم کم از یادها رفت.
- در شرایطی که رسانه‌ها در جوامع حرف اول را می‌زنند و تکنولوژی بیداد می‌کند، می‌توان با بهره‌گیری از موسیقی عرفانی و موسیقی سنتی، موسیقی خاصی برای این ماه عزیز ساخت. کما این که آهنگ‌هایی از اشعار مولانا، حافظ و دیگر عرفا در دسترس است که بی‌مناسبت با چنین مناسبتی نیست. اگر کسی بخواهد برای چنین ماهی موسیقی بسازد می‌تواند دست به چنین اقدام مهمی بزند؛ چه‌بسا که حضور تکنولوژی بتواند کمک شایان توجهی به این عرصه کند و موسیقی این ماه ساخته و فراگیر شود.
پروین بهمنی (خواننده، پژوهشگر موسیقی و پژوهشگر ادبیات و فرهنگ شفاهی قشقایی)
- ماه رمضان برای مردم قشقایی ماه برکت و فراوانی نعمت است و برای تشکر از این نعمت‌ها به زبان موسیقایی با پروردگار خود صحبت می‌کنند. در این ماه افرادی مردم را با صدای نقاره از خواب بیدار می‌کنند و بعد از اذان، افرادی که دارای صدایی زیبا هستند مردم را به مناجات با خدا دعوت می‌کنند، ضمن این که در این ماه در بیشتر اشعار به حضرت عباس (ع) متوسل می‌شوند.
- همه مردم در ایل قشقایی در ماه رمضان قرآن را ختم می‌کنند. از روزهای اول ماه رمضان مردها و زن‌ها به‌صورت گروهی و جداگانه در کنار یکدیگر جمع می‌شوند و همه با هم قرآن را می‌خوانند و بعد از پایان این مراسم به‌وسیله نی و نقاره مناجات خوانی را آغاز می‌کنند. آن‌ها در روزهای اول این ماه مبارک، ایل قشقایی از سازهایی مانند نقاره و دف استفاده می‌کنند، اما در روزهای آخر و هم‌زمان با شب‌های قدر از ساز نی استفاده می‌کنند و افرادی که دارای صدای خوبی هستند با این نوازندگان همکاری می‌کنند.
- در ماه رمضان قبل از اذان مردم دور هم جمع می‌شوند و به‌صورت دسته‌جمعی از خدای خود تشکر می‌کنند که این کار را با اشعاری در وصف اهل بیت (ع) انجام می‌دهند. بیشتر اشعاری که در این ماه خوانده می‌شود در مدح امام علی (ع) و حضرت عباس (ع) است و در شب‌های قدر از مصیبت‌های اهل بیت (ع) می‌خوانند.
مظفر شفیعی (خواننده)
- اشعاری که برای موسیقی رمضان انتخاب می‌شود باید مناسب این ایام باشد و بتواند مفهوم این ماه مبارک را به مخاطبان انتقال دهد درنتیجه شعر باید مضمونی عارفانه و مذهبی داشته باشد. موسیقی رمضان باید در رابطه با خدا و عبادت باشد، این نوع موسیقی به‌وسیله هر سازی اجرا می‌شود. البته بسیاری معتقد هستند که موسیقی رمضان باید به‌صورت آوازی اجرا شود، در حالی که از ساز هم می‌توانیم برای پربارتر شدن این نوع موسیقی استفاده کنیم.
- موسیقی رمضان را می‌توانیم در هر دستگاهی اجرا کنیم. البته در شب‌های احیا باید از موسیقی و سازهایی که حزن‌انگیز است استفاده کنیم، زیرا همه مسلمانان هم‌زمان با شهادت حضرت علی (ع) عزادار هستند. درنتیجه باید از موسیقی استفاده کنیم که این اندوه را به مخاطبان نیز منتقل کند.
- موسیقی رمضان شامل صلوات‌خوانی، ذکرخوانی، بسم‌الله‌خوانی و منقبت‌خوانی است، ضمن این که مناجات‌خوانی، سحرخوانی، شب‌خوانی رمضان، سحرآوازی، مناجات سحری و دمدم سحری نام‌های گوناگونی است که در هر منطقه بر این نوع آوازخوانی به‌وقت سحر خوانده می‌شود.
- ذکرخوانی مهم‌ترین ویژگی موسیقی رمضان است، هنری که شکل‌های متفاوتی دارد و هدف از آن تقویت نیروی معنوی و سوق دادن روزه‌داران به سمت نیکی و نیکویی است. ایرانی‌ها با نغمه‌های آهنگین و ادوات موسیقی ذکرهای مخصوص ماه رمضان را برای جوانان اجرا می‌کردند تا آن‌ها را با واژگان و جملات مقدس و روحانی به سمت خوبی و پاکی سوق دهند.
- به نظر من این نوع موسیقی در حال فراموشی است درنتیجه بهتر است کنسرت‌های مناسبتی در این ایام برگزار شود تا مخاطبان با موسیقی رمضان بیشتر آشنا شوند و این نوع موسیقی مانند گذشته فراگیر شود.
فروغ بهمن‌پور (پژوهشگر و تاریخ‌نگار موسیقی)
- متأسفانه موسیقی رمضان منسوخ‌شده است و هر سال که می‌گذرد این نوع موسیقی بیشتر به دست فراموشی سپرده می‌شود. موسیقی رمضان در گذشته بسیار پربارتر بود ولی امروزه اصالت این نوع موسیقی از بین رفته است، در حالی که باید سعی کنیم این نوع موسیقی را شکوفا سازیم.
- یادم می‌آید زمانی که کودک بودم در محله ما زورخانه‌ای به زورخانه "پهلوان قراب" بود که در این زورخانه افراد سرشناس و ورزشکاران رفت و آمد می‌کردند و در ماه رمضان از ساعت 9 شب تا سحر صدای ضرب زورخانه آن‌ها به گوش همه می‌رسید. این مراسم هم‌زمان با افطار هم اجرا می‌شد. معمولاً در این زورخانه از اشعار عرفانی استفاده می‌شد و بیشتر به حمایت از نیازمندان تأکید می‌شد و عبادت پروردگار نیز در اشعار و کلامشان کاملاً مشهود بود.
- موسیقی رمضان در هر شهر و منطقه‌ای به شیوه خاصی اجرا می‌شود درنتیجه هر منطقه ساز مخصوص خودش را دارد، به‌عنوان مثال در شهرهای شمالی از طبل استفاده می‌کنند و با این ساز مردم را برای سحر از خواب بیدار می‌کنند.
- چاووشی‌خوانی نیز در ماه رمضان اجرا می‌شود. در این ماه هر شهری به شیوه خاص خودش به عبادت پروردگار می‌پردازد، به‌عنوان مثال در شهرهای جنوبی از نی‌انبان برای این نوع موسیقی استفاده می‌کنند و مناجات مخصوص خودشان را دارند.
- موسیقی رمضان را در هر دستگاهی می‌توانیم اجرا کنیم، اما مهم‌ترین مسئله در این نوع موسیقی اشعار است که در گذشته بیشتر از اشعار حافظ و سعدی استفاده می‌شد.
محمد منتشری (خواننده)
- موسیقی رمضان باید محتوایی عارفانه داشته باشد، زیرا همه ما در این ماه به عبادت خدا می‌پردازیم، درنتیجه محتوای موسیقی این ایام باید عرفانی‌تر و اشعار این نوع موسیقی باید درباره پروردگار باشد. ریتم این نوع موسیقی نسبت به سایر موسیقی‌های دیگر سنگین‌تر است، درنتیجه هر کسی نمی‌تواند موسیقی رمضان را اجرا کند. البته باید توجه داشته باشیم که موسیقی رمضان باید خاص این ایام باشد.
- متأسفانه رادیو و تلویزیون در ماه رمضان بیشتر موسیقی پاپ پخش می‌کند، در صورتی که این کار اشتباه است، زیرا باید در ایام ماه مبارک رمضان از موسیقی خاص این ایام استفاده کنیم تا بتوانیم حال و هوای عرفانی را به مردم منتقل کنیم. در گذشته از سحر تا افطار موسیقی رمضان از رادیو پخش می‌شد و در ایام سوگواری و شهادت حضرت علی (ع) مداحان می‌خواندند، اما امروزه همه‌چیز تغییر کرده است و اصلاً از موسیقی رمضان استفاده نمی‌شود. این روزها برای موسیقی رمضان از سازهایی مانند کمانچه، تار، دف، ضرب، سه‌تار، سنتور و... استفاده می‌شود، ولی در گذشته موسیقی رمضان بدون ساز اجرا می‌شد. موسیقی رمضان در هر دستگاهی قابل اجرا است و مهم این است که این نوع موسیقی را به‌درستی اجرا کنیم زیرا حال و هوای اشعار و موسیقی این ایام باید ملکوتی باشد.
متین رضوان‌پور (پژوهشگر موسیقی و خواننده)
- موسیقی رمضان شامل بخش‌های گوناگون است که این بخش‌ها در هر شهری متفاوت است و مراسم بر اساس آداب و رسوم هر منطقه اجرا می‌شود. این نوع موسیقی بیشتر دینی است و اصلاً مذهبی نیست، زیرا مذاهب دیگر هم که به اسلام مرتبط هستند از موسیقی رمضان استفاده می‌کنند. در ایام ماه رمضان از گذشته تا به آمرز مناجات‌خوانی، چاووشی مقدمه ماه رمضان، سحری‌خوانی، صلوات‌خوانی، منقبت‌خوانی امام علی (ع)، شب‌خوانی ماه رمضان، نوحه‌خوانی و... وجود داشته است ولی بعضی از این آیین‌ها و مراسم به‌مرور زمان فراموش شده است.
- در ایام ماه رمضان هر منطقه موسیقی و آیین خاص خودش را دارد، به‌عنوان مثال در بوشهر مراسم "دمدم سحری" و آیین "آبی بنوش" دارند که این آیین‌ها فقط مخصوص خودشان است و در ایام ماه مبارک رمضان اجرا می‌شود.
- در موسیقی رمضان بیشتر از آواز استفاده می‌شود و کمتر پیش می‌آید از سازهای مختلف استفاده شود. اگر هم گاهی در این نوع موسیقی از ساز استفاده کنند از سازهایی مانند دمام، کرنا، دهل و.... استفاده می‌شود. ریتم‌های موسیقی رمضان باید آهسته باشد، زیرا این نوع موسیقی باید انسان را به خدا نزدیکتر کند، درنتیجه از ریتم‌های کندتر در این ایام استفاده می‌شود.
- از دیگر مراسم ماه رمضان نقاره‌زنی است، یعنی این که در گذشته قبل از اذان صبح و هم‌زمان با افطار نقاره می‌زدند تا مردم را آگاه کنند که اذان نزدیک است و هرچقدر به اذان نزدیکتر می‌شدند نقاره‌زنی با فاصله کمتری صورت می‌گرفت. در گذشته یک روز قبل از شروع ماه رمضان چاووش‌خوانی انجام می‌شد و با این کار مردم متوجه می‌شدند که ماه رمضان فرا رسیده است.
- بیشتر قطعاتی که برای موسیقی رمضان خوانده و اجرا می‌شود در دستگاه چهارگاه، دشتی، افشاری، سه‌گاه و..... است.
امیر بکان (آهنگساز)
- در موسیقی آیینی ما مناجات و سحرخوانی‌هایی در ماه مبارک رمضان بوده است که همچنان نیز بخشی از آن‌ها باقی مانده و در نواحی مختلف مردم از آن‌ها استفاده می‌کنند. در جنوب ایران این وضعیت بیش از هر جای دیگری مشهود است. در این منطقه همچنان سحر هنگام شخصی با دمام برای خبرسازی و بیدار کردن مردم آواهایی می‌خواند که این رسم از دیرباز باقی مانده است. چنین مقولهای در مناطق دیگر اعم مازندران، گیلان، طالش و کردستان نیز باقی مانده و مردم همچنان از آن‌ها استفاده می‌کنند اما کم کم چنین آیینی رو به فراموشی می‌رود، همان‌طور که در بسیاری از مناطق دیگر به دست فراموشی سپرده شد. در برخی از مناطق همچنان این سحری خوانیها در ماه مبارک رمضان برپاست و به سبک قدیم نقاره‌ها، سرنا، قاوالها و ... نواخته می‌شوند و در افطار و ضیافت‌های دعاها و نیایش‌های قبل از اذان اجرا می‌شود و این عین موسیقی است.
- تمامی آواهایی که در این ایام خوانده می‌شوند با لحن و کلامی که دارند، مثل موسیقی تعزیه، چاوش، منقبت‌خوانی، شاهنامه‌خوانی و ... شخصیت موسیقایی مستقل و ارتباط مستقیم با دین و آیین ما دارند. دعاها، آواها و مناجاتی که در این ماه به کار برده می‌شوند رنگ و بوی رمضان را دارند و می‌توان از آن‌ها تحت عنوان موسیقی رمضان نام برد، هرچند که نه سازی در آن‌ها هست و نه با ملودی خاصی اجرا می‌شوند با این حال چون آهنگین هستند و لحن مشخصی را در اجرا رعایت می‌کنند، موسیقی هستند.
سلمان حسینی (موسیقی‌دان و نوازنده سه‌تار و تنبور)
- موسیقی رمضان ریشه در موسیقی‌های مذهبی و هر منطقه‌ای موسیقی خاص خودش را دارد که به همراه آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. در کرمانشاه قطعاتی به اسم سحری به‌وسیله افراد خاصی در هنگام سحر خوانده می‌شود که به معنی بیدار شدن از خواب غفلت و بیدار شدن برای خوردن سحری است، این قطعه ویژه منطقه کرمانشاهان است. این منطقه دارای مراسم و موسیقی رمضان خاصی است که شامل مراسم، مناسبت‌ها و آداب رمضان به همراه انواع دعاها، ندبه‌ها و استغاثه‌ها و انواع دعاهای افطاری، سحری، دعاهای گشودن روزه، تلاوت قرآن است و در این ماه مردم در مساجد دور هم جمع می‌شوند و انواع مناجات‌نامه‌ها را با یک دیگر می‌خوانند.
- در شب‌های قدر موسیقی خاصی اجرا می‌شود که به حادثه ضربت خوردن و شهادت امام اول شیعیان در نوزدهم و بیست و یکم ماه مبارک رمضان می‌پردازد و برای عید سعید فطر اشعاری از شعرای بزرگ مانند سعدی، حافظ، عطار، مولوی و ... انتخاب می‌شود و توسط بزرگان و افرادی که صدایی زیبا دارند خوانده می‌شود.
- درگذشته در این ماه از سازهایی مانند قوپوز، دهل، نقاره، تنبور، سرنا و... استفاده می‌کردند و هم‌زمان با ساز زدن اشعاری را به زبان کردی می‌خواندند. اشعاری نیز که به‌صورت ساز و آواز خوانده می‌شد اشعار مذهبی بود که بیانگر مناجات و سپاس و قدردانی از خدا بود.
جهانگیر نصر اشرفی (پژوهشگر موسیقی نواحی)
- موسیقی خاص به‌ویژه دعاها و نیایش‌ها در ماه مبارک رمضان از دیرباز وجود داشته است و ماه رمضان همیشه با موسیقی عرفانی و مذهبی همراه بوده است. دعاهای ویژه این ماه در سحری‌ها و افطاری‌ها، دعای ندبه، سفره، سحرخوانی‌ها، شطحیات و ... بوده که همگی مبنی بر موسیقی ردیفی ایران شکل گرفته‌اند و به ماه رمضان اختصاص داشته است.
- موسیقی ماه رمضان سنتی است که از گذشته وجود داشته است. اختصاصی‌ترین بخش موسیقی رمضان مربوط به دعاهای خاص افطار و سحر است. مجموعه موسیقی که در ماه رمضان بر اساس ردیف موسیقی شکل گرفته است همیشه بر سر زبان‌ها بوده و توسط مردم اجرا می‌شده است.
- آنچه امروزه مشهود است این است که این انواع موسیقی کم کم رو به فراموشی می‌رود و این امر درواقع در کشورهای توسعه‌یافته ازجمله ایران اجتناب‌ناپذیر است؛ البته به‌جای این فراموش‌شده‌ها فرهنگ و هنر دیگری جایگزین می‌شود اما واقعیت این است که چنین چیزی جزو تاریخ است و آن را گریزی نیست. چرا که در هر برهه، فرهنگی هست که بر اثر تحولات به دست فراموشی سپرده می‌شود.
-اگر امروزه مردم موسیقی رمضان را فراموش کرده‌اند به دلیل تحولاتی است که در روند اقتصاد، فرهنگ مردم و هنر آن‌ها به وجود آمده است. باید نسبت به هنر این مرز و بوم متعهد بود تا هیچ‌یک از آن‌ها بخصوص موسیقی به دست فراموشی سپرده نشود.