سرویس موسیقی هنرآنلاین: عاشورا تراژیک‌ترین واقعه مذهبی تاریخ است که همه انسان‌های اهل تشیع و حتی غیر شیعه را متأثر کرده و همه زبان‌ها، فرهنگ‌ها و هنرها از آن تأثیر گرفته‌اند. همواره هنرمندان فارغ از دغدغه‌های مذهبی، سعی کرده‌اند با توجه به حرفه خود، عاشورا را به تصویر بکشند، بسرایند، تجسم کنند یا نوای آن را به گوش مخاطب برسانند.
هر ساله با فرا رسیدن ایام سوگواری ماه محرم، نواهای حسینی این ایام هم از گوشه و کنار به گوش مردم ایران می‌رسد و انواع ابزار آلات موسیقایی به کمک هیأت‌ها و تکایا می‌آیند تا بار دیگر نوای حزن‌انگیز این ماه خون و حماسه در کوی و برزن جاری شود و دل سوختگان مکتب ایثار و شهادت را به سوی خیمه‌گاه‌های برافراشته شده روانه سازد.
مراسم سوگواری محرم از دوره آل بویه آغاز شد و از آن دوره بود که مردم برای شهادت امام حسین (ع) و یارانش سوگواری کردند. البته سوگواری برای مرگ قهرمانان اسطوره‌ای قبل از اسلام نیز در ایران اهمیت ویژه‌ای داشت. از جمله آن سوگواری‌ها می‌توان به "سوگ سیاوش" شاهزاده ایرانی اشاره کرد که توسط خوانندگان و نوازندگان کهن با آوای محزون اجرا می‌شد و از این موسیقی باعنوان "حلقه سیاوش" یاد می‌شد. اما سوگواری محرم بعد وسیع‌تر و تراژیک‌تری نسبت به تمام سوگواری‌های تاریخ دارد و موسیقی نیز یک بخش جدایی‌ناپذیر از این نوع سوگواری است.
موسیقی عاشورایی شکل‌ها و انواع مختلفی دارد که تعزیه، منقبت‌خوانی، نوحه‌خوانی، نعت‌خوانی، روضه‌خوانی، پرده‌خوانی، شمایل خوانی و مداحی رایج‌ترین آن‌ها هستند. هر کدام از این موسیقی‌های مذهبی در دوره‌های مختلف علاقه‌مندان زیادی داشته‌اند که شاید در دوره فعلی، تعزیه، نوحه، مداحی و روضه‌خوانی بیشتر از بقیه رایج باشد. در این بین چیزی که مشخص است و اهمیت ویژه‌ای دارد، این است که موسیقی محرم به عنوان بخش جدایی ناپذیر موسیقی سنتی ایران نقش به سزایی در مراسم سوگواری عاشورا دارد.
موسیقی ملی ایران از قرن‌ها قبل تحت تأثیر وقایع مذهبی و به خصوص واقعه جان‌سوز عاشورا بوده است. این تأثیر آنقدر دامنه‌دار و جدی است که عده‌ای از پژوهشگران موسیقی معتقدند که جزئیات و گوشه‌های موسیقی ردیفی و دستگاهی ایران توسط اجرای تعزیه‌خوان‌ها حفظ شده است، چون تعزیه‌خوان‌ها ردیف‌دان هم بوده‌اند و نقل سینه به سینه تعزیه باعث ماندگاری ردیف‌های آوازی شده است. علاوه‌بر آن، بسیاری از نوحه‌خوانی‌ها هم برگرفته از گوشه‌های آواز موسیقی ایرانی است و به جای ماندن این نوحه‌ها نیز خود به خود ماندگاری و از بین نرفتن گوشه‌های موسیقی ایرانی را باعث گردیده است.
بزرگان عرصه موسیقی، بررسی موسیقی ملی بدون توجه به سوگ عاشورا را ابتر دانسته‌اند. حتی گفته می‌شود که بسیاری از تصانیف ماندگار موسیقی ایرانی بر اساس نمونه قطعاتی که در دوران صفوی برای تعزیه ساخته شده بود، تدوین و باز اجرا شده است، گرچه این اتفاق به طور وارونه هم افتاده و برخی از نغمات تعزیه‌خوانی نیست بر اساس قطعات موسیقی اصیل ملی اجرا می‌شود. در حال حاضر به عقیده موسیقیدان‌های موسیقی اصیل ایرانی، تمام آوازهای هفت‌گانه ایرانی به ویژه چهارگاه، ماهور، نوا و راست پنجگاه در مراسم سوگواری محرم قابل اجرا است.
تأثیر دیگری که موسیقی عاشورایی بر موسیقی ایرانی گذاشته، استفاده از سازهای ایرانی و زنده نگه‌داشتن این سازهاست. برخی از سازهای ایرانی همچون نی، شیپور، طبل، سنج، کرنا، سرنا، دف و دایره بیشترین کاربرد را در نوازندگی تعزیه دارند و شاید اگر استفاده این سازها در تعزیه‌خوانی نبود، بعضی از آن‌ها منسوخ شده بود و امروزه دیگر کاربردی نداشت.
اهمیت موسیقی در مراسم سوگواری عاشورا شاید به چشم نیاید اما زمانی که شما موسیقی را از تمامی مراسم‌های مذهبی حذف کنید، متوجه خواهید شد که اکثر آن مراسم‌ها کارکرد خود را از دست می‌دهند. یک مجلس عزاداری بدون آواها و نواهای مذهبی نمی‌تواند به معنای اتم کلمه پر بار و نظام‌مند باشد. آغاز و پایان یک هیأت عزاداری با شنیده شدن صدای نوحه‌خوانی، روضه‌خوانی و مداحی است و این موسیقی عاشورایی است که بسیاری از عاشقان ائمه اطهار (ع) را به مساجد و هیأت‌های مذهبی می‌کشاند.
بسیاری از روایت‌هایی که از واقعه عاشورا می‌شود، از طریق هنر موسیقی به مردم انتقال داده شده است. این چیزی است که شاید خود مردم توجهی به آن ندارند و هیچوقت هم به آن فکر نکرده‌اند ولی مگر می‌شود منکر اهمیت نوحه‌ها، مداحی‌ها و حتی قطعات موسیقی در بالا رفتن سطح اطلاعات مردم از واقعه عاشورا شد؟
در سال‌های اخیر موسیقی‌های متعددی هم برای واقعه عاشورا خوانده شده است. این اتفاق سال‌ها با ممنوعیت‌های مختلفی مواجه می‌شد و عده‌ای اجازه اجرای اشعار عاشورایی را در قالب موسیقی نمی‌دادند اما چند سالی است که قطعات عاشورایی با کیفیتی تولید شده و حتی در ایام سوگواری هم از گوشه و کنار شنیده می‌شود. تا کنون اکثر قریب به یقین خوانندگان کشور قطعاتی را در وصف امام حسین (ع) و یارانش اجرا کرده‌اند و از طریق موسیقی در دل عاشقانه ائمه تأثیرگذاری کرده‌اند.
گرچه گاهی اوقات از میان همین موسیقی‌های عاشورایی نواهایی هم شنیده می‌شود که چندان خوشایند نیست و در آن‌ها جایگاه والای سیدالشهداء در نظر گرفته نمی‌شود اما وجود چنین نواهایی نباید دال بر بی توجهی به موسیقی عاشورایی شود. در چنین شرایطی بهتر است آسیب‌شناسی شود و جلوی هتک حرمت به قیام عاشورا گرفته شود تا موسیقی عاشورایی همیشه در جهت تبلیغ فرهنگ عاشورایی تلاش کند.
نواهای حزن‌انگیز عاشورایی تا مدت‌ها در یادها می‌مانند تا خاطره ایام عزاداری سالار شهیدان امام حسین (ع) و یارانش در دشت نینوا را در یادهای عاشقان آن حضرت زنده نگه دارند و این تأثیری است که شاید خیلی از سخنرانی‌ها، تصاویر و فیلم‌ها از آن عاجز باشند.