گروه معماری هنرآنلاین:مسجد برای مسلمانان از بدو آغاز اسلام تاکنون به عنوان مکانی برای عبادت و گردهمایی‌ها شناخته می‌شود.
در دوران معاصر، نگاه معماری مدرن بر روی طراحی بناهای جدید،از جمله مساجد، تأثیر فراوانی داشته است. یکی از مهمترین تأثیرات تغییرات شکلی و فضایی مساجد دردوران معاصر است به نحوی که امروزه ساخت مساجد مدرن در کشورها رو به افزایش است.
در گزارش زیر به بررسی مساجد معاصر که از تلفیق ارزش های سنتی و مدرن بهره برده‌اند، میپردازیم.
مسجد محمد رسول الله (ص)
این مسجد در شیراز ساخته شده که از اطراف به وسیله درختان ۷۰ ساله و خیابان اصلی بیمارستان نمازی احاطه شده است. ایده اولیه بر چهار اساس شکل گرفت، حداکثر ظرفیت برای نمازگزاران، حفاظت از درختان، نزدیکی به خیابان اصلی و حفظ بنای قدیمی.
دیوار رواق به شکل مشبک طراحی شده تا امکان دید هم از درون شبستان و رواق به درختان و هم از پیاده‌رو به درون مسجد به شکلی محدود امکان‌پذیر کند.
علاوه بر ورودی‌ها، دو مناره در دو طرف گنبد به شکل دوار طراحی شده که با شاخص کردن ورودی‌ها به ارائه شمایل مسجد (دو مناره در دو سوی گنبد) کمک می‌کند.
اگرچه این تصویر با حرکت در اطراف بنا و در فواصل مختلف تغییر می‌کند اما تنوع دید ناظر را به دنبال دارد. ورود به بنا با عبور از فضای باز به نیمه باز و سپس فضای بسته صورت می‌گیرد که همان الگوی عمومی مساجد گذشته ایران است.
با طراحی پنجره‌های بلند رو به قبله و نورگیرهای سقفی در عمق شبستان، هم فضای داخی را با نور روز روشن می‌کند و هم دید به درختان قسمت جنوبی را میسر می‌کند.طراحی گنبد با تبدیل فرم‌های مرسوم و سنتی به نیم‌کره تغییر کرده است. با تغییر فرم گنبد، در زوایای مختلف امکان گشودگی روزنه‌ای رو به نیمه جنوبی آسمان فراهم شده تا در تمامی روزهای سال در هنگام اذان ظهر خورشید به درون گنبدخانه بتابد.
مسجد عبدالرحمان
این مسجد در ایالت جوهور مالزی واقع شده است. در ابتدا سال ۲۰۱۰ به عنوان یک مسجد ۲۰۰ نفره در یک محوطه سه هکتاری طراحی شد اما در سال ۲۰۱۷ با حفظ مکان اولیه گسترش پیدا کرد.
مسجد عبدالرحمان یک مکعب دو طبقه از شیشه، آجر و فولاد است که نمای آن با صفحات فولادی گالوانیزه پوشانده شده است. طراحی مثلثی شکل آن از برگ‌های موجود در طبیعت و نقوش سنتی اسلامی الهام گرفته شده است.
مسجد فیصل
مسجد شاه فیصل یکی از بزرگ‌ترین مساجد دنیا در زمینی به مساحت پنج هزار متر مربع ساخته شده‌است که گنجایش ده هزار نمازگزار را دارد.
ترکیب معماری سنتی و معماری مدرن طراحی منحصربه‌فردی به این مسجد داده است. بر خلاف طراحی سنتی مساجد این مسجد فاقد گنبد است و گنبد آن به شکل چادر طراحی شده‌است. سالن نمازگزاران مثلثی شکل و ۴ مناره به ارتفاع ۷۹ متر اطراف آن به شکل مدادهای باریک دیده می‌شود. ورودی مسجد توسط لوسترهای بزرگ و دیوارها توسط موزائیک‌های زیبا و خطاطان مشهور پاکستانی به خط کوفی نوشته و طراحی شده‌اند. به هر حال از بعضی جهات این مسجد پلی بین معماران سنتی عربی، ترکی و مسلمانان پاکستانی است.
ورودی اصلی از شرق است و با یک حیاط با مسجد مرتبط می‌شود. فواره‌های بزرگ در محور این ورودی، بر روی یک سکوی بلند قراردارد. این مسجد دارای کتابخانه، سالن سخنرانی، موزه و کافه است.
مسجد الاسیافه
در طراحی مسجد الاسیافه سنگاپور از عناصر سنتی طاق، مناره، نقوش عربی و اسلامی استفاده شده است.
این مسجد از هشت طاق بتنی با نمای سه بعدی ساخته شده است. مناره به شکل یک مجسمه با صفحات فولادی منحنی۲۵میلی‌متری طراحی شده است. در نمازخانه اصلی، یک دیوار چهار طبقه کج به سمت داخل ایجاد شده. همچنین نور طبیعی از پنجره‌های شکاف‌دار یک فضای اثیری ایجاد می‌کند. وضو در حوضچه‌های آب متحرک از جمله ویژگی‌های بارز این مسجد است.
مسجد باسونا
مسجد باسونا در منطقه‌ای پر سر و صدا و گرد و خاکی، مشرف به یک گورستان و ساختمان‌های مسکونی در مصر قرار دارد. جاده‌های خالی، بازارهای موقت هفتگی و سیرکولاسیون شهری قدیمی، از موارد تأثیرگذاری هستند که بر روی پروژه مسجد تأثیرگذار بود. یکی از مهمترین تأثیر عوامل فوق، تعبیه ورودی اصلی به بخش عبادتگاه مسجد بود.
گنبد مسجد باسونا با بهره‌گیری از بلوک‌های آجری شنی که در سبک معماری مصر کاربرد دارند، هوا را تعدیل می‌کند. متریال‌های به کار رفته در ساختار مسجد متشکل از آجر، شن، آهک و ماسه است. وزن سبک بلوک‌های گنبد در تثبیت گنبد نقش بسزایی ایفا کرده و تمام عناصر به کار رفته در سقف را با سازه‌ای ساده تعدیل کرده است. ابعاد هر آجر ۱۰۰ در ۲۰۰ در ۶۰۰ میلی‌متر بود، و با یک الگوی چرخشی لانه زنبوری کنار هم چیده شده‌اندکه علاوه بر برآیند زیبایی‌شناسی معماری اسلامی، پایستگی چینش آجرها را به ارمغان آورد. همچنین یک سیستم فولادی برای تثبیت آجرها در نظر گرفته شده است.
چهار ورودی به ساختمان تعبیه شده که دو ورودی در دسترس نمازگذاران و نیازهایشان قرار گرفته است. اما شاید متفاوت‌ترین عنصر در طراحی داخلی مسجد را باید محراب آن دانست. محراب مسجد تشکلی از یک لوستر مکعبی جورچین است که بر روی دیوار شیشه‌ای مشکی قرار گرفته و نمای معاصری به مسجد بخشیده است.
مسجد یاسامکنت
مسجد یاسامکنت با مساحت ۲۶۸۵ متر مربع در قسمت غربی آنکارا واقع شده است. این مسجد به دنبال ایجاد تعادل بین مناطق آزاد و بسته، هویت و عرف و همچنین مدرنیته و سنت است.
استفاده مستقیم از بتن و شیشه به عنوان عنصر نهایی، هندسه‌های انتزاعی و جامد، سادگی متوسط و نگرش معماری مینیمالیستی به طور مستقیم به زبان معماری معاصر اشاره می‌کند. با همه این ویژگی‌ها، مسجد یاسامکنت به عنوان چالشی در جهت از بین بردن تفاوت‌های مهم و ایدئولوژیکی و تضادهای معماری رایج بین سنتی و مدرن تلقی شود. مناره مسجد با الهام از نگارش کوفی طراحی شده است.
مسجد الاصلاح
این مسجد در شهر پونگل سنگاپور طراحی شده است. این مسجد با مساحت ۳۷۰۰متر مربع می‌تواند حداکثر ۴۵۰۰نفر را در خود جای دهد.
این مسجد عنوان مسجد باز را یدک می‌کشد که منظور از آن جداناپذیر بودن مسجد از جامعه محلی پونگل است. این عنوان علاوه بر در دسترس بودن در راستای پاسخگویی به نیازهای جامعه مسلمانان از لحاظ ظاهری هم روشنایی و تهویه از طریق فضای باز را به دنبال دارد. اما چالش‌هایی را در زمینه محافظت از ساختمان در برابر باران‌های موسمی، بوجود می‌آورد.
نمازخانه در طبقه همکف کمی بالاتر از سطح زمین قرار دارد. اطراف این سالن باز است و به وسیله یک سایبان کل ساختمان را پوشانده است. به دلیل عدم استفاده از دیوارهای احاطه کننده محیط و دیوارهای بسته، سالن مخصوص عبادت از نظر بصری و فیزیکی در تمامی جهات در دسترس است، و تمایز میان مسجد و خیابان را محو و کمرنگ می‌کند.
مسجد الانصار
مسجد الانصار در منطقه گرین‌لینک سنگاپور به عنوان یک مسجد جامع مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طراحی این مسجد بر خلق فضایی باز و عمومی تمرکز شده است.
عناصری مانند مناره و گنبد اصلی فضای نمازخانه، برگرفته از معماری سنتی مساجد هستند و این عناصر در این بنا با سازه‌های امروزی یکپارچه شده‌اند. این بنا دارای کلاس‌های درس و سالن سخنرانی با گنجایش ۳۰۰ نفر است که می‌تواند در صورت نیاز به فضای نمازخانه اضافه گردد تا مسجد گنجایش تعداد بیشتری از نمازگزاران را داشته باشد. همچنین به عنوان فضایی چند منظوره در نظر گرفته شده که برای برگزاری مراسم‌هایی مانند جشن عروسی می‌توان از آن استفاده کرد.
مناره این نما مانند یک نقطه عطف عمل می‌کند و گنبد آبی رنگ خطوط زیبایی را در نمای خارجی مسجد بوجود آورده . سقف به صورت یک ستاره هشت‌پر طراحی شده که از نقوش اسلیمی الهام گرفته شده است.
فضای این مسجد علاوه بر فضای عبادت می‌تواند جنبه‌های متنوعی از فعالیت‌های مختلف اجتماعی را هم پوشش دهد.
قسمت‌های قدیمی و جدید این مجموعه به شکلی مستقل نمایان شده‌اند در حالی که بازدیدکنندگان به عنوان یک کل جدایی‌ناپذیر نیز آن را تجربه می‌کنند. مجموعه‌ای از پنجره‌های سقفی واسطه بین دو قسمت قدیمی و جدید این مجموعه هستند.
مسجد امیر شکیب ارسلان لبنان
مسجد امیر شکیب ارسلان بازسازی یک عبادتگاه قدیمی 100 متری در لبنان است. بازسازی سنگ‌کاری بنا و اتصال ساختمان به مناره و المان‌های مدرن نقطه عطفی در شکل‌گیری مسجد به فضا جدیدی بوده است. طراحی یک مسجد مدرن در محلی که برخی ساختمان‌های آن مربوط به قرن 18 بوده از نکات حائز اهمیت پروژه به شمار می رود.
با توجه به کانسپت جهت‌گیری مسجد و محراب به سمت مکه، تحولات فیزیکی زیادی بر روی کالبد ساختمان صورت گرفت. به همین دلیل محور طراحی پروژه بر اساس جهت گیری آن به سمت مکه شکل گرفت و باعث ایجاد مجموعه‌ای از المان‌ها و الگوهای معمارانه شد که مناره، محراب و حوضچه را در یک محور قرار داده است.
در ورودی مسجد یک نیمکت، درخت انجیر و یک حوض برای وضو تعبیه شده تا تعامل مناسبی بین عموم و افراد غیرمسلمان با مسجد صورت گیرد.
بخشی از سقف پروژه توسط نورگیر پوشیده شده تا طراح از نفوذ نور به عنوان کانسپتی مفهومی بهره ببرد و به جای استفاده از گنبد از الگویی هندسی برای مرکزیت فضا استفاده کرده است. رنگ سفید و مینیمال بودن داخل نسبت به متریال‌های خارجی کمی پارادکس ایجاد کرده، اما تأثیر این اقدامات طراح مثبت بوده است. بخشی کوچکی از فضای داخلی توسط چوب پرشده شده و به وسیله یک الگوی ساده زیبا عبارت «إقرأ» به نمایش گذاشته است. با وجود اینکه در مسجد قسمت یا فضای اختصاصی برای تلاوت قرآن به صورت منفرد وجود ندارد، اما طراح این بخش از دیوار چوبی را به مکانی برای خواندن قرآن اختصاص داده است. در مجموع مسجد امیر شکیب ارسلان فضای مدرن بوده که با مکانی قدیمی، تلفیق زیبایی را به نمایش گذاشته است.
مسجد محمد حنیف جمعه
مسجد محمد حنیف جمعه در مجاورت قبرستان عظیم پور درشهر لالبق بنگلادش بنا شده و ساخت آن از مسجد اعظم شاه الهام گرفته شده است.
یک تراس بزرگ متصل به ورودی سالن اصلی ساخته شده تا زمانی که فضای داخلی برای عبادت وجود ندارد فضای کافی برای نمازگزاران فراهم شود. از این مکان علاوه بر برگزاری مراسم مذهبی برای مراسم‌های دیگر استفاده می کنند.
سالن اصلی یک فضای وسیع با ستون‌های سیمانی با بدنه بزرگ است. پنجره‌ها در امتداد دیوارهای شمالی و شرقی مسجد برای ورود نور طراحی شده‌اند. همچنین دیوارهای آجری در جنوب مانع از ورود نور و سر و صدا می‌شوند.
سقف و کف اتاق قسمت غربی با شیشه‌های ساده و مات تزئین شده. شبستان این بنا فاقد محراب است، در عوض یک منبر در مرکز مسجد قرار داده‌اند. در گوشه جنوب غربی مسجد مناره قرار دارد.