سرویس معماری هنرآنلاین: وجود مساجد تاریخی در هر منطقه‌ای بیانگر روح عرفانی و تدین مردمان آن منطقه است که استان کرمانشاه با وجود داشتن مساجد تاریخی که هر کدام با معماری خاصی از دوره‌های مختلف اسلامی بنا شده‌اند، در این حوزه از میراث فرهنگی نیز سرآمد است.
مسجد ریجاب
این بنا در میانه قریه ریجاب، از توابع اسلام‌آباد، در استان کرمانشاه واقع شده و ظاهراً از بناهای سده‌های نخستین اسلامی یا از بناهای دوره ساسانی به شمار می‌رود که بعد از اسلام با تغییراتی ازجمله الحاق محراب و مناره به مسجد تبدیل شده است.
بنای کنونی مسجد مشتمل بر شبستان ستون‌دار و مناره استوانه‌ای بوده و مصالح مورد استفاده در آن قلوه‌سنگ و ملاط گل و در مناره آجر است. محققین بنای این مسجد را به عبدالله بن عمر فرزند خلیفه دوم نسبت می‌دهند.
پلان مسجد به شکل مستطیلی است که طول آن 18 متر و عرض آن 107 متر است. در داخل شبستان مسجد، هشت ستون در دو ردیف به موازات هم قرار دارند، این ستون‌ها از نظر شکل دو نوع هستند. چهارستون چهارضلعی به ابعاد 75 در 75 سانتی‌متر که تا سقف به یک اندازه هستند و چهارستون دیگر که در یک امتداد قرار دارند که هر یک از سه بخش تشکیل شده‌اند. بخش نخست که از کف مسجد تا 30 سانتی‌متر شروع می‌شود و به صورت چهارگوش است. پس از آن تا ارتفاع 2.20 متری به شکل استوانه‌ای درآمده و در بخش سوم ساقه ستون مجدداً به شکل چهارضلعی دیده می‌شود، در بالای این دو ردیف ستون دو الوار تراشیده شده ضخیم انداخته‌اند و سپس تیرهای افقی مسجد را روی آن دو قرار داده‌اند.
بر بالای مسجد، مناره‌ای استوانه‌ای قرار گرفته که به تدریج از قطر آن کاسته می‌شود. سطح مناره ساده است و فقط در انتهای آن دریچه‌ای رو به جنوب و در زیر آن حلقه‌ای تزئینی قرار گرفته است. مدخل ورودی مناره در پشت بام قرار دارد. این منار دارای 21 پله مثلثی شکل است که در بالای آن نیز گنبدی مخروطی قرار دارد. مدخل مناره دارای طاق گهواره‌ای شکل است.
محراب این مسجد از گچ به سطح دیوار اضافه شده و بر همین اساس به نظر می‌رسد که این بنا بعدها به مسجد تبدیل شده باشد. منبر مسجد پشت به محراب قرار دارد و از سنگ و گچ ساخته شده است. ظاهراً این مسجد اگر از مسجد "تاریخانه" دامغان که قدیمی‌ترین مسجد ایران است، قدیمی‌تر نباشد بعید نیست مقارن با بنای آن ساخته شده باشد.
مسجد حاج شهباز خان
این بنا در چهار راه مدرس، کوچه شهید داوود شهلایی واقع شده و از آثار دوره قاجاریه است که در سال ۱۲۳۵ ه. ق توسط حاج شهبازخان و شش برادر او که مؤسس طایفه معروف به حاجی زادگان بودند، در بیرون از شهر کرمانشاه آن روزگار بنا شده است. این بنا سالیان متمادی محل درس طلاب علوم دینی و تبلیغات مذهبی بوده و امروزه نیز به عنوان مدرسه علوم دینی مورد استفاده است.
ورودی کنونی بنا، زیرگذری است که در خیابان مدرس و در زیر ضلع شرقی بنا قرار گرفته است. صحن مسجد، مستطیل شکلی به ابعاد تقریبی ۱۸×۲۲ متر است که در اضلاع آن، حجره‌ها و مدرس و در ضلع جنوبی آن، شبستان ستون‌دار مسجد قرار گرفته است. نمای داخل حیاط کاملاً نوسازی شده؛ اما داخل حجره‌ها و شبستان به شکل اصلی خود باقی مانده است. کف حجره‌ها حدود ۷۰ سانتی‌متر از سطح صحن مرتفع‌تر است. شبستان مسجد، مستطیل شکلی است که پوشش آن، متشکل از ۲۰ گنبد کوچک، بر روی ۳ ردیف ستون ۴ تایی و دیوارهای اضلاع قرار گرفته است. ستون‌ها سنگی و دیوارها و پوشش، آجرچینی ساده با بندکشی سفید است.
ازاره بنا به ارتفاع ۳/۱ متر با سنگ مرمر پوشش یافته و کف آن نیز در دوره اخیر موزاییک فرش شده است. ساقه ستون‌ها به صورت مارپیچ حجاری شده و بر روی آن‌ها سرستونی متشکل از مکعب‌های یکپارچه سنگی- به صورت پلکانی معکوس- قرار گرفته است. ابعاد بزرگ‌ترین مکعب این سرستون، ۹۰×۹۰ سانتی‌متر است. بر روی این سرستون‌ها، پاطاق‌ها و پوشش گنبدی قرار گرفته است. گنبدهای پوشش به جز گنبدی که در محور محراب قرار دارد و از نوع چهار بخشی با تزیینات کاشی و آجر لعابدار است، بقیه از نوع عرقچینی هستند. محراب بنا در میانه ضلع جنوبی بنا قرار گرفته و دارای تزیینات کاشی و آجر لعاب‌داراست.
مسجد عمادالدوله
این بنا در ضلع غربی خیابان مدرس و جوار بازار زرگرها واقع شده و از آثار دوره قاجاریه است که در سال 1285 هـ. ق توسط امامقلی میرزا عمادالدوله – والی غرب و سرحد دار عراقین – به صورت مسجد و مدرسه بنا شده و در دوره‌های بعد تعمیر و بازسازی شده است. در حال حاضر، این بنا به عنوان مدرسه علوم دینی مورد استفاده است...
مسجد به صورت چهار ایوانی بنا شده و مشتمل بر سردر، صحن، ایوان، شبستان ستون‌دار و حجره‌های متعدد است. صحن مسجد به ابعاد تقریبی 24*30 متر، در اطراف دارای ایوان‌ها، حجره‌ها و دهنه‌هایی است. ایوان جنوبی صحن که به عنوان ورودی شبستان اصلی نیز محسوب می‌شود، از سه ایوان دیگر مرتفع‌تر و دارای تزیینات غنی‌تری است. ازاره و کف این ایوان در دوره اخیر با سنگ مرمر پوشیده شده است. بخش‌های بالای ازاره، کاشی‌کاری است.
بر کاشی‌کاری ایوان، کتیبه‌ای مشتمل بر قصیده‌ای در ذکر نام پادشاه وقت – ناصرالدین‌شاه – نام بانی و تاریخ 1285 هـ. ق نصب شده است. در ضلع خلفی ایوان، درگاهی قرار دارد که از طریق آن وارد شبستان مستطیل شکل می‌شوند. پوشش طاق و گنبد این شبستان، بر روی 14 ستون آجری در میان و دیوارهای جانبی قرارگرفته است. دیوارها و سطوح پوشش بنا، آجرکاری ساده و به غیر از پوشش گنبد جانب محراب، فاقد تزیین خاصی است. در میانه ضلع جنوبی شبستان، محرابی با تزیینات کاشی‌کاری تعبیه شده است. ستون‌های شبستان دارای مقطع‌های مربع به ابعاد 80*80 سانتی‌متر هستند که با بریدن گوشه‌های آن‌ها، در ساقه به صورت 8 ضلعی جلوه‌گر شده‌اند. کف و ازاره بنا با سنگ مرمر پوشیده شده است. روشنایی شبستان از طریق روزنه‌هایی که در رأس پوشش شده، تأمین می‌شود.
در ضلع شمالی صحن مسجد، ایوانی کوتاه با برج ساعتی بر بالای آن و در دو ضلع غربی و شرقی آن، دو ایوان به قرینه همدیگر قرارگرفته‌اند. در اطراف ایوان‌ها، حجره‌های متعددی تعبیه شده است. نمای رو به صحن ایوان‌ها و حجره‌ها با تزیینات کاشی مزین شده است. بر روی ایوان شرقی صحن، اتاقکی چوبین ساخته‌اند...
ورودی اصلی مسجد از طریق ایوان شرقی است که با در چوبی بزرگی به راسته زرگرها مرتبط می‌شود. بر اساس روایت‌های موجود، در چوبی مزبور، از حرم حضرت علی (ع) به این مسجد منتقل شده و بدین جهت، به "بقایی شاه نجف" مشهور شده و ظاهراً از آثار دوره صفویه است. سطوح این در دوره اخیر به طرز نامناسبی رنگ شده است.
منبع: کتاب دایره المعارف بناهای تاریخی