سرویس معماری هنرآنلاین: شب معماری حالا با گذشت پنج هفته از آغاز اولین شب به پختگی قابل قبولی دست یافته‌ است. مجریان که خود جایگاه کارشناس حوزه معماری نیز هستند با اشراف کامل‌تری نسبت به فضای برنامه‌ مسائل مطرح شده را پیش می‌گیرند.

در برنامه‌ای که گذشت در ابتدای برنامه غلامحسین معماریان، معمار و عضو هئیت علمی دانشگاه علم و صنعت در ارتباطی تلفنی به چگونگی تدوین کتاب نام علی (ع) در معماری اسلامی پراخت و از ویژگی‌ها و چگونگی نگاشتن این کتاب ارزشمند گفت. به بیان معماریان این کتاب  به جایگاه نام علی (ع) با استفاده از خط بنایی (معماری) پرداخته است.

خطی که لازمه‌ آن مصالح استفاده شده در ساختمان است و معمار یا بنا، به ظرافت و زیبایی تمام هنرش را در طرح این ذکر به کار می‌برد.

 این استاد دانشگاه بیان کرد: نام علی سه حرفی است و زمانی که خودم به سراغ این موضوع رفتم بسیار شگفت زده شدم. این کلمه با استفاده از خط بنایی و خطوطی دیگر به زیبایی نگاشته شده است و جایگاه ویژه‌ای در معماری ایران دارد.

در پایان این گفت‌وگو کوتاه علی فروزانفر، مجری و کارشناس برنامه از انتشار دو کتاب دیگر به نام‌های حضرت "رسول الله" و "الله" در آینده توسط دکتر معماریان خبر داد.

این برنامه پس از بررسی ذکر علی در معماری اسلامی به سراغ طرح توسعه‌ حرم نجف رفت. طرحی که این روزها از آن فراوان می‌شنویم و می‌خوانیم. لازم به ذکر است که طرح توسعه حرم امیرالمومنین (ع) زیر نظر طراحان و اساتید دانشگاه شهید بهشتی تهران انجام شد.

در بخش دوم سه تن از تیم طراحی حرم امیرالمومنین(ع) با حضور در این برنامه به چگونگی و مسائل برساخت و توسعه پرداختند.

در ابتدا حمیدرضا ضیاییان، معمار و مدرس در دانشگاه شهید بهشتی تهران با بیان اینکه ما بخشی از یک تیم بزرگ هستیم که زیر نظر دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی به طراحی و احیاء حرم حضرت امیر المومین (ع) پرداخته‌ایم، گفت: ما در پروژه‌ احیا حرم سعی کرده‌ایم با نگاهی همه جانبه (کاربردی و زیبا شناسه) به طراحی آن مجموعه بپردازیم که تمام مسائل و نیازهای بهره‌بردار اصلی را برطرف کند. این استاد دانشگاه در ادامه افزود: زمانی که پروژه بدست ما رسید و آغاز طراحی انجام شد بخشی از اتفاقات در بستر طرح افتاده بود و 15 تا 20 درصد بافت سنتی پیرامون نجف توسط حکومت بعث تخریب شده بود. طراحی این پروژه حدود 3 سال به طول انجامید  و در سال 89 یا 90 ما به عنوان طراح از پروژه فاصله گرفتیم و پروژه مراحل اجرایی خودش را طی کرد و اتفاقاتی که در قبل از این سه سال افتاد از حوزه‌ کاری و توان ما خارج بود.

 این استاد دانشگاه شهید بهشتی در ادامه افزود: مسئله‌ای که در خصوص استفاده از واژه توسعه به کار برده می‌شود برای پروژه‌ حرم رخداد و توسعه به معنای کمی انجام نشده است. گرچه با توجه به نیازی که وجود دارد بخش‌های زیارتی می‌طلبد که توسعه به معنای کمی داشته باشند و زمانی که ما در آغاز طراحی بودیم به این امر معتقد بودیم که با یک حرم شهر روبرو هستیم و باید طرح رابطه‌ خود را با بافت پیرامونش حفظ کند و در نهایت آنچه شکل‌گرفت احیاء حرم شهر علوی است.

دکتر هادی پندار، شهرساز و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر در ادامه بحث دکتر ضیاییان به سراغ مسائل شهری پیرامون این طرح رفت و با بیان اینکه این پروژه با نگاهی ویژه‌ به بافت تاریخی شهر نجف صورت گرفته و نوع مداخله‌ در این بافت تاریخی بسیار متفاوت بوده‌ است گفت: ما در بافت‌های تاریخی با شبکه‌ای از رخداد‌ها روبرو هستیم که در طول تاریخ با حضور افراد و ساکنین شکل گرفته است.

او در ادامه افزود: درست است که این پروژه در زمینی خالی شکل گرفته است اما به واسطه‌ همین نگاه و رویدادها و مسائل تاریخی موجود ما با یک کاغذ سفید روبروی نیستم، بلکه با یک اثر هنری روبرو هستیم که بخشی از آن نیاز به شناخت اثر و ویژگی‌ها و مرمت آن است. ما در این پروژه به سراغ تاریخ‌نگاری شهر قدیم نجف رفتیم و فراتر از بافتی که قرار به طراحی و بازطراحی داشتند، گام برداشتیم و فاز مطالعاتی را در 5 سال  بسیار گسترده‌تر بررسی کردیم.

او تصریح کرد: برای ما به جز سه‌گانه طراح، کارفرما و مجری، بخش چهارم یعنی بهره‌بردار بسیار مطرح بود که نیاز به مطالعه‌ بسیار ویژه‌ای داشت. بعد از مطالعات طرح به سراغ مدارکی رفتیم که بتوانیم شهر قدیم را ثبت کنیم و به سراغ بستری رفتیم تا بتوانیم با ثبت شهر قدیم جلوی تخریب‌ها را بگیریم. در این راه سعی بر این شد که قبل از اینکه وارد بستر طراحی شویم بطور دقیق مطالعات پیرامون پروژه صورت پذیرد.

پس از آن روح‌الله موحدی در بحث خود پیرامون طراحی طرح توسعه حرم به سراغ ویژگی‌های شهر نجف و نحوه‌ شکل‌گیری این شهر رفت و علت این شکل‌گیری و توسطه شهر نجف را حرم حضور حضرت امیر و قبرستان وادی السلام دانست.

او بیان کرد: نجف پس از حضور شیخ توسی و تاسیس مدرسه‌شان آغاز شکل‌گیری این شهر است. شهر نجف را باید یک حرم شهر بدانیم نه بدان معنا که فقط حرم حضرت امیرالمومنین (ع)  در آن باشد بلکه به این معنا که برزگان بی‌شماری از جهان اسلام در این شهر دفن هستند. نجف یک شهر بین‌المللی است و فقط مختص شیعه نیست و آثاری از مصر، ترکیه، سوریه و بالکان در آن قرار داد و شهری هست که هم برای شیعه و هم برای اهل سنت مهم است. این شهر در دوران معاصر به ویژه صفویه به بعد نقش سیاسی بسیار پر رنگی دارد.

موحدی در بخش دوم صحبت‌های خود گفت: در دو مرحله‌ای که این طرح تهیه شد، در بخش غربی که آغاز شد یک تیم در دانشکده معماری شهید بهشتی از اساتید برجسته تشکیل شد و این تیم به تدریح به سمت جذب اعضاء بیشتر رفت و در بزرگ‌ترین حالت خود 30 تا 34 نفر طراح معمار و شهرساز را فقط در بخش طراحی داشت  و بجز تیم طراحی 12 تیم دیگر نیز حضور داشتند که ما با آن‌ها همکاری داشتیم و در مرحله‌ دوم که طرح تهیه شد در ابعاد کمی کوچک‌تر همین اتفاق افتاد. در این سه سال اخیر فراز و نشیب بسیار زیادی داشتیم و فقط بحث پیرامون طراحی نبود و ما با مسئله‌ بسیار جدی‌ای برای تصویب طرح در عراق روبر بودیم برای همین یک کار گروهی بین ایران و عراق شکل گرفت و این طرح با تعامل دو کشور به سرانجام رسید.

او ادامه داد: یک بخش بسیار مهم در این پروسه طراحی کار‌های آموزشی بود برای کارهای مرمتی که قرار بود بعدا در کتابخانه و موزه استفاده شود و تیم طراحی با تخصص‌های بسیار متفاوت از معمار، شهرسازی، جامعه‌شناس شهری، تاسیسات و ... در کنار هم حدود 70 نفر بجز پیمانکارانی که ما خارج از این پروسه با آن‌ها بودیم، کار کردند.

موحدی در ادامه اظهار کرد: طرح غربی در سه مرحله ارائه شد و طرح پیرامونی در دو مرحله انجام شد. ماکت‌هایی که برای این طرح آماده شد با وسعت بسیاری به کل بافت پرداختیم و فقط محدود به طرح توسعه حرم نشدیم.

پیندار در ادامه به چیستی ارزش‌های بافت شهری پرداخت و در خصوص ورودی‌های شهر نجف محلات و عنصرهای هویت بخش محله ها پرداخت.

 وی با بیان اینکه در نجف ما با چهار محله‌ مهم روبرو هستیم، گفت: هر کدام از این محله‌ها  به نوعی با حرم که در مرکز این محله‌ها قرار دارد در ارتباط هستند و حرم همچون نگینی در میان این مجموعه قرار دارد. به عنوان مثال یکی از محله‌ها در تداوم بازار کتابفروشی هست و یا در یکی دیگر از محله‌ها دید به گنبد به عنوان ارزش تلقی می‌شده‌ است و عنصر هویت بخش آن محله بوده.

هادی پندار در ادامه اظهار کرد: یک مسئله که بسیار مهم است روند توسعه در بافت نجف است که یک توسعه از حرم بوده و توسعه‌ای دیگر از سمت ورودی‌ها و برای ما بسیار مهم بوده است که این بافت حفظ شود و نکته‌ بسیار مهمی‌ که وجود داشته است خط آسمان نجف است که در نجف تلاش شد که که بافت اصلی بدرستی حفظ شود و ما توانستیم بافت اصلی حفظ کنیم و به سمت توسعه‌ بی‌حد و حدود و ساخت فضاهای بزرگ نرویم و حرم شهر را به معنای دقیق اجرا کنیم و در اینجا حرم را به عنوان کانون اصلی قرار دهیم. خیابان‌های منتهی به حرم همه مرمت و احیا شدند و از طرفی ما با بازار بزرگ نجف روبرو بودیم که بسیار با اهمیت است و آن را باید حفظ و احیا کنیم و سعی کردیم کمربند حفاظتی را حفظ کنیم. در طراحی حرم با یکسری خانه‌های تاریخی روبرو بودیم و ما آمدیم با تجمیع خانه‌های قدیمی و تغییر کاربردی آن‌ها که هم محلات حفظ شود و هم بافت گسترش بیهوده نداشته باشد.

در بخش پایانی برنامه شب معماری ضیاییان با بیان اینکه ما قصد کار آماری نداشته‌ایم و طرح به صورت کمی به بستر خود بسیار توجه کرده است. زمانی که ما یک بافت شهری داریم یا یک پروژه معماری روبروی باشیم؛ ما با یک موجود زنده روبرو هستیم. ما با یک شهر زنده و پویا روبرو هستیم که در دوره صدام حسین برش خورده اما همچنان پایدار است و نیاز به پیوند عضو احیا دارد. ما در شهر با شریان‌های اصلی‌ای روبرو هستیم که شکل‌دهنده‌ شهر هستند. در پروژه محورهای شمالی و جنوبی، محورهای اصلی اتصالات حفظ شد تا دوباره شهر جریان بگیرد. هدف از این پروژه هماهنگ شدن با بافت شهر نجف بوده است.

موحدی نیز با بیان خاطره‌ای از دوره‌ طراحی حرم، چالش‌های طراحی این پروژه را مطرح کرد و گفت: در طراحی ما تلاش کردیم  هیچ دیواری از طرح قدیمی بالاتر نرود که متاسفانه تغییراتی در طرح به وجود آمد از طرفی دیگر ما به دنبال رکوردزنی نبوده‌ایم و تمام تلاش بر این بوده است که شکل‌گیری فضاها با استفاده از نیاز کارفرما و بهره‌بردار باشد

پندار نیز به عنوان سخن پایانی خود در تایید صحبت موحدی اظهار کرد: در طراحی تمام تلاش‌مان حفظ هویت بصری و فرهنگی و همچنین خط آسمان نجف بوده است. متاسفانه امروز مسابقه‌ای در شهر نجف برای گرفتن ارتفا  شکل گرفته است که هتل‌ها و فضاهایی ساخته شود که دید از بالا به حرم داشته باشند. تجربه‌ این پروژه سبب شد که از تیم طراحی حرم تیم‌های جدیدی شکل بگیرد که به سراغ بافت‌های تاریخی ایران بروند و برای احیا و حفظ این بافت‌ها کوشش کنند.