هو الحکیم
موضوع ثبت خاطرات آزادگان یکی از مسائل مهم در تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس می‌باشد. در همین زمینه از سال1384 شکل جدیدی از فعالیت فرهنگی درباره‌ی آزادگان آغاز شد. با شکل گیری و تأسیس «موسسه فرهنگی پیام آزادگان» به عنوان یک سازمان مردم نهاد، بانیان موسسه که از یاران و شاگردان مرحوم حجت الاسلام و المسلمین سیدعلی اکبر ابوترابی بودند با بهترین تصمیم در حساسترین زمان ممکن در مجلس، بنیاد شهید و امور ایثارگران و... با طرح هویت آزادگان از حقوق آنان دفاع کردند. انتشارات «پیام آزادگان» نیز همراستا با اهداف ثبت افتخارات آزادگان شکل گرفت و شروع به فعالیت کرد. به مناسبت سالروز شروع بازگشت آزادگان عزیز به کشور به نمایندگی از انتشارات پیام آزادگان با خانم قلعه قوند مسئول پژوهش و نشر این موسسه که خود ایشان از فعالان حوزه کتاب در موضوع دفاع مقدس هستند،گفتگو کردیم و از فعالیت های این موسسه در حوزه چاپ و نشر پرسیدیم.
این گفتگو به شرح زیر است:
بحث نشر در حوزه اسرا و آزادگان از چه زمانی و چگونه در موسسه پیام آزادگان شکل گرفت؟
از ابتدای سال 1384، همزمان با تأسیس «مؤسسه پیام آزادگان» انتشارات «پیام آزادگان» هم شروع به فعالیت کرد. زمینه فعالیت انتشارات موسسه فرهنگی پیام آزادگان صرفاً جهت ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت اسرای ایرانی در بند رژیم عراق فراهم شد.
قبل از آن چاپ و نشر کتاب از ابتدای سال 1378 تحت عنوان «امید آزادگان»، که قبلاً وابسته به حوزة نمایندگی ولی‌فقیه در امور آزادگان بود، برای مدت کوتاهی شروع به فعالیت کرد. معمولاً کتابهای منتشرشده سفارشی بودند یا خاطراتی که توسط آزادگان عزیز جهت چاپ به مؤسسه سپرده می‌شود.
چه تعداد کتاب تا کنون به چاپ رسانده‌اید؟
کلاً از ابتدای شکل‌گیری انتشارات، بیش از 220 عنوان کتاب چاپ کرده‌ایم، البته انتشارات پیام آزادگان، که یک نشر تخصصی آزادگان است، وابسته به «مؤسسه فرهنگی‌هنری پیام آزادگان» می‌باشد و فقط بخشی از فعالیت ما معطوف به چاپ کتاب است. در کنار چاپ کتاب خاطرات آزادگان، فعالیت‌های هنری و طرح‌های پژوهشی نیز انجام می‌شود. ما بیشتر از کمیت اثر به‌‌دنبال کیفیت بیشتر، ساختار قابل‌قبول و مؤلفه‌‌های از این دست هستیم.
رویکرد انتشارات به تولید چگونه است؟
معمولاً کتابهای منتشرشده این نشر دفاع مقدسی دیگرنگاشت یا خودنگاشت هستند که در هر دو صورت صحت‌سنجی و تطبیق استنادی انجام خواهد شد.
کتابهای این انتشارات تاکنون در حیطه کودک و نوجوان و بزرگسال و در قالب‌های تاریخ شفاهی خاطره، شعر، کتاب پژوهشی، رمان، دینی و ... . به چاپ رسیده است.
متأسفانه با همه فعالیت‌های قابل‌دفاع و امتیازات خاص مانند ناشر برتر در بیست و دومین انتخاب کتاب دفاع مقدس، ناشر برگزیده جشنواره سرخ‌نگاران و مرکز برتر پژوهشی در جشنواره دوسالانه شهید سلیمانی شاهد توزیع چندان رضایت‌بخشی نیستیم، اما در همان فرصت اندک نمایشگاه‌های کتاب با تمام توان و عشق به معرفی آثار درس‌آموز دوران اسارت پرداخته و در ترویج سبک زندگی و فرهنگ دوران مقاومت تلاش می‌کنیم. ارتباط ما با مخاطب اصولاً با هدف زیست فرهنگی انجام می‌شود، نه زیست اقتصادی.
تامین منابع تأمین مالی انتشارات پیام آزادگان از چه طریقی انجام می شود؟
انتشارات پیام آزادگان یک مجموعه غیردولتی است و از هیچ جای بخصوصی حمایت نمی‌شود و ما خودمان هزینه‌های جاری را تأمین می‌کنیم. تاکنون هیچ‌گونه تسهیلات مالی از طرف بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس یا بنیاد شهید که طبق تعاریف و مأموریت‌هایشان می‌بایست حامی انتشارات‌های دفاع مقدس باشند، صورت نگرفته است.
کدام کتابهای شاخص در حوزه آزادگان توسط نشر «پیام آزادگان» منتشر شده است؟
ازجمله کتابهای ارزشمند انتشارات پیام آزادگان، کتاب «سرباز کوچک امام» است که افتخار دارد تا تقریظ مقام معظم رهبری را در شناسنامه خود به یادگار داشته باشد. «دانشنامه بزرگ آزادگان»، که اثری کم‌نظیر در حوزه اسارت جنگ‌های دنیاست با مشارکت بنیاد داشنامه به‌چاپ رسیده است. این انتشارات کتابهای تقدیرشده‌ای را در جشنواره های گوناگون به جامعه معرفی کرده است، ازجمله چشم تر، شرح قفص، شکوه مقاومت، آزاد مثل آزاده و ... .
البته خاطرات دیگرنگاشت به نویسنده‌های خوبی که تجربه کافی دارند سپرده می‌شود که بیشتر بتوانیم به سمت تولید آثار باکیفیت و پر مخاطب پیش برویم، مانند نصرت‌الله محمودزاده، مجید پورولی‌کلشتری، امیرمحمد عباس‌نژاد، فاطمه دوستکامی، سهیلا عبدالحسینی، زهره علی‌عسگری و ... .
موسسه چه اقداماتی در حوزه تربیت نیرو برای تولید محصولات فرهنگی انجام داده است؟
ازآنجایی‌که ما به دلیل تنگناهای مالی صفر تا صد تولید تا نشر کتاب‌ها را خودمان انجام می‌دهیم، با برگزاری کارگاه‌های آموزشی یا مشارکت در کارگاه‌های بیرون مجموعه و فراهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌آوردن فرصت‌های آموزش توانستیم برای مصاحبه و پیاده‌سازی، ویراستاری، صفحه‌آرایی و ... کتاب‌ها و سایر محصولات فرهنگی از ظرفیت خودمان استفاده کنیم، کسانی که به دلیل تجربه بالا و شناخت دوران اسارت که متفاوت با سایر حوزه‌های دفاع مقدس است، یقیناً یا عنصر عشق و خلوص به خوبی در این راه قدم برمی‌دارند.
چه مواردی به عنوان مسائل و مشکلات انتشارات برای تولیدات آثار بهتر در حوزه آزادگان وجود دارد؟
مهم‌ترین مأموریت ما ترویج فرهنگ آزادگی و سبک زندگی آزادگان است، البته این مأموریت می‌بایست هدف اصلی همه اهالی دفاع مقدس باشد، اما نیست. اهالی نشر دفاع مقدس مشغول ویترین‌سازی هستند، نه ترویج فرهنگ دفاع مقدس، از این رو اغلب سراغ برندهای این عرصه می‌روند، که با نگاه حضرت آقا، در صدبرابری‌کردن آثار دفاع مقدس، فرسنگ‌ها فاصله دارد و متأسفانه تجارت فرهنگی بزرگترین خطر این عرصه است. ناشر دفاع مقدس باید نگاهی فرانگر و کیفی‌گرا داشته باشد، اما توجه به هدف فرهنگی به این معنی نیست که باید به زیست اقتصادی توجهی نداشت، چون ناشر برای حیات فرهنگی خود نیاز به گردش مالی قابل‌قبول دارد، چاپ کتاب فرایند هزینه‌برداری را طی می‌کند که واقعاً بی‌مایه فطیر است، کاغذ باکیفیت، طرح جلد فوق‌العاده، نویسنده حرفه‌ای و صاحب‌نام، تبلیغات رسانه ای به خصوص در سیما، که در اختیار بخش خصوصی قرار دارد، و ... همه مواردی که ذکر شد و نشد مستلزم چاپ یک اثر خوب است که توجه خواننده را به خود جلب کند، اگر این فاکتورها را کسر کنیم، تفاله‌ای از یک مشت کاغذ بی‌جان می ماند که هیچ جذابیتی ندارد. در این میان ناشر خصوصی، آن هم از جنس دفاع مقدس، بیشترین آسیب را می‌بیند، چون هرگز نمی‌تواند به سراغ ابزارهای پرهزینه برود و کتاب‌هایش در انبار خاک خواهد خورد، حمایت دولتی می تواند کمی از این مشکلات را مرتفع کند که آن هم دریغ می‌شود.
چرخة توزیع کتاب هم در این اوضاع خراب اقتصادی لنگ می‌زند و طبیعی است که کتاب در سبد خرید عموم مردم جامعه جایی ندارد و اگرهم داشته باشد، معمولاً کتابهای ترجمه، رمان و کتابهای دینی است. توزیع کتاب معضل همیشگی نشرهای خصوصی است، چون حامیان پرقدرت اجازه ورود به توزیع فله‌ای معمول را نمی‌دهند و ناشر خصوصی که نه رانت دارد و نه حامی و سرمایه در عقب قافلة نشر به زندگی نباتی ادامه می‌دهد.
به عنوان سوال آخر در مورد مرحوم ابوترابی به عنوان کسی که در سال های حیات خود بسیار در حوزه آزادگان زحمت کشیدند، برای مخاطبان این مصاحبه بفرمایید.
در مورد سیدآزادگان حرف‌زدن، آسان‌ترین و سخت‌ترین اتفاق‌ممکن است، آسان است چون سید ساده بود و صمیمی و پاک و خدمتگزار و نیازی نیست برای توصیف ایشان خیلی انرژی صرف کرد، چون یاران و شاگردان ایشان در دوران اسارت که سال‌ها با ایشان زندگی کردند، گواه صادق گفتار، کردار و پندار ایشان هستند و بیش از هرکس دیگری به سلوک و سیرة ایشان واقفند، سید نیاز به سندیابی و سندسازی ندارد، از سید سخن‌گفتن سخت است چون بدون شک گنجایش بحر در سبو ممکن نیست ... .
مرحوم سیدعلی اکبر ابوترابی از سوی رهبر انقلاب اسلامی به عنوان نماینده ولی فقیه در امور آزادگان انتخاب شدند و علاوه بر نمایندگی در ستاد آزادگان، در تمام امور مربوط به آزادگان کشور نیز مأموریت یافتند. فعالیت مرحوم ابوترابی فراتر از وظایف دولتی مشخص شده بود. سرکشی به خانواده آزادگان از کارهایی بود که ایشان به وفور انجام می‌دادند. بزرگترین دغدغة ایشان دغدغه فرهنگی بود و می‌گفتند همین کارهای فرهنگی باعث نجات ما در سال‌های اسارت بود. ابوترابی خودش به‌تنهایی یک جریان فرهنگی سیال بودند و به فرموده رهبر معظم انقلاب «ایشان چون خورشیدی بردل‌های اسیران مظلوم می‌تابید و چون ستارة درخشانی هدف و راه را به آنان نشان می‌داد و چون ابری فیاض امید و ایمان را بر آنان می بارید.»
سید آزادگان فراانسانی نبود، اما نمی‌شود ایشان را متفاوت و متمایز ندید؛ یکی از آزادگان می‌گوید: «نیمه‌های شب بلند شد که نماز شب بخواند، دید پاهای اسیری از زیر پتو بیرون آمده، خم شد و پاهایش را بوسید و پتو را روی آن‌ها کشید بعد نمازش را خواند.»
گفتگو: محمد حسین خدایی