گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: دهمین پیشوای شیعیان، ۱۵ ذی‌الحجه سال ۲۱۲ هجری قمری، در اطراف مدینه منوره، در محلی به نام صریا متولد شدند. علی بن محمد مشهور به امام هادی (ع) یا امام علی النقی (ع) فرزند امام جواد (ع) و مادرشان سمانه مغربیه هستند.
کنیه ایشان ابوالحسن و القاب «نجیب»، «مرتضی»، «هادی»، «نقی»، «عالم»، «فقیه»، «امین»، «موتمن»، «طیب»، «متوکل» و «عسکری» هستند که مشهورتر از همه «هادی» و «نقی» است.
امام هادی (ع) در سال ۲۲۰ هجری، به امامت رسیدند و به مدت ۳۳ ساله امامت داشتند. ایشان ۱۳ سال اول امامت خود را در مدینه سپری کردند و ضمن بهره‌رسانی معنوی و علمی به شیعیان، به امور آنان رسیدگی می‌کردند.
در منابع روایی شیعه هم‌چون کتب «اربعه»، «بحارالانوار»، «تحف العقول»، «مصباح المتهجد» و «الاحتجاج» احادیثی از امام هادی (ع) نقل شده است. روایات منقول از ایشان در زمینه توحید، امامت، زیارت، تفسیر و باب‌های مختلف فقه مانند طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، ازدواج و نیز آداب است. بیش از ۲۱ روایت از امام هادی (ع) در باب توحید و تنزیه نقل شده است. رساله‌ای نیز از امام هادی(ع) درباره جبر و اختیار بر جای مانده است.
از ایشان چندین دعا و زیارت‌نامه برجای مانده است که از مشهورترین آن‌ها «زیارت جامعه کبیره» است. این زیارت دارای سند صحیح بوده و از نظر بلاغت نیز در بالاترین درجه قرار دارد. شروح متعددی به فارسی و عربی بر این زیارت نوشته شده است. «زیارت جامعه کبیره» متضمن مفاهیمی بسیار عالی و مطالبی بدیع است. در واقع توصیف بلند و بلیغی است از جوانب گوناگون اصل امامت که از نظر شیعه استمرار دین، منوط به اعتقاد و تمسک به این اصل است.
در این زیارت، اهل بیت پیامبر جانشینان بر حق ایشان وصف شده‌اند و به تمام آموزه‌های شیعی به زبانی فصیح اشاره شده است، از جمله به ارتباط ائمه با پیامبر اکرم (ص)، برشمردن مقامات علمی و اخلاقی و سیاسی ائمه، اسوه بودن آنان، ارتباط امامت و توحید، رابطه شناخت امام با شناخت خدا. از دیگر مباحث مطرح در زیارت جامعه کبیره، عصمت اهل بیت(ع)، یکپارچگی خلقت ایشان، تولی و تبری و رجعت و تسلیم است. در این زیارت فضایل امامان به زبانی فصیح و در پیوند با قرآن و سنت به بهترین وجه بیان شده است. به‌دلیل محتوای این زیارت بر مضامین ناظر به مقامات امامان، امام هادی (ع) فرموده‌اند: «پیش از خواندن این زیارت، زائر صد بار تکبیر بگوید تا دچار غلو در حق امامان نشود».
از دیگر زیارات بر جای مانده از امام هادی علیه‌السلام، زیارت «غدیر» است که در آن هم ویژگی‌های حضرت علی علیه‌السلام و هم حادثه غدیر ذکر شده است.
درباره امام هادی (ع) کتاب‌های زیادی به زبان‌های عربی و فارسی نوشته شده است و به مناسبت سال‌روز طلوع ایشان شاعران و ادیبان، در مدح و ثنای امام علی النقی(ع) اشعاری سروده‌اند. نمونه‌ای از این اشعار:
خورشید پر تلالو هفت آسمان شدی
ذی الحجه شهیر زمین و زمان شدی
با ( اهدنالصراط ) تو شد راه، مستقیم
وقتی که حمد خواندی و تفسیر آن شدی
تکثیر گشته آیه ایاک نعبدوا
از آن زمان که هادی اهل جهان شدی
ابن الجواد! تا که گدایت شدیم ما
مثل پدر کریم شدی، مهربان شدی
تا سفره‌های دست کریم تو پهن شد
ما میهمان شدیم، تو هم میزبان شدی
امروز بر دریچه قلبم نزول کن
لطفی کن و مرا به غلامی قبول کن
هر وقت شیعه سائل و محتاج می‌شود
دریای لطف و جود تو مواج می‌شود
دل را به دست غیر تو هرگز نمی‌دهم
از این قضیه عشق تو انتاج می‌شود
پرهای جبرئیل نگاهم در آتش است
وقتی که خاک پای تو معراج می‌شود
در امتحان رشته عشق و ولای تو
هر کس که زیر ده شده اخراج می‌شود
تو پادشاه کشور دینی بدون شک
گاها عمامه بر سر تو تاج می‌شود
امروز بر دریچه قلبم نزول کن
لطفی کن و مرا به غلامی قبول کن
امروز آمدیم که عیدی به ما دهید
یک گوشه، یک کنار به ما نیز جا دهید
چشمان ما به دست شما خیره گشته‌اند
تا که مجوز سفر سامرا دهید
از این چل و دو سال فقط لحظه‌ای بس است
تا با اشاره‌ای دل ما را جلا دهید
از التماس پر شده دستان خالیم
وقتش شده که تکه نان بر گدا دهید
گفتند که بلا سبب قرب می‌شود
بی زحمت ای طبیب به ما هم بلا دهید
امروز بر دریچه قلبم نزول کن
لطفی کن و مرا به غلامی قبول کن
مسعود یوسف‌پور
باز شوق صفحه و رقص قلم
باز از لطف نگارم شاعرم
دیگر این دل گشته مجنون نگار
بی‌قرار و زار و مفتون نگار
می‌زنم دائم در میخانه را
تا ببینم ساقی دردانه را
آسمان امشب قمر آورده است
یا سمانه یک پسر آورده است
یک پسر نه یک جهانی دلبری
آمده از ره علی دیگری
دلبری که هست هستی جواد
حضرت هادی دین باب المراد
وه که عالم مست رخسارش بود
نه فلک مشتاق دیدارش بود
آن که باشد رهنمای عالمین
در مقام پاک بازی چون حسین
در حدیث لوح فرموده خدا
در مدیح دومین ابن الرضا
او بود یاور به دین کردگار
دوست باشد با خود پروردگار
مثل حیدر بر همه مولا بود
ناخدای کشتی دل‌ها بود
از رخش نور هدایت می‌رسد
اصل معنای ولایت می‌رسد
تا تکلم می‌کند غوغا شود
با کلامش زندگی زیبا شود
تا گشاید لب همه حیران او
جامعه یک صفحه از دیوان او
با نگاهش بر جهانی هادی است
ایده‌اش منشوری از آزادی است
جان فدای چهره آرام او
در قفس شیران وحشی رام او
بی‌ولایش عشق ابتر می‌شود
دیده با یاد غمش تر می‌شود
او که خود فرمانروای ماسواست
تربتش ویران چرا در سامراست؟
ای دریغ از فتنه وهابیان
شد خرابه مرقد مولایمان
آه ای مهدی دوران العجل
ساکن کوه و بیابان العجل
شیعیانت بی قرار و منتظر
نور تو گردد به دنیا منتشر
تا بگویی فصل آبادی شده
بازسازی گنبد هادی شده
(روحیم) من نوکری پر اشتباه
سوی آل الله آوردم پناه
محمد مهدی روحی
باران شدم از شوق پریدن به هوایت
شد کفتر بی‌گنبدِ تو، باز رهایت
ای صاحب آن «جامعه» پر شده از عشق!
خالی است چرا این همه در جامعه جایت؟
گفتی: «فَتَحَ اللهُ بِکُم» پنجره وا شد
گفتی: «و بِکُم یَختِم» و دل کرد هوایت
کی می‌رسد آن «اَشرَقَتِ الارض» بنورت
کی مست شود جامعه از جام دعایت
هر نیمه شب از ذکر تو روشن شده عالم
مَستَند ملائک همه از عطر عبایت
در بزم شراب آه! بگو مستِ خدایی
شاید متوکل کند اینگونه رهایت
رخصت بده یک لحظه که این پرده بیفتد
تا کاخ و ستون هاش بیفتند به پایت
وقتی که امامی و علی هم شده نامت
پیداست که در سامره شاهست، گدایت
یاد نجف افتادم و اشکم شده جاری
کو گنبد و گلدسته و ایوان طلایت؟
«اَنتم شُفَعائی» خبری بود که ما را
بُرد از دل شب تا سحری پشت صدایت
آه از تو چه پنهان، ... چه بگویم... فقط اکنون
دست من و دامان تو و لطف خدایت
قاسم صرافان
لطف امام هادى و نور ولایتش
ما را اسیر کرده به دام محبتش
بر لطف بى‌کرانه او بسته‌ایم دل
امشب که جلوه‌گر شده خورشید طلعتش
منت خداى را که به ما کرده مرحمت
توفیق برگزارى جشن ولادتش
تبریک باد بانوى کبرى سمانه را
کین غنچه بر دمید ز گلزار عصمتش
ماه تمام و نیمه ذى حجه مطلعش
خیر کثیر وکوثر قرآن بشارتش
این است آن امام که تقدیر ایزدى
بعد از جواد داده مقام امامتش
این است آن امام که ذرات کائنات
اقرار کرده‌‌اند به جود و کرامتش
این است آن امام که در برکة السّباع
شیران شوند رام و گذارند حرمتش
این است آن امام که از نقش پرده هم
ایجاد شیر زنده کند حکم قدرتش
این است آن امام که دشمن به چند بار
رخسار عجز سوده به درگاه عزتش
سر تا به پاى عاطفه و مرحمت ولى
دشمن به لرزه آمده از برق هیبتش
آن سومین ابوالحسن از خاندان وحى
چون سه على دیگر باشد عبادتش
افزون ز ریگ‌هاى بیابان عطاى او
بیش از ستاره هاى درخشان فضیلتش
مائیم و دست و دامن آن حجت خدا
چون نا امید کس نشود از عنایتش
گردیده‌‌ایم جمع به ذیل لواى او
افکنده ایم دست به دامان رحمتش
از آستان قدس رضا هدیه مى‌‌کنیم
آه دلى به غربت و اشکى به تربتش
یارب بحق فاطمه با فتح کربلا
بگشا بروى ما همه راه زیارتش
از لطف آن امام (موید) موید است
کو را نشان خدمت آل محمد است
سیدرضا موید
درباره امام هادی (ع) کتاب‌های زیادی به زبان‌های عربی و فارسی نوشته شده است؛ عناوین ۲۰ کتاب:
۱-«امام هادى(ع)» ترجمه واحد تدوین و ترجمه، سازمان تبلیغات اسلامى
۲-«امام هادى قهرمان شکست‌ناپذیر عصر متوکل» محمد رسول دریایى
۳-«امام هادى(ع) و نهضت علویان» محمد رسول دریایى، انتشارات رسالت قلم
۴-«پیشواى دهم، حضرت امام على بن محمد الهادى(ع)» گروه نویسندگان، موسسه در راه حق
۵-«تحلیلى از تاریخ دوران دهمین خورشید امامت امام هادى» على رفیعى، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى
۶-«تحلیلى از زندگانى امام على النقى(ع)» گروه نویسندگان، زیر نظر قوام‌الدین وشنوى قمى، موسسه احیا و نشر میراث اسلامى
۷-«تحلیلى از زندگانى امام هادى(ع)» باقر شریف قرشى، ترجمه محمدرضا عطایى، کنگره جهانى امام رضا
۸-«حضرت امام على‌النقى» فضل‌الله کمپانى، انتشارات مفید
۹-«تحلیلی از زندگانی امام هادی(ع)» باقر شریف قرشی، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام
۱۰-«زندگانی دهمین پیشوای شیعه حضرت امام هادی(ع)» مرتضی مدرسی چهاردهی، تهران، انتشارات غدیر
۱۱-«خورشید هدایت پیشوای دهم امام علی بن محمد الهادی(ع)» هیات تحریریه موسسه در راه حق
۱۲-«فرهنگ جامع سخنان امام هادی(ع)» همراه با متن کتاب موسوعه کلمات الامام الهادی، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم(ع)، ترجمه علی مویدی
۱۳-«سیره عملی اهل بیت(ع) حضرت امام علی النقی الهادی(ع)» کاظم ارفع
۱۴-«چشمه‌های نور: امام هادی(ع)» سازمان تبلیغات اسلامی
۱۵-«مشکات هدایت: پژوهشی در زندگانی امام هادی(ع)» ابوالفضل هادی‌منش، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا‌و‌سیما
۱۶-«امام هادی(ع) قهرمان شکست‌ناپذیر عصر متوکل» محمد رسول دریائی، انتشارات وهاج
۱۷-«امام هادی و نهضت علویان» محمد رسول دریائی، رسالت قلم
۱۸-«ستارگان درخشان» جلد ۱۲ سرگذشت حضرت امام علی النقی(ع)» محمد جواد نجفی، کتابفروشی اسلامیه
۱۹-«امام على النقى(ع)» سید کاظم ارفع، موسسه انتشارات فیض کاشانى
۲۰-«امام هادى(ع)» گروه کودکان و نوجوانان بنیاد بعثت، بازنویسى مهدى رحیمى، بنیاد بعثت