سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام باقر (ع)، امام پنجم شیعیان، فرزند امام سجاد (ع) و نوه امام حسین (ع) هستند. مادر ایشان ام عبدالله، دختر امام حسن مجتبی (ع)، است. چون نسب امام باقر (ع) هم به امام حسن و هم به امام حسین (ع) می‌رسد، به ایشان لقب هاشمی بین هاشمیین، علوی بین علویین و فاطمی بین فاطمیین داده‌اند.
ایشان بنا به روایتى در اول ماه رجب و به روایتی در سوم صفر سال ۵۷ هجری قمری در مدینه منوره دیده به جهان گشودند. در حال حاضر در تقویم یکم رجب به‌عنوان روز ولادت ایشان ثبت شده است.
شاکر، هادی، امین، صابر، ذاکر، جامع و حاضر از دیگر القاب امام پنجم شیعیان است که هر یک بر وجه خاصی از کمالات و فضایل ایشان دلالت دارند. کنیه امام باقر (ع) «ابوجعفر» و معروف‌ترین لقب ایشان «باقرالعلوم» به معنای شکافنده علوم است، زیرا حضرت، شکافنده معضلات فکری و حل‌کننده مسائل و پیچیدگی‌های علوم، و در گستردگی دانش و معارف، سرآمد و شخصیت منحصربه‌فرد عصر خویش بودند.
امام محمد باقر علیهالسلام بین مردم به بخشندگی و کرامت مشهور بودند. در بخشش‌ها، همیشه‌شان و مرتبه افراد را در نظر می‌گرفتند به‌اندازه‌ای که نه موجب اسراف و زیاده‌روی و نه سبب تحقیر و پایین آمدنشان آنان شود.
امام باقر (ع)، در طول زندگی خود، به نشر و گسترش حقایق و معارف الهى پرداختند. ایشان در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد همه بزرگان بنى‌هاشم بودند. روایات و احادیث، در زمینه مسائل و احکام اسلامى، تفسیر، تاریخ اسلام و انواع علوم، از حضرت بی‌شمار باقی مانده است. در زمانه حضرت زمینه مساعدى براى نشر علوم و معارف اسلامى پدیدار شد که تا زمان امامت فرزند بزرگوارشان یعنى امام صادق (علیهالسلام) امتداد یافت و بیشتر روایاتى که در دست است از این دو امام بزرگوار است و در زمان ایشان بود که عده زیادى از محضرشان استفاده کرده و معارف اسلام و علوم آل محمد (صلى الله علیه و آله) را در سرتاسر دنیاى اسلام منتشر کردند.
کتاب‌های متعددی با محوریت زندگانی و شخصیت امام محمد باقر (ع) نوشته و منتشر شده‌اند؛ معرفی ۲۰ عنوان کتاب:
۱- «ع‍ج‍ای‍ب و م‍ع‍ج‍زات ش‍گ‍ف‍ت‌ان‍گ‍ی‍زی از امام باقر علیهالسلام» ت‍ه‍ی‍ه و ت‍ن‍ظی‍م واحد ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‍ی گل نرگس(ع‍ج)
۲- «زندگانی حضرت امام محمد باقر علیهالسلام: گ‍زی‍ده‌ای از م‍نت‍ه‍ی‌‌الام‍آلم‍ح‍دث قمی (رحمت الله علیه)» ب‍ه‌ک‍وش‍ش رض‍ا است‍ادی
۳- «ک‍رام‍ات و م‍ق‍ام‍ات ع‍رفانی امام محمد باقر (علیهالسلام)» علی ح‍سی‍ن‍ی‌‌قمی
۴- «زندگی امام محمد باقر علیهالسلام: شکافنده علوم و معارف« ع‍ق‍ی‍ق‍ی ب‍خش‍ای‍ش‍ی
۵- «زلال معرفت: پ‍ژوه‍ش‍ی در زندگانی امام محمد باقر (علیهالسلام)» محمد باقر طاه‍ری
۶- «امام محمد باقر علیهالسلام» امید امیدوار
۷- «امام محمد باقرعلیه‌السلام» میرابوالفتح دعوتى
۸- «الامام الخامس الامام محمدبن على الباقر علیهالسلام گروه نویسندگان» مترجم محمد عبدالمنعم خاقانى
۹- «پیشواى پنجم حضرت امام محمد باقر علیهالسلام» گروه نویسندگان
۱۰- «کتاب‌نامه امام باقر (ع)» ناصرالدین انصاری قمی
۱۱- «بر امام سجاد (ع) و امام باقر (ع) چه گذشت؟» سیدمحمدحسن موسوى‌کاشانى
۱۲- «شرح سخنان حضرت باقرالعلوم (ع) در سیر و سلوک و معرفت نفس» سیدیدالله برقعى
۱۳- «ست‍اره غربت: محمدبن علی(علیهالسلام) ت‍ن‍ه‍ا ست‍اره‌ام‍امت که در ک‍ودک‍ی در ع‍اش‍ورا درخشی‍د» م‍ح‍ب‍وب‍ه زارع
۱۴- «داستانهایی از زندگی امام محمد باقر، امام ج‍ع‍ف‍رص‍ادق و امامم‍وس‍ی ک‍اظم ع‍ل‍ی‍ه‍م‌ال‍س‍لام» م‍هدی محدثی
۱۵- «داستانهایی از اخلاق و رفتار امام محمدباقر علیهالسلام» علی میر‌خلف‌زاده
۱۶- «م‍رده‌ای که زن‍دهش‍د: داستانهایی از زندگی امام محمد باقر (علیهالسلام)» محمود پ‍وروه‍آب
۱۷- «زندگانی باقر آل محمد علیهالسلام: گوهر علم؛ همراه با داستانی پندآموز» اثر فاطمه دهکردی
۱۸- «در محضر امام محمدباقر (علیهالسلام)» تألیف علیرضا زکی‌زاده رنانی
۱۹- «تدبر در سیره تمدن‌سازان اهل بیت (ع)» سیره امام باقر (ع)، نویسنده محمدحسین الهی‌زاده
۲۰- «باید دریایی باشد: زندگی‌نامه داستانی امام باقر (ع)» نویسنده محمود پوروهاب
شاعران آیینی نیز اشعاری را به مناسبت ولادت حضرت امام محمدباقر (ع) سروده‌اند. نمونه‌های از این اشعار:
فصل بهار آمد و عالم معطر است
بوى نسیم صبح بسى روح پرور است
گویا زخلد مى‌وزد این باد مشکبیز
کاین سان دماغ ابر ز بوى خوش تر است
هم این زمین مرده شده احیا زفیض او
هم این جهان پیر، جوان بار دیگر است
نرگس گشوده چشم تماشا به روى گل
سوسن به صد زبان، پى مدحش ثناگر است
با صد نوا به شاخ گل ارغوان، هزار
طوطى به نغمه بر سر شاخ صنوبر است
نور خدا، امام هدى، باقرالعلوم
هادى دین و وارث علم پیمبر است
بابش على و جدّ کبارش بود حسین
زین العباد را پسر و باب جعفر است
در جاه و رتبه صد چو سلیمان، به عّز و جاه
در زیر بال طایرى از کویش اندر است
هم لطف اوست مونس یونس، به بطن حوت
هم در طریق، هادى خضر و سکندر است
مفتاح قفل گنج سعادت، به دست اوست
بر پا از او بناى شفاعت، به محشر است
کى با شهان، گداى درش را مثل زنم
چون بر در گداى درش، صد چو قیصر است
فائز شوشتری
از روشنی طلعت رخشنده باقر
شد نور علوم نبوی بر همه ظاهر
در اوّل ماه رجب از مشرق اعجاز
گردید عیان ماه تمام از رخ باقر
منشق شده از نور «علیّ بن حسین» است
این نور که نورانی از او گشته ضمائر
بر «فاطمه‌ی بنت حسن» بس بُوَد این فخر
کاورده پدید این مه تابنده باهر
«باقر» لقب و کنیه «ابو جعفر» و او را
بوده است لقبهای دگر، هادی و شاکر
از هر بدی و عیب و زلل اوست مبرّ
جان و تنش از «یُذبَّ عنکم» شده ظاهر
دریای علوم است و زُداینده اوهام
گفتار حکیمانه او زیب منابر
از یک نفسش زنده کند صد چو مسیحی
از یک نظرش دیده اعمی شده باصر
یاد آمدش از چهره تابان محمّد
با چشم بصیرت نگهش کرد چو «جابر»
عالم همه شد روشن از آن نور خدائی
شد بارور از او شجر دین و شعائر
خوش باد، زمینی که هم آغوش شد او را
خوش آنکه به سوی حرمش گشته مسافر
دیگر غمی از محنت ایّام ندارد
هرکس به حرمخانه او گشت مجاور
وصفش نتوان گفت «حسان» با سخنی چند
چون، قصّه بلند است و زبان، الکن و قاصر
حبیب چایچیان
گرامی وارثِ محمودِ احمد
امام باقری، نامت محمّد
فروزان اختری برتر ز انجم
تو فخر عترتی، خورشید پنجم
امامی، حجّتی، دریای علمی
کرامت گستری، زیبای حلمی
امام و حجّت اهل یقینی
فروغ آسمان، مهر زمینی
گشادی بال دانش بر سر ما
گشودی راه دین در باور ما
از آن موجی که از علم تو برخاست
شریعت زنده و اسلام برجاست
ز دریای تو خیزد موج دانش
درخشد نام تو بر اوج دانش
چشد هرکس نم از دریای علمت
سر ایمان نهد بر پای علمت
کدامین حوزه بی ابر تو بارد؟
فقاهت هرچه دارد، از تو دارد
فضیلت، جرعه نوش و مست جامت
حقیقت، سر خوشِ صهبای نامت
جواد محدثی
دلم پر مى‌زند امشب براى حضرت باقر
که گویم شرحى از وصف و ثناى حضرت باقر
ندیده دیده گیتى به علم و دانش و تقوا
کسى را برتر و اعلم به جاى حضرت باقر
ز بهر رفع حاجات و نیاز خویش گردیده
سلاطین جهان یکسر گداى حضرت باقر
زبان از وصف او الکن، قلم از مدح او عاجز
که جز حق کس نمى داند بهاى حضرت باقر
نزاید مادر گیتى ز بهر خدمت مردم
به جود و بخشش و لطف و سخاى حضرت باقر
به ذرات جهان یکسر بود او هادى و رهبر
که جان عالمى گردد فداى حضرت باقر
برو کسب فضیلت کن چو مردان خدا اى دل
ز بحر دانش بى‌منتهاى حضرت باقر
اگر گردد شفیع ما بنزد خالق یکتا
بهر دردى شفا بخشد دعاى حضرت باقر
ژولیده نیشابوری
بیا به پای دل خود سفر کنیم امشب
ز کوچه‌های مدینه گذر کنیم امشب
خدا به زین عبادش عطیه‌ای بخشید
بیا تمام جهان را خبر کنیم امشب
بیا سلام و درود و تهیت خود را
نثار این پدر و این پسر کنیم امشب
در آسمان ولا مهر و مه هم آغوشند
بیا نظاره شمس و قمر کنیم امشب
دگر به دیدن باغ بهشت حاجت نیست
اگر به باغ ولایت نظر کنیم امشب
برای این که بگیریم عیدی از زهرا
سزد ارادت خود بیشتر کنیم امشب
بپاس مقدم دریا شکاف علم و کمال
زاشک شوق نثارش گهر کنیم امشب
شب ولادت او در مدینه جشنی نیست
بیا ز غربت او دیده تر کنیم امشب
تمام فرصت ما وقف خدمت بر اوست
چه حاجت است که کار دگر کنیم امشب
اگر که چشمه ای از معرفت شود پیدا
نهال مهر ورا بارور کنیم امشب
کنار خرمنی از عشق او بیا بنشین
که فکر توشه راه سفر کنیم امشب
بگو به خلق(وفائی) زجای برخیزد
لباس خدمت بر او به بر کنیم امشب
سیدهاشم وفایی