سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین، فرانک فروتن منتقد و کارگردان تئاتر، طی یادداشتی به نقد و بررسی نمایشنامه "پیراهن، لنگ، سرتاسری زنان" پرداخته است.
در این یادداشت آمده است: زنان همواره آن بخش پنهان اما پررنگ در هشت سال دفاع مقدس بوده‌اند. چه در جبهه و چه در پشت آن، اما اغلب وقتی صحبت از جانبازان و شهدای جنگ به میان می‌آید تصویر غالب از زنان به عنوان همسر، مادر یا فرزند شهید و جانباز است. در این میان آثاری که سعی می‌کنند تصویری کامل و تاثیرگذار از حضور و نقش زنان در سال‌های دفاع‌مقدس ارائه دهند محدود و انگشت‌شمار هستند. نمایشنامه "پیراهن، لنگ، سرتاسری" به قلم محسن سراجی که برداشتی است آزاد از رمان "دا" نوشته سیدزهرا حسینی نمونه‌ای موفق از نمایشنامه‌هایی است که به بخشی از جنگ و نقش زنان پرداخته است که در ادبیات نمایشی کمتر بدان پرداخته شده است. این نمایشنامه توسط انتشارات هنر دفاع چاپ و راهی بازار شده است.
ماجرا در جنت‌آباد خرمشهر و غسال‌خانه‌ای زنانه در روزهای جنگ می‌گذرد. زنانی که در میان آن همه بوی خون و مرگ، زنانه سعی می‌کنند زندگی را زنده نگاه دارند و نمی‌گذارند حتی پیکر شهدای‌شان از خاک‌شان جدا شود. زنانی بزرگ اما بی‌ادعا.
نکته جالب این است که این زنان با تمام لطافت، مادرانگی و حتی گاهی حسادت ذاتی زنانه‌شان در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و در لحظاتی آنقدر دل آن‌ها برای زندگی تنگ می‌شود که فراموش می‌کنند در میانه جنگ هستند. آذر از شهری دیگر به خاطر همسر سربازش به خرمشهر آمده. باردار است و در میان این همه مرگ در بطن خود زندگی را حمل می‌کند، گویی زندگی چون باری سنگین در میانه جنگ بر دوش این زن است. آذر دلهره دارد که کودکش در میان مرده‌شورخانه دنیا بیاید. مریم که در غیاب امانی نقش رییس غسالخانه را دارد، زنی محکم و قدرتمند است او چون فرمانده‌ای مقتدر تلاش می‌کند تا نیروهایش را برای ادامه دفاع حفظ کند و با امید رسیدن آب، بازگشت امانی (تنها مرد نمایشنامه که در طول نمایش غایب است) و تمام شدن جنگ به این مبارزه ادامه می‌دهد.
شیرین شخصیت دیگر نمایش که در جستجوی خواهر گمشده خود به غسالخانه آمده است در آن‌جا پای بند می‌شود. او که دختری 19 ساله است گویی یک شبه در غسالخانه بزرگ می‌شود و جنگ از او زنی بالغ و قدرتمند می‌سازد. قاسم تنها شخصیت به ظاهر مرد نمایشنامه است. نوجوانی پرمدعا که تماما شور است برای جنگیدن و حال او را به نگهبانی غسالخانه گذاشته‌اند و به شدت ناراضی است. قاسم که حتی از زوزه سگ‌هایی که بوی خون آن‌ها را به جنت‌آباد کشانده است، می‌ترسد ادعا می‌کند که تنها مرد آن‌جا اوست و زنان باید به حرف او گوش کنند. محسن سراجی که پیش از این در نمایشنامه The other's men "مردهای مردم" که توسط انتشارات اچ اند اس لندن به زبان انگلیسی و فارسی منتشر شد به روابط پیچیده انسان معاصر به ویژه تنهایی و انزوایش پرداخته بود در نمایشنامه "پیراهن، لنگ، سرتاسری" نگاهی انسانی به جنگ و آدم‌های گرفتار آمده در آن دارد.
او بسیار ظریف روابط انسانی و همدلی زنانی را به تصویر می‌کشد که سراسر تضاد با یکدیگر هستند اما برای حفظ زندگی و زنده نگه داشتن زندگی در شهری که پر از جنگ و نابودی شده است همدل و همراه هستند. دعوا می‌کنند، فریاد می‌زنند، قهر می‌کنند اما رها نمی‌کنند. عاشقانه و مادرانه می‌مانند در خاک‌شان. در این نمایشنامه با قهرمانانی بی‌ادعا سروکار داریم که خود هم قهرمانی‌شان را باور ندارند و چیزی که آنان را در این کارزار نگاه داشت، وظیفه نیست بلکه عشقی است مادرانه، نوعی از ایثار که گویی تنها از جنس مهربان زن ساخته است. حتی قاسم در پایان تسلیم این قدرت زنانگی می‌شود و اعتراف می‌کند که او نیز دختر است و تنها برای آن که بتواند به جبهه برود لباس مردانه به تن کرده است؛ اما در نهایت زخم او را یک زن (شهلا خواهر شیرین) آن هم زیر نور منور عراقی‌ها می‌بندد.
این نگاه لطیف و پر از زندگی به جنگ در جای جای اثر جاری است. تولد نوزاد آذر در پایان نمایش در غسالخانه نوید زندگی تازه‌ای است در میان آن همه مرگ و خون. گویی آذر بار سنگین زندگی را بر زمین می‌گذارد تا این جنگ را آرام و عاشقانه پایان دهد. محسن سراجی که در تمامی نمایشنامه‌هایش نظیر "چندی پس از مرگ نویسنده"، "دیدار با پروفسور داتی" و... سعی کرده است نگاهی انسانی و ظریف به زندگی و روابط آدم‌ها داشته باشد در این نمایشنامه علاوه بر این نگاه تلاش می‌کند از دریچه‌ای نو به نقش زنان در جنگ نگاه کند چه به لحاظ انتخاب محل وقوع داستان (غسالخانه) و چه از نظر نگاه آدم‌ها به جنگ و دغدغه‌هایشان در این باره.
در مجموع نمایشنامه "پیراهن، لنگ، سرتاسری" اثری است تامل برانگیز، زنانه، سرشار از لحظات ناب انسانی که به خوبی مرگ و زندگی را در جنگ کنار هم قرار داده است و تراژدی‌ای مدرن خلق کرده است. شاید انیس منصور شاعر عرب درست می‌گوید:
زنان کشته شده از اندوه
فراوان‌تر از مردان کشته شده در جنگند
نمایشنامه "پیراهن، لنگ، سرتاسری" شانزدهمین مجلد از مجموعه نمایشنامه‌های دفاع مقدسی است که به قلم محسن سراجی توسط انتشارات هنر دفاع در شمارگان 2000 نسخه و با قیمت 5 هزار تومان منتشر شده است.
دیگر نمایشنامه‌های چاپ شده به قلم همین نویسنده "مردهای مردم" به دو زبان فارسی و انگلیسی، "چندی پس از مرگ یک نویسنده"، "دیدار با پروفسور داتی" و کتاب "نظریه نمایش سیاه‌بازی" است.