سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین، حضرت امام علی(ع) در روز جمعه ۱۳ رجب سال سى‌‌ام عام‌الفیل در مکه مکرمه متولد شدند و در 21 رمضان سال چهلم هجری در کوفه به شهادت رسیدند.
امام علی(ع) در محراب مسجد کوفه در حال نماز به دست یکی از خوارج به نام ابن ملجم مرادی به شهادت رسیدند و مخفیانه در نجف به خاک سپرده شدند.
ابن ملجم، در سحرگاه نوزدهم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجری و در مسجد کوفه، با ضربه شمشیر زهرآلودی، فرق مبارک حضرت امام علی(ع) را در حالی که در محراب عبادت در سجده بودند شکافت، خون از سر ایشان جاری و محاسنش به خون رنگین شد و در این حال فرمودند: "فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَة" (به خدای کعبه، رستگار شدم.)، سپس آیه ۵۵ سوره مبارکه طه را تلاوت فرمودند: "مِنْها خَلَقْناکُمْ وَ فِیها نُعِیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً أُخْرى" (شما را از خاک آفریدیم و به آن بازتان می‌گردانیم و بار دیگر از آن بیرونتان می‌آوریم).
امام متقین و پیشوای آزادگان(ع) در سن ۶۳ سالگی، پس از سال‌ها خدمت به دین خدا، مردم و برای سعادت بشریت و تحمل مظلومانه رنج‌ها، مصائب، بیمهریها و پیمانشکنیها، به فیض شهادت رسیدند.
ایشان پسرعمو و داماد پیامبراکرم(ص)، همسر حضرت فاطمه(س)، پدر و جد یازده امام شیعه هستند.
حضرت امام علی(ع) دارای کنیه‌ها و القاب مختلفی هستند. از جمله ابوالحسن، ابوتراب، ابوریحانتین، مرتضی، امیرالمومنین، یعسوب الدین یعسوب المومنین، اسدالله و اسدالله الغالب، حیدر و حیدر کرار، سید العرب، سید المسلمین، امام المتقین، مولی الموحدین و کاشف الکرب.
حدود ۳۰۰ آیه از قرآن کریم، درباره فضایل امام علی(ع) است مانند آیه مباهله، آیه تطهیر و برخی دیگر از آیات، برعصمت ایشان دلالت دارند.
کتاب ارزشمند و مقدس "نهج‌البلاغه" شامل مجموعه‌ای از سخنان امام علی(ع) برگزیده‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه و حکمت‌آمیز به عنوان یکی از نیاز‌های اساسی جامعه اسلامی در تمام اعصار است.
شاعران کلاسیک و معاصر ایرانی چون فردوسی، عطار، مولانا، نظامی گنجوی، سعدی شیرازی، سنایی غزنوی، اهلی شیرازی، وحشی بافقی، صائب تبریزی و هاتف اصفهانی در اشعاری به شخصیت والای امام علی(ع) ابراز عشق و ارادت کرده‌اند. نمونه‌ای از این اشعار در این مطلب ارائه شده است.
از علی آموز اخلاص عمل
شیر حق را‌دان مطهر از دغل
در غزا بر پهلوانی دست یافت
زود شمشیری بر آورد و شتافت
او خدو انداخت در روی علی
افتخار هر نبی و هر ولی
آن خدو زد بر رخی که روی ماه
سجده آرد پیش او در سجده‌گاه
در زمان انداخت شمشیر آن علی
کرد او اندر غزااش کاهلی
گشت حیران آن مبارز زین عمل
وز نمودن عفو و رحمت بی‌محل
گفت بر من تیغ تیز افراشتی
از چه افکندی مرا بگذاشتی
مولوی
طالع اگر مدد دهد دامنش آورم به کف
گر بکشم زهی طرب ور بکشد زهی شرف
طرف کرم ز کس نبست این دل پرامید من
گر چه سخن همی‌برد قصه من به هر طرف
از خم ابروی توام هیچ گشایشی نشد
وه که در این خیال کج عمر عزیز شد تلف
ابروی دوست کی شود دست کش خیال من
کس نزده‌ست از این کمان تیر مراد بر هدف
چند به ناز پرورم مهر بتان سنگ دل
یاد پدر نمی‌کنند این پسران ناخلف
من به خیال زاهدی گوشه نشین و طرفه آنک
مغبچه‌ای ز هر طرف می‌زندم به چنگ و دف
بی‌خبرند زاهدان نقش بخوان و لا تقل
مست ریاست محتسب باده بده و لا تخف
صوفی شهر بین که چون لقمه شبهه می‌خورد
پاردمش دراز باد آن حیوان خوش علف
حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق
بدرقه رهت شود همت شحنه نجف
حافظ
کس را چه زور و زهره که وصف علی کند؟
جبار در مناقب او گفته: "هل اتی"
زورآزمای قلعه خیبر که بند او
در یکدگر شکست به بازوی لافتی
مردی که در مصاف، زره پیش بسته بود
تا پیش دشمنان ندهد پشت بر غزا
شیر خدای و صفدر میدان و بحر جود
جان‌بخش در نماز و جهانسوز در وغا
دیباچه مروت و سلطان معرفت
لشکرکش فتوت و سردار اتقیا
فردا که هر کسی به شفیعی زنند دست
ماییم و دست و دامن معصوم مرتضی
یا رب، به نسل طاهر اولاد فاطمه
یا رب، به خون پاک شهیدان کربلا
دل‌های خسته را به کرم مرهمی فرست
ای نام اعظمت در گنجینه شفا
سعدی
علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را
که به ماسوا فکندی همه سایه هما را
دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین
به علی شناختم من به خدا قسم خدا را
به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند
چو علی گرفته باشد سر چشمه بقا را
مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ
به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را
برو ای گدای مسکین در خانه علی زن
که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را
به‌جز از علی که گوید به پسر که قاتل من
چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا
محمدحسین شهریار
ای حیدر شهسوار وقت مددست
ای زبده هشت و چار وقت مددست
من عاجزم از جهان و دشمن بسیار
ای صاحب ذوالفقار وقت مددست
ابوسعید ابوالخیر
ای پسر تو بی‌نشانی از علی
عین و یا و لام دانی از علی
تو ز عشق جان خویشی بی‌قرار
و او نشسته تا کند صد جان نثار
عطار نیشابوری
منم بنده اهل بیت نبی
ستاینده خاک پای وصی
حکیم این جهان را چو دریا نهاد
برانگیخته موج ازو تندباد
چو هفتاد کشتی برو ساخته
همه بادبان‌ها برافراخته
یکی پهن کشتی بسان عروس
بیاراسته هم‌چو چشم خروس
محمد بدو اندرون با علی
همان اهل بیت نبی و ولی
خردمند کز دور دریا بدید
کرانه نه پیدا و بن ناپدید
بدانست کو موج خواهد زدن
کس از غرق بیرون نخواهد شدن
به دل گفت اگر با نبی و وصی
شوم غرقه دارم دو یار صفی
همانا که باشد مرا دستگیر
خداوند تاج و لوا و سریر
خداوند جوی می و انگبین
همان چشمه شیر و ما معین
اگر چشم داری به دیگر سرای
به نزد نبی و علی گیر جای
فردوسی
دور شمع پیکرت، گردیده‌ام خاکسترت
ای به قربان تو و این رنگ زرد پیکرت
از نفس‌های بلندت میل رفتن می‌چکد
حق بده امشب بمیرم در کنار بسترت
تا نگیرد خون تازه گوشه تابوت را
مهلتی تا که ببندم دستمالی برسرت
حیف شد، از آنهمه دلواپسی کودکان
کاسه‌های شیر مانده روی دست دخترت
کاش میمردم نمیدیدم به خاک افتاده است
هیبت طوفانی دلدل سوار خیبرت
خلوت شب‌های سوت و کور نخلستان شکست
با صدای وا علی و وای حیدر حیدرت
شهر کوفه تا نگیرد انتقام بدر را
دست خود را بر نمی‌دارد پدر جان از سرت
با شمایی که امیر کوفه اید این‌گونه کرد
الامان از کاروان دختر بی‌معجرت
می روی اما برای صد هزاران سال بعد
میل احسان می نماید غیرت انگشترت
علی‌اکبر لطیفیان
رادمردی مهربان با دست‌های پینه‌دار
در میان کوچه‌های شهر غربت رهسپار
کیسه‌های نان و خرما روی دوش خسته‌اش
کیست این مرد غریبه، با لباسی وصله‌دار؟
کهکشان‌ها شاهد غم‌های بی‌اندازه‌اش
ماه می‌گرید برایش چون دل ابر بهار
نیمه شب‌ها لابه‌لای نخل‌ها گم میشود
چاه می‌داند دلیل گریه‌های ذوالفقار
در کنار چاه هرشب ایستاده جبرئیل
تا تکاند از سر دوش علی گرد و غبار
چند سالی هست بعد ماجرای فاطمه
لرزشی افتاده بر آن شانه‌های استوار
قامت سرو بلندش در هلال افتاده است
زیر بار رنج‌های تلخ و سخت روزگار
جای رد ریسمان‌های زمخت فتنه‌ها
سال‌ها مانده است بر دست کریمش یادگار
وحید قاسمی
من کویرم لب من تشنه باران علی‌ست
این لب تشنه پر شور، غزل‌خوان علی‌ست
این که گسترده‌تر از وسعت آفاق شده‌است
به یقین سفره گسترده دامان علی‌ست
منت نان و نمک نیست سر سفره او
پس خوشا آن که در این دنیا مهمان علی‌ست
آتش اشکی اگر در غزلم شعله‌ور است
بی‌گمان قطره‌ای از درد فراوان علی‌ست
لحظه‌ای پرتو حسنش ز تجلی دم زد
که جهان، آینه در آینه حیران علی‌ست
کعبه یک‌بار دهان را به سخن وا کرده‌است
تا بدانیم کلید در این خانه علی‌ست
از دم صبح ازل نام علی را می‌خواند
دل که تا شام ابد دست به دامان علی‌ست
محمدحسین صفاریان
خون جبین به گلشن حسنش گلاب شد
چون شمع سوخته نور پراکند و آب شد
از خون او به دامن محراب، نقش بست
بر این شهید، ظلم و ستم بی‌حساب شد
شمشیر، گریه کرد به زخم سر علی
حتی به غربتش جگر خون کباب شد
محراب! ناله از دل خونین کشید و گفت:
یا فاطمه! دعای علی مستجاب شد
مویی که شد سفید زهجران فاطمه
جرمش مگر چه بود که از خون خضاب شد؟
هرکس گرفت سهم خود از دست روزگار
سهم تراب، خون سر بوتراب شد
فرق علی دو‌تا شد و جبریل صیحه زد
ای وای! چار رکن هدایت خراب شد
هر پادشه ستم به رعیت کند ولی
پیوسته بر علی ز رعیت عذاب شد
هم شیر حق برای شهادت شتاب داشت
هم خصم بهر کشتن او در شتاب شد
"میثم!" سرشک دیده و خون‌جگر کم است
بر رهبـری کـه پیـر به فصل شباب شد
غلامرضا سازگار
همچنین کتاب و متون متعددی با محوریت شخصیت و زندگی امام علی(ع) نوشته و منتشر شده است.
اسامی برخی آثار به چاپ رسیده درباره امام اول شیعیان:
1- "مدینه المعاجز" هاشم بن سلیمان بحرانی ترجمه سیدغریب عساکره مجد
2- "اختصاصات حضرت علی(ع)" حسین عمادزاده
3- "امیرالمومنین در شعر شعرا از فردوسی تا امام خمینی" آیت‌الله علی دوانی
4- "امیرالمومنین علی بن ابیطالب" احمد رحمانی‌همدانی
5- "پیام امام امیرالمومنین" آیت‌الله ناصر مکارم‌شیرازی
6- "ده مقاله در حکمت عملی یا اخلاق مرتضوی" آیت‌الله مهدی الهی‌قمشه‌ای
7- "فروغ ولایت" آیت‌الله جعفر سبحانی
8- "نشان‌های آن بی‌نشان" یوسفعلی میرشکاک
9- "زندگانی امیرالمومنین(ع)" سیدهاشم رسولی محلاتی
10- "امام علی بن ابیطالب(ع)" عبدالفتاح عبدالمقصود ترجمه سیدمحمد مهدی جعفری
11- "اصحاب امام علی علیه‌السلام" سیداصغر ناظم‌زاده‌قمی
12- "اسرار غدیر" محمدباقر انصاری
13- "ترجمه الغدیر" عبدالحسین امینی ترجمه اکبر ثبوت
14- "خصائص امیرالمومنین علی بن ابیطالب" احمد بن علی نسائی و نصرالله آیتی مقدم
15- "ترجمه منظوم اشعار منسوب به امیرالمومنین" محمد محقق
16- "جاذبه و دافعه امام علی" شهیدمرتضی مطهری
17-"سیمای امام علی به روایت اهل سنت" هاشم بن سلیمان بحرانی ترجمه محمد امینی
18- "علی زیباترین سروده هستی" شهیدمصطفی چمران
19- "علی حقیقتی فراتر از اساطیر" حسن رحیم‌پور ازغدی
20- "مینای قلم" جواد محدثی
21- "ولایت علی در قرآن کریم و سنت پیامبر" سیدمرتضی عسگری
22- "امام علی(ع) از ولادت تا شهادت" سیدمحمدکاظم قزوینی ترجمه علی کرمی
23- "امام علی صدای عدالت انسانیت" اثر جورج جرداق ترجمه سیدهادی خسروشاهی
24- "دانشنامه امام علی(ع)" در زمینه شخصیت، سیره و اندیشه‌های امیرالمومنین علی بن ابی طالب (ع)، و پدیده‌های معاصر و پس از عصر آن حضرت که پیوندی وثیق با شخصیت و مکتب آن بزرگوار دارد، در 6هزار صفحه و دوازده جلد سامان یافته است و شامل 130 مدخل اصلی، و حدود 3هزار مدخل فرعی است که با همکاری بیش از دویست تن از دانشوران و استادان حوزه و دانشگاه ازجمله حضرات اساتید و دانشوران عبدالله جوادی‌آملی، سیدمرتضی عسگری(ره)، سیدجعفر شهیدی(ره)، رضا استادی، سیدجعفر مرتضی عاملی، رضا داوری، سیدجعفر سیدان، علی ربانی‌گلپایگانی، سیدمحمدرضا مدرسی، محمدهادی معرفت(ره)، رسول جعفریان، سیدمصطفی محقق‌داماد، علی دوانی(ره)، محمدعلی سادات، مهدی مهریزی، محمدعلی جاودان و …تالیف شده است.