سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: هنگامی که نمایشگاه کتاب تهران پس از نزدیک به سه دهه صاحب‌خانه شد و مکان ثابتی برای آن در نظر گرفته شد، نمی‌دانستیم باید خوشحال بود یا نه. و البته فکر نمی‌کردیم این صاحب خانه شدن موقتی است وُ در کوتاه زمانی همه دوباره باید به مصلی برگردند. قبلا مهم‌ترین مشکل این بود که مصلی چندان برای برگزاری نمایشگاه کتاب مناسب نیست؛ حالا مشکل دیگری هم اضافه شده و آن این که مخاطبان این رویداد با مکان ثابتی مواجه نیستند و باید منتظر بمانند ببینند اردیبهشت ماه هر سال چه جایی برای برپایی این رویداد در نظر گرفته می‌شود.
همان طور که می‌دانید برپایی ده روزه نمایشگاه کتاب تهران به لحاظ اقتصادی برای ناشران عمومی ما بسیار موثر و مفید است. بسیاری از ناشران این ده روز را بهترین روزهای نشرشان می‌دانند، هر چند می‌دانند که نمایشگاه کتاب محلی است برای بازید نه فروش. اما به هر روی در بحران فعلی کتاب و کتاب‌خوانی این رویداد مُسکن موثری است برای اوضاع جیبی- مالی ناشران. با همه این تفاسیر خیلی مهم است که بدانیم ناشران درباره این نمایشگاه و حواشی آن چه فکر می‌کنند. پیش از جانمایی نمایشگاه کتاب در شهرآفتاب وقتی با ناشران حرف می‌زدیم هر یک به نحوی با مکان برپایی نمایشگاه کتاب تهران مخالف بودند. حتی بعضی معتقد بودند مادامی که این رویداد در مصلی برگزار می‌شود، آن‌ها شرکت نخواهند کرد. مثلا شهلا لاهیجی، مدیر نشر روشنگران و مطالعات زنان به هنرآنلاین گفته بود: "تا وقتی نمایشگاه در مصلی برگزار می شود نشر روشنگران و مطالعات زنان در این نمایشگاه به صورت مستقل حاضر نخواهد شد... برخی از همکاران می‌گویند بیا بالاخره عادت می‌کنی، من هم در جواب می‌گویم : اتفاقا به دلیل اینکه نمی‌خواهم عادت کنم به نمایشگاه نمی‌آیم." او در توضیح این حرفش گفته بود: "ما اتحادیه آنچنان مستحکمی نداریم که با مسئولین فرهنگی وارد چالش شوند. البته که تمام ساختار نشر با وجود بحران فعلی نیازمند نقدینگی هستند. این نقدینگی هم معمولا در نمایشگاه اتفاق می‌افتد. در غیر این صورت حتی اگر هم کتاب ها فروش بروند با چک های طولانی مدت فروخته می‌شوند. بنابراین ناشران مجبوراند برای بقای خود در نمایشگاه حاضر شوند. من اما از خیر 60 میلیون فروش می‌گذرم تا عادت نکنم. این قراری است که من با خودم گذاشته‌ام.
اما بعد از اینکه نمایشگاه کتاب تهران به شهرآفتاب اسباب کشی کرد، انتقادات بسیاری باقی ماند. البته مکان وسیع شهرآفتاب و همین طور نحوه دسترسی مردم به این مکان تا حدودی نظر ناشران را به خود جلب کرده بود. مجموعه نمایشگاهی شهرآفتاب در جنوب شهر تهران در زمینی به مساحت ۱۳۸ هکتار در مجاورت مرقد مطهر امام خمینی(ره) و به فاصله اندکی از فرودگاه امام خمینی(ره) در مسیر اتوبان تهران - قم واقع شده و دارای یک ورودی شرقی از طریق اتوبان تهران – قم و یک ورودی از کمربندی شهرآفتاب است. اگر بخواهیم بیشتر درباره ویژگی‌های شهرآفتاب بگوییم باید بنویسم این مجموعه از چهار بخش اصلی نمایشگاه‌ها، مرکز تجارت، مرکز اقامتی و بخش خدمات و پشتیبانی تشکیل شده است. این مجتمع بنا بر اطلاعات موجود درباره طراحی پروژه آن پس از بهره‌برداری کامل شامل سالن‌های نمایشگاهی به مساحت تقریبی ۱۲۰ هزار مترمربع شامل یک عدد سالن بزرگ (سه قلو) به مساحت ۲۵ هزار مترمربع، چهار عدد سالن متوسط (۲ قلو) هرکدام به مساحت۱۵۰۰۰ مترمربع و چهار عدد سالن کوچک (تک قلو) هرکدام به مساحت۸۰۰۰مترمربع خواهد بود. همچنین سالن ملل در این مجموعه با الهام از معماری باستانی ایرانی و با نمایی از تخت جمشید در دو طبقه با زیر بنای ۸ هزار متر مربع و ارتفاع ۲۴ متری برای سالن ها در نظر گرفته شده بود. در کنار این، یک فضای ۳۲ هزار متر مربعی روباز و دو ساختمان مرکز تجارت جهانی هرکدام با مساحت ۷۶ هزار و نیز احداث ۱۶۰هزار متر مربع فضای اقامتی شامل دو هتل پنج ستاره و یک هتل آپارتمان نیز جزو بخش‌های این مرکز است.
حالا اما سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران باز در مصلای امام خمینی (ره) برگزار می‌شود. ناشران درباره این اسباب کشی دوباره چه فکر می‌کنند؟ آیا هنوز هم مهم‌ترین مسئله نمایشگاه کتاب تهران مسئله محل برگزاری است؟صادق وفایی در گزارشی به آرای مختلف ناشران عمومی پرداخته است. کوروش فقیه نصیری مدیر انتشارات آوای کلار این انتقال مکانی را مثبت ارزیابی کرده و گفته است: رفت و برگشت به شهر آفتاب برای ما خیلی سخت و دشوار بود و هر روز ۲ ساعت در راه بودیم. نمایشگاه کتاب تهران نباید در شهر آفتاب و مکانی دور باشد، بلکه باید مکانی در دسترس داشته باشد. او می‌گوید: نمایشگاه کتاب تهران ایرادی هم دارد و آن این است که نباید کتاب‌های درسی و کنکوری به همراه کتاب‌های عمومی‌در نمایشگاه حضور داشته باشند. چون نوآوری و عنوان جدید ندارند و هر سال همان عناوین قدیمی‌هستند. یعنی چیزی به آن‌ها اضافه نمی‌شود در حالی که ناشر عمومی‌موظف است کتاب جدید به نمایشگاه بیاورد. شلوغی ایام پیش از کنکور باعث ترافیک وسایل نقلیه بیرون از نمایشگاه و حضور عده‌ای مخاطب غیرمرتبط در نمایشگاه می شود. به هر حال، برگزاری نمایشگاه در شهر آفتاب موجب می‌شد ما گاهی روزها ساعت ۱۱ یا ۱۲ شب به تهران و خانه برسیم. مجید رهبانی مدیر انتشارات جهان کتاب به مهر می‌گوید: من طی برگزاری نمایشگاه، زیاد به شهر آفتاب نرفتم تنها یک یا دور بار به آنجا رفتم. بنابراین شاید نتوانم مقایسه ای دقیق در این باره داشته باشم. ولی بازخورد و سخنانی که از دیگر دوستان می‌شنوم این استنباط را به وجود می‌آورد که بیشتر ناشرها به خاطر دوری مسافت شهر آفتاب، از برگشتن به مصلی خوشحال هستند.
این مدیر نشر ادامه داد: فضای مصلی برای برپایی نمایشگاه کتاب، کوچک و غیراستاندار است. شهر آفتاب به فضای نمایشگاهی و استاندارد نزدیک تر است. اما چیزی که می‌بینم، مشکل دوری شهر آفتاب از شهر است و می‌شنوم که دوستان می‌گویند می‌شود غیراستاندارد بودن محل را تحمل کرد ولی دوری مسافت را نه. البته این نکته را هم بگویم که امکانات شهر آفتاب هم هنوز کامل نشده بود.
پروین صدقیان مدیر انتشارات گل آذین و رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی زنان ناشر می‌گوید: آمدن نمایشگاه به مصلی، خیلی بهتر است. ما هم همکاری کردیم تا این اتفاق خوب بیافتد. شهر آفتاب محلی نمایشگاه و فضایش بسیار بزرگ است اما امکاناتش کامل نیست و از این نظر، آزاردهنده بود؛ به ویژه دوری راه و کمبود وسایل نقلیه مناسب.
او اضافه کرد: بهتر است دقیق صحبت کنیم. اگر الان بخواهیم حرف بزنیم، به نوعی داریم پیش بینی‌هایی می‌کنیم که ممکن است به وقوع نپیوندند. اما می‌توان راجع به مصلی صحبت کرد و آن طور که مدیر اجرایی نمایشگاه گفت سهم زیادی از بخش‌های نمایشگاه امسال زیر سقف هستند و امکانات برایشان فراهم شده است.
صدقیان در یک جمع‌بندی گفت: در حال حاضر مصلی برای برگزاری نمایشگاه بهتر است چون دو خط مترو دارد و وسط شهر قرار دارد. در نتیجه مردم راحت تر می‌توانند به آنجا رفت و آمد کنند. شهر آفتاب به دلیل دوری، جایی بود که خیلی از بازدیدکنندگان نمایشگاه حاضر نمی‌شدند زحمت رفتن به آن را به خود بدهند. بودن نمایشگاه در مصلی، فرصت خوبی را به کتابخوان‌ها می‌دهد. البته باید در نمایشگاه امسال شرکت کنیم و ببینیم که امکانات جدید، پس از دو سال نبودن در مصلی چگونه فراهم شده است؟ در دوره‌های پیشین نمایشگاه که در مصلی بودیم، بخش کودک و نوجوان در فضای باز قرار داشتند؛ همین طور ناشران دانشگاهی. فقط ناشران عمومی‌بودند که داخل فضای بسته و در شبستان قرار داشتند. برای امسال گفته شده که ناشران کودک و نوجوان و دانشگاهی در فضای مسقف جا داده می‌شوند. به هر حال، عموم ناشران از این اتفاق خوشحال هستند.
حامد کفاش مدیر انتشارات سایان، می‌گوید: برگزاری نمایشگاه در مصلای امام خمینی(ره) را بیشتر از شهر آفتاب می‌پسندم. دلیل اصلی اش هم بُعد مسافتی است که شهر آفتاب دارد. اما این سرگردانی و خانه به دوشی به هیچ وجه خوب نیست و ناشران را آزار می‌دهد. زمانی که به شهر آفتاب رفتیم، اتفاق خوبی بود چرا که قرار بود نمایشگاه تا چند سال در آن مکان برپا شد ولی حالا در حال برگشتن به محل پیشین هستیم.
او گفت: این تزلزل در درازمدت آزاردهنده خواهد بود چون الان نمی‌دانیم سال آینده قرار است نمایشگاه در کجا برپا شود و چه خواهد شد! در هر صورت برپایی نمایشگاه با وضعیت فعلی در مصلی خوب است چون فروش ناشران خوب خواهد بود. اما همان طور که اشاره کردم از این دولت به آن دولت، از این شهرداری به آن شهرداری، نباید مکان نمایشگاه کتاب تغییر کند چون این مساله روی مخاطب تاثیر خواهد گذاشت. او به یک مکان خاص عادت کرده و آن را به عنوان نمایشگاه شناخته یا خواهد شناخت ولی با این تغییرها به او ضربه می‌زنیم.
محمدرضا جعفری مدیر نشر نو هم معتقد است: چنین رویدادی برای ما امری مثبت است. البته نمی‌دانم چه غرفه ای به ما بدهند ولی این اتفاق را رویدادی مثبت می‌دانم؛ جدا از این که مصلی از شهر آفتاب نزدیک تر است، یک سری از مخاطبان می‌توانند پس از تعطیلی اداره و کارشان به نمایشگاه بیایند و کتاب‌ها را ببینند. اما برای رفتن به شهر آفتاب حوصله نداشتند. بنابراین می‌توانم بگویم که مصلی از نظر مکانی، جایگاه بهتری از شهر آفتاب دارد.
این ناشر در ادامه گفت: به علاوه از نظر وسایل حمل و نقل هم مصلی وضعیت بهتری دارد؛ از جمله مترو و دیگر وسایل نقلیه عمومی. درست است که ساختمان و سازه مصلی برای نمایشگاه کتاب مناسب نیست ولی عادت کرده ایم که نمی‌شود هم خدا را خواست هم خرما را.
جعفری گفت: بزرگ ترین عامل مثبت مصلی، همان نزدیک بودنش نسبت به شهر آفتاب است و شهروندان می‌توانند از آن بازدید کنند. اما برای رفتن به شهر آفتاب، برنامه ریزی و زدن قید یک روز کاری لازم بود. طبق مشاهداتی که طی دو سال گذشته در نمایشگاه داشتیم، تعداد بازدیدکنندگان به خاطر برگزاری در شهر آفتاب، نسبت به سال‌های گذشته کاهش پیدا کرده بود.
ابوالفضل میرباقری مدیر انتشارات کتابسرای تندیس در این باره می‌گوید: نمایشگاه کتاب طی چند سال گذشته جابجا شده و هنوز مسئولین امر نتوانستند مکان یابی دقیق و درستی برای این رویداد بزرگ فرهنگی داشته باشند. به دیگر سخن این که در حالی که نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بزرگترین رویداد فرهنگی کشور است، هنوز طی چند سال گذشته نتوانسته ایم ساز و کار مشخصی برای برگزاری اش داشته باشیم. چه مصلی، چه شهر آفتاب و چه نمایشگاه بین المللی امکانات در خور و شایسته ای برای این برگزاری نمایشگاه کتاب ندارند. اوافزود: کاربری مصلی برای برگزاری نمایشگاه مناسب نیست. شهر آفتاب دور، و هنوز تکمیل نشده و مخاطب نمی‌تواند این دوری راه را تحمل کند. نمایشگاه بین المللی به دلیل زیر ساخت‌هایش پذیرای جمعیت میلیونی بازدید کننده نیست. اما با توجه به مشکلات و امکانات موجود، فعلا مصلی بهترین گزینه است ولی درمان قطعی نیست. به نظرم برای دراز مدت، مسئولان امر باید چاره بهتری بیندیشند.
علیرضا رئیس دانایی مدیر انتشارات نگاه بازگشت نمایشگاه به مصلی را کاملا مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید: نمی‌گویم وقتی نمایشگاه در شهر آفتاب بود، بد بود ولی در مصلی، دسترسی به آن بیشتر است. فروشگاه نشر نگاه مقابل دانشگاه تهران است. گاهی که در غرفه نمایشگاه از ما ۵۰ یا ۱۰۰ نسخه از یک کتاب را می‌خواستند، با یک تاکسی یا پیک موتوری از نمایشگاه تا فروشگاه را در مدت ۱۵ دقیقه طی می‌کردیم اما چنین امکانی در شهر آفتاب وجود نداشت.
این مدیر با سابقه نشر می‌گوید: بودن در شهر آفتاب برای مخاطبان نیز مشکلاتی داشت و مرتب از مردم این گلایه را می‌شنیدیم که شهر آفتاب دور است. یک امکان خوب مصلی، دسترسی خوب با خط مترو و همچنین این است که داخل شهر قرار دارد.
او گفت: درست است که نمایشگاه باید به مکانی بزرگ تر و حرفه ای تر برود ولی شهر آفتاب هم آماده نبود و همه فازهایش اجرایی نشده بودند. شهر آفتاب مترو هم داشت ولی خرید و حمل کتاب در چند ایستگاه مترو میسر و قابل تحمل است نه یک مسافت طولانی.
علی جعفریه مدیر نشر ثالث هم می‌گوید: همیشه دنبال مکانی ثابت برای نمایشگاه کتاب بودیم. شهر آفتاب این خواسته ناشران را تامین نکرد و به خاطر بعد مسافتی که نسبت به تهران دارد، بازدیدکنندگان بیشتر از ناشران با این مکان مشکل داشتند.
این ناشر گفت: نفس برگزاری نمایشگاه کتاب برای مخاطبان بازدیدکنندگان است. یعنی برای آن‌هاست که برگزار می‌شود. دومین مساله موجود درباره برگزاری نمایشگاه در مصلی یا شهر آفتاب این است که این رویداد، محل و محفلی برای دیدار اهالی قلم با مخاطبانشان است. اما به دلیل همان دوری مسافت، طی دو سال گذشته، اهل قلم کمتری به نمایشگاه می‌آمدند. یعنی ما نویسنده و مولفی که طی دو دوره گذشته، برای چند روز به نمایشگاه بیاید، کمتر دیدیم.
جعفریه افزود: مجموع چنین عواملی باعث شد که ناشران تصمیم بگیرند به مصلی برگردند. البته مصلی یک گزینه موقت است تا مکانی ثابت و مناسب پیدا شود. و حتما نمی‌توان آن را به عنوان گزینه ای دائمی‌برای نمایشگاه دانست.
سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار "نه به کتاب نخواندن" از تاریخ 12 تا 22 اردیبهشت ماه در مصلای امام خمینی (ره) برگزار خواهد شد.