سرویس فرهنگ هنرآنلاین، شب چله یا یلدا از جمله آیین‌های کهن ایرانی است که ریشه در قدیمی‌ترین اندیشه‌های انسانی یعنی جنگ نور و تاریکی دارد. بر همین اساس نیز می‌توان گفت، شب یلدا به شکلی پررنگ و بدیهی، نگاهی نمادین و زیبایی‌شناختی را در دل خود مطرح می‌کند، نگاهی که بر اساس آن گذشتن از طولانی‌ترین شب سال با شب‌نشینی دوستان و خانواده‌ها و به شکلی نادیده گرفتن عمق ظلمات از طریق جشن گرفتن، دوستی و عشق تعریف شده است. اتحاد انسانی که در دل این شب تاریک و بلند منجر به طلوع خورشید فردا و ورود زمستان می‌شود، نگاهی بسیار زیبا را به تصویر می‌کشد که از دنیای گسترده طبیعت نشات گرفته است. نگاهی که در طول تاریخ با افزوده شدن، رسومات و آیین‌ها بیشتر به سمت و سویی خاص سوق پیدا کرده است. از گوش دادن به قصه‌های کهن ایرانی تا حافظ‌خوانی که بعد از قرن هفتم هجری به این عرصه افزوده شد، می‌توان به عنوان آیین‌هایی نام برد که امروز نیز در جنجال فضای مجازی و تکنولوژی توانسته بقا یابد و به راه خود ادامه دهد. البته در نقاطی از کشور نظیر اقوام بختیاری نیز به جای حافظ‌خوانی، مرور اشعار فردوسی رواج دارد. این نگاه کاملاً ادبی به شب طولانی یلدا در دل آیین کهن ایرانی، از جمله جذابیت‌هایی است که بسیاری از نویسندگان و شعرا را در طول تاریخ به خود جذب کرده است به نحوی که می‌توان روندی مشخص از حضور یلدا و استعاره‌های آن در این بخش از ادبیات دیروز تا امروز ترسیم کرد.
یلدا تلنگری برای تفکر در طبیعت
شمس آقاجانی، شاعر و منتقد ادبی شب یلدا را از جمله اعیاد مهم ایرانیان به واسطه نزدیک این مناسبت با طبیعت ارزشمند خواند و در این باره هنرآنلاین گفت: شب یلدا از جمله اعیادی است که ارتباط مستقیمی با طبیعت دارد زیرا یک‌بار در طول سال ما را از بیگانگی با شب دور می‌کند و مستقیماً با این عنصر مهم در دنیای گسترده جهان اطراف رو به رو می‌کند.
او ادامه داد: اعیادی نظیر یلدا ریشه تفکر را در انسان‌ها برمی‌انگیزد زیرا همه اندیشه‌های ما انسان‌ها از طبیعت آغاز شده است لذا این امر به متعادل شدن جامعه و حرکت آن به سمت بهتری کمک می‌کند.
نویسنده کتاب "گزارش ناگزیری" درباره حضور شعر در فرهنگ شب یلدا توضیح داد: شعر همواره هنر اصلی سرزمین ما بوده که در اغلب بخش‌های زندگی ما ایرانیان وجود داشته است لذا بعد از دوره حافظ، دیوان این شاعر به شب یلدا افزوده شد به همین خاطر من فکر می‌کنم که این شب فرصت خوبی برای یادآوری شگفتی‌های شعر فارسی است؛ اما نباید اجازه دهیم که این روند به شکلی اتوماتیک تبدیل شود. از نظر من با برنامه‌ریزی‌های مثبت می‌توان نگاه عادت زده به برخورد با حافظ بر سر سفره شب یلدا را از بین برد تا با حافظ به صورت هستی شناختی برخور کنیم.
آقاجانی بر لزوم حضور ادبیات در شب یلدا تأکید کرد و گفت: یقیناً یلدا پیشینه قدیمی‌تری نسبت به شعر حافظ دارد اما این هوشمندی مردمان ما بوده است که شعر را به این شب زیبا و نمادین افزوده‌اند لذا ما نیز می‌توانیم فضای شب یلدا را که مستعد حضور ادبیات است، به شکل گسترده‌تری اجرا کنیم و از شکل‌های ادبیات بیشتر در آن بهره‌مند شویم.
یلدا شب تولد خورشید است
محمد آزرم، شاعر و منتقد ادبی نیز شب یلدا را آیینی دارای نگاه سمبلیک خواند و در این باره به هنرآنلاین گفت: شب یلدا، شب تولد خورشید است. در زمان‌های دور، مردم شب یلدا را تا سپیده دم در دامنه کوه به انتظار تولد خورشید می‌نشستند و یا در نیایشگاه دعا می‌خواندند و از خداوند پیروزی خورشید و شکست اهریمن را می‌خواستند.
او افزود: به مرور در سده‌های بعد این دعاخوانی به شعرخوانی تبدیل شده است.پس از این دوره و از آنجایی که مردم ما با دیوان حافظ به علت تفأل زدن مأنوس بوده‌اند، مجالستی بین شعر حافظ و شب یلدا شکل گرفته است.
شاعر مجموعه "الفبای راز"، تصریح کرد: در دیوان حافظ بارها به صورت استعاری به شب یلدا اشاره شده لذا اگر این اشعار در شب یلدا خوانده شود، معناهایی جدید به خود می‌گیرد.
آزرم یلدا را فرصت مناسبی برای جذب گردشگران خواند و ادامه داد: برای مناسبت‌هایی نظیر شب یلدا باید چنان فضاسازی و امکاناتی مهیا کرد که یلدا هم به عنوان جشنی ملی دیده شود و هم باعث جذب گردشگران دیگر کشورها شود. در واقع باید طوری برنامه‌ریزی کرد که گردشگران خارجی این ایام را برای حضور در ایران در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند و به هیچ نحو نتوانند از آن چشم‌پوشی کنند.
او تأکید کرد: یادمان باشد اگر زمانی در این سطح برای مراسم شب یلدا کاری انجام شود، گردشگران خارجی سفیر فرهنگی رسوم دیرینه سرزمین ما خواهند بود.
انار میوه سمبلیک شب یلدا
بیژن ارژن، شاعر و ترانه‌سرا، توجه به آیین‌هایی نظیر شب یلدا را یک اتفاق خوب دانست و در این باره گفت: شب یلدا و توجه به آیین‌های کهن ما ایرانیان نزدیک به یک دهه است که با اهتمام رسانه‌های مردمی و شبکه‌های مجازی در مرکز توجه قرار گرفته است.
او ادامه داد: یلدا طولانی‌ترین شب سال است که در دل آن به نوعی اتحاد بین خانواده‌ها و مردم ایجاد می‌شود در واقع درون این شب مردم کنار یکدیگر سعی می‌کنند از شب تاریک بگذرند و به خورشید فردا دست یابند؛ لذا می‌توان گفت که این شب نمادی از اتحاد و گذر از تاریکی به سوی خورشیدی است که فردا قرار است، طلوع کند.
شاعر کتاب «پیراهنی از آه برایت دارم»، حضور پررنگ انار در شب یلدا را نمادین خواند و افزود: انار سمبل وحدت وجود است به همین خاطر حضور این میوه بهشتی در دل مراسم یلدا، فرصتی برای نگاه کردن به فرهنگ و اندیشه‌ای که در پس زمینه این میوه خاص وجود دارد، را به مردم می‌بخشد که بسیار عالی است.
ارژن انار را سمبل وحدت وجود خواند و گفت: انار میوه‌ای است که هزاران دانه در درون آن حضور دارند لذا همواره این میوه به عنوان وحدت در عین کثرت شناخته شده است. نکته دیگر اینکه خواستگاه انار از کشورهای فارسی زبان نشات گرفته است لذا دنیایی از فرهنگ در درون آن نهفته شده است.
او به بخشی از غزل خود که در آن از یلدا بهره‌مند شده، اشاره کرد و گفت: یلدا در آثار بسیاری از هنرمندان شاعر مورد استفاده نمادین قرار گرفته است. خود من نیز در مطلع یکی از غزل‌هایم از یلدا این‌گونه استفاده کرده‌ام:
ما ایستاده‌ایم، سپیدار بگذرد / یلدای برفی از شب تکرار بگذرد
ماه سپید، چادر مه را به سر کند / تا چشمه‌های برف، پری‌وار بگذرد
یلدا شب اتحاد خانواده‌ها
اسماعیل آذر، استاد ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی نیز شب یلدا را به عنوان یکی از آیین‌های مهم ایرانیان نام برد و در این باره گفت: یلدا جشنی است که از دیرباز توانسته خانواده‌های ایرانی را در یک شب به دور هم جمع کند، شبی که به مناسبت آن خانواده بیش از پیش به یکدیگر نزدیک می‌شوند لذا می‌توان گفت که یلدا شب خانواده است.
او افزود: یلدا اتحادی از یک ملت را به تصویر می‌کشد، اتحادی که در برابر تاریکی شکل می‌گیرد و تا طلوع روشنایی ادامه پیدا می‌کند. در واقع با وجود تاریکی عمیق و طولانی شب، مردم تا بامداد در کنار یکدیگر با نقل قصه و ادبیات می‌مانند تا اهرمن تاریکی سپری شود و نور امید بامداد سر برآورد.
یلدا سمبل برکت
آذر دخت بهرامی، نویسنده و فیلم‌نامه‌نویس، یلدا را سمبل برکت دانست و در این باره گفت: یلدای زیبا و باشکوه ما، از زمان‌های قدیم، نماد تغییر فصل و سمبل برکت و بهانه‌ای برای دورهم جمع شدن خانواده‌ها بوده است زیرا در آن زمان که موبایل، تبلت، تلویزیون و فضای مجازی وجود نداشت، تنها کاری که می‌شد انجام داد، جمع شدن به دور کرسی و گوش دادن به قصه مادربزرگ و شعرخوانی پدربزرگ بود.
او با انتقاد از عدم توجه به این آیین کهن ایرانی گفت: سال‌هاست که هیچ اقدامی برای اشاعه فرهنگ و سنن ایرانی تراوش ننموده است. به این معنا که ما نه شاهد اجرای مراسم بومی و فولکلور هستیم و نه اقداماتی در راستای بها دادن به آیین‌های کهن ایرانی را شاهدیم.
نماد جاودانگی زبان فارسی در شعر شب یلدا
فریاد شیری، شاعر و منتقد ادبی نیز شب یلدا را پیروزی نور بر تاریکی خواند و گفت: شب یلدا یا شب چله در فرهنگ عامیانه ایرانیان، شب پیروزی نور و روشنایی بر تاریکی است. شب دوستی، شب زایش است لذا با توجه به این مفاهیم، مردم شب یلدا را با عناصر و اشیا و خوراکی‌هایی سر می‌کنند که نمادی از آن مفاهیم باشد.
او جایگاه شعر را در این شب آیینی خاص خواند و تصریح کرد: شعر همواره جایگاه ویژه‌ای در این شب داشته و دارد چرا که شعر هنر ملی ما محسوب می‌شود و از دیر باز در مراسم‌های مردمان ایران‌زمین و در تمام مراسم و آداب و رسوم حضوری پررنگ داشته است. شاید بتوان گفت شعر در شب یلدا نمادی از جاودانگی زبان فارسی است.
شیری ادامه داد: شاعران کلاسیک ما در شعرهایشان به آداب و رسوم و مراسم فرهنگی مختلف پرداخته‌اند و "یلدا "در شعر شاعران بزرگ ما بسامد بالایی داشته و به عنوان استعاره و نماد و...به کار گرفته شده است. مخصوصاً در شعر حافظ که مردم با آن راحت‌تر ارتباط برقرار می‌کنند لذا طبیعی است در چنین شبی که همه دور هم جمع می‌شوند تنها شعر زبان دل همگان باشد.