سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: فردا، پنجشنبه، یکصد و دهمین برنده جایزه نوبل ادبیات از ساعت سیزده به وقت محلی معرفی می‌شود. بنابر اعلام آکادمی نوبل برگزیده سال جاری این جایزه در روز ۱۳ مهر برگزیده خود را از طریق سایت این آکادمی معرفی می‌کند. این جایزه معتبرترین جایزه ادبی جهان است و ارزش مادی آن ۸ میلیون کرون سوئد معادل بیش از ۹۲۰ هزار دلار است.
سال گذشته باب دیلن شاعر و ترانه‌سرای آمریکایی برنده این جایزه ادبی شد.
آکادمی ادبی نوبل از سال 1901 شروع به فعالیت کرد و بعد از آن چندان طولی نکشید تا به معتبرترین جایزه ادبیات تبدیل شود، هر چند در تمامی سال‌های اهدای نوبل بزرگانی بودند که برنده این جایزه نشدند اما اصولا این نویسندگان بزرگ و شاهکارهایشان بود که توجه مسئولان این آکادمی را به خود جلب می‌کرد، خصوصا از دهه بیست میلادی تا پایان قرن بیستم. در حد فاصل این سال‌ها بزرگانی چون کنوت همسون، ویلیام باتلر ییتس، توماس مان، تی.اس الیوت، ویلیام فاکنر، ارنست همینگوی، آلبر کامو، سن ژون پرس، جان اشتاین بک، ژان پل سارتر(که البته این جایزه را نپیرفت)، ساموئل بکت، پابلو نرودا، هاینریش بل، الیاس کانتی، گابریل گارسیا مارکز، کلود سیمون، اوکتاویو پاز، شیموس هینی، ژوزه ساراماگو و کونتر گراس صاحب جایزه ادبی نوبل شدند و به واسطه همین دریافت جایزه به اعتبار این جایزه نیز افزودند.
اما با این وجود در تمامی این سال‌ها اهدای این جایزه به بعضی ظن این موضوع را نیز قوی کرد که جایزه ادبی نوبل هم نظیر دیگر جوایز آن گاه رنگ و بوی سیاسی یا غیر ادبی می‌گیرد، مثل جایزه وینستون چرچیل سیاستمدار انگلیسی در سال 1953 یا حتی جوایز متاخری که بسیاری از مخاطبان ادبیات در سراسر دنیا را شگفت زده کرد.
برندگان نوبل در قرن حاضر
از سال 2000 تا سال 2016 جوایز ادبی نوبل مثل سنوات گذشته آن بیش از همه به اروپاییان اختصاص داشت. سال 2000 و همین طور سال 2012 این جایزه نصیب نویسندگان چینی شد؛ گائو تسینگجیان در سال 2000 و مویان در سال 2012 که البته حاشیه‌هایی هم در پی داشت. در سال 2001 این و.اس.نایپل از ترینداد و توباگو بود که صاحب این جایزه شد. بعد از آن به ترتیب ایمره کرتس از مجارستان، جان مکسول کوئتزه از آفریقای جنوبی، الفریده یلینک نویسنده اتریشی، هارولد پینتر انگلیسی، اورهان پاموک از ترکیه، دوریس لسینگ از انگلیس، ژان ماری گوستاو لو کلزیو از فرانسه، هرتا مولر از آلمان، ماریو بارگاس یوسا از پرو، توماس ترانسترومر از سوئد، مویان از چین و آلیس مونرو از کانادا برنده جایزه ادبی نوبل شدند. پاتریک مودیانو فرانسوی، سوتلانا الکسویچ از بلاروس و باب دیلن آمریکایی برندگان جوایز ادبی سال‌های 2015، 2015 و 2016 بودند.
در این میان سهم نویسندگان آسیایی سه سهم است که در 13 دوره جایزه قابل توجه به نظر می‌رسد. ضمن اینکه اگر شانس اول نوبل 2017- یعنی هاروکی موراکامی از ژاپن- هم این جایزه را دریافت کند، می‌شود گفت آسیایی‌ها حسابی گل کردند.
جوان‌ترین و پیرترین نوبلیِ ادبیات
در سایت جایزه نوبل و در قسمت ادبیات آن بخشی با عنوان "آیا می‌دانید؟" هست که اطلاعات جالبی به ما می‌دهد.
مثلا اینکه از سال 1901 تا سال 2013 ، 106 جایزه ادبی نوبل اهدا شده است. همان طور که می‌دانید حد فاصل سال‌های 1939 تا 1944 یعنی در جنگ جهانی دوم این جایزه هم به نوعی تعطیل شد.
دوم اینکه تا در میان برندگان جایزه ادبیات نوبل 13 سهم از آن زنان بوده است.
دیگر آنکه جوان ترین نوبلی ادبیات 42 سال داشته است: رودیارد کیپلینگ به خاطر کتاب معروفش؛ کتاب جنگل.
پیرترین نویسنده برنده جایزه ادبی نوبل هم دوریس لسینگ است با 88 سال. نویسنده‌ای که بعد از اخذ جایزه نوبل کتاب‌هایش مثل برگ خزان در ایران ترجمه شد. جالب است که دوریس لسینگ در ایران(کرمانشاه) به دنیا آمد و یک چند ماهی هم در کشورمان زندگی کرد.
و آخر اینکه متوسط سن برندگان جایزه ادبی نوبل در تمامی این سال‌ها 64 محاسبه شده است.
جایزه دادن به خودی‌ها
یکی از مشکلات خاصی که در نامزدی نویسندگان و فرآیند برگزیدن برنده نوبل ادبیات وجود دارد، عضو بودن برخی از نویسنده‌های کاندیداشده در آکادمی نوبل است. جالب است بدانید تمام شش نویسنده سوئدی برنده نوبل ادبیات از اعضای آکادمی بوده‌اند: "سلما لاگرلوف" سال 1914 عضو آکادمی سوئدی بود و در سال 1909 موفق به کسب جایزه نوبل شد. "ورنر فون هایدنشتام" برنده نوبل 1916 بود که بین سال‌های 1912 تا 1940 با آکادمی نوبل همکاری داشت. "اریک اکسل کارلفلدت" بین سال‌های 1904 تا 1931 عضو آکادمی نوبل بود و در سال 1931 جایزه نوبل را پس از مرگش دریافت کرد. "پار لاگرکویست" از سال 1949 تا 1974 عضو آکادمی بود و در سال 1951 به عنوان برنده این جایزه برگزیده شد. "هری مارتینسون" و "ایونید جانسون" سال‌ها عضو آکادمی سوئدی نوبل بودند و در سال 1974 جایزه نوبل ادبیات را مشترکا دریافت کردند.
نام‌های مستعار
در سال‌های طولانی برگزاری جایزه نوبل، بوده‌اند نویسندگانی که با نام مستعار قلم می‌زده و زمانی که موفق به کسب این افتخار شده‌اند همه از اسم و رسم کامل و واقعی‌شان خبردار شده‌اند. برای مثال نام کامل "سولی پرودوم"، رنه فرانسوا آرمان پرودوم است یا "آناتول فرانس" همان ژاک آناتول تیبو است. در زیر به چند نمونه دیگر اشاره می‌کنیم:
"ولادیسلاو ریمونت" رژمونت، "گراتزیا دلدا" گراتزیا مدسانی دلدا، "پرل باک" پرل والش سیدنستریکر، "گابریلا میسترال" لوسیلا گودوی آلکایاگا، "سنت ژون پرس" الکسیس لگر، "گیورگوس سفریس" گیورگوس سفریادیس، "پابلو نرودا" نفتالی ریکاردو ریس باسوآلتو، "اودیسویس الیتیس" اودیسیوس آله‌پودلیس و "مو یان" گوان مویه.
قوانین سفت و سخت آکادمی نوبل
شاید یکی از دلایل داغ شدن بازار حدس و گمان‌ها درباره نامزدها و برنده نهایی جایزه نوبل، قوانین سفت و سخت آکادمی نوبل در پنهان نگاه داشتن هرگونه اطلاعاتی در این زمینه است. اعضای آکادمی سوئدی نوبل تا 50 سال بعد، حتی نام نویسنده‌هایی را هم که برای دریافت این جایزه معرفی شده‌اند فاش نمی‌کند. با این وصف ما اسامی نامزدهای 50 سال گذشته جایزه نوبل را در دست نداریم، اما با نگاهی به فهرستی که از سال‌های پیش از آن به دست آمده می‌توان به نویسندگانی اشاره کرد که تنها یک‌بار نامزد شده‌اند و در همان نوبت موفق به کسب نوبل شده‌اند.
به گزارش وب‌سایت رسمی جایزه نوبل، "سولی پرودوم"، "رودولف اوکن"، "پائول هیسه"، "رابیندرانات تاگور"، "سینکلر لوییس"، "تئودور مومسن"، "لوییجی پیراندلو"، "پرل باک"، "برتراند راسل" و "ویلیام فاکنر" از جمله این چهره‌ها بودند که شانس یک‌بار در خانه‌شان را زد و همان یک‌بار کافی بود.
نام‌های بزرگ
آکادمی نوبل همچون گذشته لیستی از نامزدهای این جایزه اعلام نمی‌کند و اسامی که اصولا به عنوان نامزدهای احتمالی این جایزه اعلام می‌شود بیش از همه بر مبنای حدس و گمان‌های کارشناسان است.
امسال نیز گمانه‌ها روی بعضی از نویسندگان آسیایی، آفریقایی، آمریکایی و اروپایی است. در این میان این اسامی نام‌های بسیاری است از جمله اسماعیل کاداره از آلبانیا، آسیه جبار از الجزایر، کو اون از کره جنوبی، دیوید گراسمن و ریچارد فورد آمریکایی، نگوگی وا تیونگو از کنیا و نورالدین فرح نویسنده سومالیایی.
اما در میان اسامی که به عنوان نامزدهای احتمالی جایزه نوبل 2017 مطرح شدند سه اسم بیش از همه خود نمایی می‌کند. هاروکی موراکامی از ژاپن که در این سال های اخیر، همیشه همچون امسال نامش مطرح بوده است. فیلیپ راث، نویسنده 84 ساله آمریکایی که در کارنامه‌اش همه جور جایزه پیدا می‌شود جز نوبل. و در آخر نویسنده اهل چک اما فرانسوی یعنی میلان کوندرا که از بزرگ‌ترین نویسندگان زنده جهان به شمار می‌رود.
هاروکی موراکامی را در ایران نه تنها خوب می‌شناسند بلکه حسابی هم می‌خوانند، به طوری که بیراه نیست اگر بگوییم در جامعه ادبی ما تب مراکامی خوانی همچنان به قوت خودش باقی است. جدای از چند مجموعه داستان کوتاه از این نویسنده رمان‌های مختلفی از موراکامی به ترجمه چند مترجم در بازار کتاب ایران یافت می‌شود، هر چند در این میان نام مهدی غبرایی بیش از همه دیده می‌شود. کافکا در کرانه، تعقیب گوسفند وحشی، پس از تاریکی و سرزمین عجایب بی رحم و ته دنیا از رمان‌های موراکامی است که زبان فارسی ترجمه شده‌اند مورد استقبال هم قرار گرفتند.
فیلیپ راث هم در ایران نویسنده شناخته شده‌ای است. خشم به ترجمه فریدون مجلسی، یکی مثل همه به ترجمه پیمان خاکسار و چند اثر دیگر از او به فارسی ترجمه شده است. فیلیپ راث در سال 1933 در نیوجرزی آمریکا به دنیا آمد.
به زعم بعضی از منتقدان، فیلیپ راث بزرگ‌ترین نویسنده زنده آمریکا است که البته کلکسیونی از جوایز ادبی را هم همراه خود دارد: جایزه ملی منتقدان کتاب، جایزه پن یا فاکنر، جایزه ملی کتاب آمریکا، پولیتزر، من بوکر، پرنس آستوریاس و جایزه فرانتس کافکا. شاید تنها جایزه مهمی که او صاحب آن نشده باشد جایزه نوبلی است که به کرات نامزد آن شده است.
در پایان باید به سراغ میلان کوندرا، نویسنده 88 ساله رفت؛ نویسنده‌ای بزرگ و تاثیرگذار که در ایران هم به خوبی می‌شناسندش. "بار هستی"، "جاودانگی"، "هویت"، "شوخی"، "آهستگی"، "والس خداحافظی"، "خنده و فراموشی"، "زندگی جای دیگری‌ست"، "هنر رمان" و چند اثر دیگر از او، این نویسنده فرانسوی را نزذ مخاطبان فارسی کاملا شناس کرده است. کوندرا در چک به دنیا آمده است اما از سال 1975 به فرانسه مهاجرت کرده و به نوعی این کشور را به عنوان موطن خود انتخاب کرده است. او از سال 1981 به عنوان یک شهروند فرانسوی زندگی می‌کند و به همین زبان نیز آثار خود را می‌نویسد.
