سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: دیرزمانی است به علت بحران نشر و کتاب‌خوانی و متعاقب آن درماندگی شعر فارسی، بسیاری برآنند که جوایز ادبی می‌توانند به بازار شعر رونق ببخشند. این جوایز اگر در قضاوت شتابزده عمل نکنند و داورانی شایسته انتخاب کنند، گزینش‌شان اعباری هر چند اندک، و فروشی تا حدودی قابل توجه برای شاعران ارمغان می‌آورد. اما گاه حواشی پر رنگ‌تر از متن جای متن را می‌گیرد، اهمیت پیدا می‌کند و اتفاقا موجب ایجاد شک و تردید در جامعه ادبی می‌شود.
چند روز پیش بود که هیأت داوران مرحله اول سومین دوره جایزه "احمد شاملو" یعنی رضا چایچی، علیرضا عباسی و فواد نظیری ۱۲ اثر شایسته راه‌یابی به مرحله دوم داوری جایزه را معرفی کرد که شاعرِ یکی از آن‌ها از حضور در جایزه انصراف داد. با انصراف اسماعیل سراب مجموعه شعر "دست از تازگی بردار و در جایی که تو را می‌بلعد فرو برو" از این دور خارج شد.
اما یازده اثر دیگر چنیند:
۱. آشویتس خصوصی من. حسن همایون. نشر چشمه.
۲. باران شغال. مهدی مقیم‌نژاد. نشر حرفه هنرمند.
۳. تاریخ تبری. مرتضی بخشایش. انتشارات بوتیمار.
۴. چندصورت از مستی. سمیرا یحیایی. نشر حکمت کلمه.
۵. در هیأت راهبه‌ها. محمد درودگری. کتاب فانوس.
۶. ریل‌ها پیش از ما رفتند. علی یاری. انتشارات بوتیمار.
۷. سر زدن. فریاد ناصری. نشر حکمت کلمه.
۸. مات. زهرا حیدری. نشر شانی.
۹.من کمی آدم کم آورده‌ام. شکوه مقیمی. نشر غنچه.
۱۰. واژه‌ها به دیدن من آمدند. شمس لنگرودی. انتشارات نگاه.
۱۱. وطن. مهدی اخوان لنگرودی. انتشارات سرزمین اهورایی.
***
جایزه شعر "احمد شاملو" روز یکشنبه این هفته در ببخشی از بیانیه‌اش نوشت: هیأت داوران مرحله اولِ سومین دوره جایزه شعر شاملو، لازم می‌داند معیارها و شاخص‌های خود را در انتخاب ۱۲ مجموعه شعری که به عنوان کتاب‌های برگزیده، از میان ۱۶۸ عنوان کتاب واجد شرایط حضور در این رقابت ادبی که به دبیرخانه این جایزه رسیده، اعلام دارد و ضمن اعلام معیارها و شاخص‌ها، اشاره به نکاتی را هم ضروری می‌داند.
۱. گسترش تجربه‌ها، تنوع و تکثر نگاه‌ها و عوض شدن برخی مصادیق زیباشناخت نسبت به گذشته و مواجهه با آثار و گرایش‌هایی که در رابطه با شعر و ادبیات ادعاهایی گوناگون را ابراز می‌دارند، قضاوت و داوری درباره اعتبار آرای مختلف را با دشواری بسیاری روبه رو می‌کند؛ به نظر بهترین شیوه برای درک از مصادیق نو و ادعاهای تازه، در مورد شعر، توجه به نظریه‌های متاخر ادبی و همچنین توجه به میزان موفقیت تجربه‌های نو در پیوند با امور زیباشناسانه در زبان است. هیأت داوران در بررسی‌های خود، توجه به این مساله را مورد نظر قرار داده است.
۲. سازوکار جوایز ادبی، بی‌نسبت با عنوان آن جوایز نیست. جایزه شعر احمد شاملو، با نام شاعری گره خورده که خود در حوزه زبان و محتوا پیشنهاداتی نو به شعر فارسی ارائه کرده و در عین حال شعر او علاوه بر نخبگان و روشنفکران، در بین طیف گسترده‌ای از مردم دهان به دهان می‌چرخد. از این رو، هنگام داوری آثار هم به خلاقیت و پیشنهادات نو توجه شده و هم به امکان تکثر و ارتباط‌پذیری بین طیف‌های مختلف اجتماعی.
۳. اگرچه هدف نهایی در انتخاب برگزیدگان، به صورت تام در نظر داشتن رویکردهای اجتماعی و توجه به انسان و مسائل پیچیده او در اجتماع (که از ویژگی‌های شعر شاملوست) نبوده اما وجود نسبتی از حساسیت‌های اجتماعی و بغرنجی‌های جاری در زندگی انسان امروز، مورد نظر داورانِ این مرحله قرار گرفته است.
۴. نیما در بخشی از نوشته‌هایش بر شناخت جوهر زمان و تبدیل آن به شعر تاکید می‌کند که نکته‌ای کلیدی است؛ بر پایه همین اشاره، پیوند محتوا و درونمایه آثار با واقعیت‌های جاری و شادی‌ها و آلام انسانی، همچنین مناسبت فرم و محتوا و چفت و بست زبان و تم، از معیارهای داوران این مرحله برای انتخاب بوده است.
۵. توجه به شورمندی و حضور «آنِ» شاعرانه ـ حضور و تلفیق عناصری چون تخیل و شهود و اندیشه به همراه زبان آوری _ تصاویر بکر، پیوند با تفکر فلسفی، تاریخ و اسطوره، وجود مشی فکری و اندیشه‌ورزی، حساسیت به مسائل اجتماعی و مختصات زندگی انسان معاصر به دور از احساساتی‌گری و رویکرد پند و اندرزگونه، از دیگر معیارهای داوران این مرحله بوده است.
لازم به یادآوری است که امر داوری و انتخاب، همواره دشواری‌ها و پیچیدگی‌های خود را در پی دارد و تنوع آثار، مسئولیت خطیری را بر عهده داوران می‌گذارد؛ هیأت داوران مرحله اول، طی چند ماه اخیر تلاش کرد با دقت و تأمل در همه کتاب‌های رسیده، با توجه به معیارها و مصادیق ذکرشده و برگزاری چندین نشست مشترک پس از انتخاب‌های جداگانه‌ی هر یک از داوران، آثار برگزیده را انتخاب و معرفی کند.
پس از انتخاب‌های اولیه و جداگانه توسط هرکدام از داوران، ۳۵ عنوان کتاب به نشست‌های مشترک راه یافت که طی برگزاری چندین جلسه، گزینه‌های مشترک امتیازبندی شد و درباره گزینه‌های غیر مشترک، بحث و تحلیل و تبادل نظر صورت گرفت تا با استدلال و دفاع و تدقیق معیارها، گزینش نهایی (لیست کتاب‌های اعلام‌شده در بیانیه شماره یک هیأت داوران مرحله اول) صورت گیرد.
هیأت داوران مرحله اولِ سومین دوره جایزه احمد شاملو، با ابراز خرسندی از برگزاری این رقابت ادبی، به برگزیدگان این مرحله تبریک می‌گوید و مراتب سپاس و قدردانی خود را به برگزارکنندگان آن تقدیم می‌دارد.
هیأت داوران مرحله‌ی اول سومین دوره جایزه احمد شاملو:
رضا چایچی، علیرضا عباسی، فواد نظیری
۲ مهر ۱۳۹۶
***
بعد از اعلام این نتایج روزگذشته شمس آقاجانی، شاعر نوشت: اجازه می‌خواهم از دوگانه ادعا/ فروتنی درگذرم و این‌بار و برخلاف رویه همیشگی‌ام، این چند سطر را به ناگزیر با شما در میان بگذارم.
با اعلام نتایج داوری اولیه سومین دوره جایزه شعر شاملو، مجموعه اخیرم «چرا آخرین درنا بازمی‌گردد» نتوانست نظر سه داور این مرحله را جلب کند. ضمن احترام و تبریک به دوستان شاعری که اثرشان به مرحله بعدی راه یافته است و با احترام به نظر داوران و دست‌اندرکاران بنیاد شاملو، دو خواهش دارم که امیدوارم هر کسی که بتواند، در تحقق آن کمک کند.
- اگر دوستانی دسترسی به سرکار خانم آیدا سرکیسیان دارند، مساعدت کنند تا این کتاب را به دست ایشان برسانم.
- اگر هیئت اجرایی بتوانند اسامی داوران نهایی را به نحو مقتضی اعلام کنند، این کتاب را به دست آن‌ها نیز برسانم.
به این خاطر این‌ها را می‌گویم که اگر دوستان مذکور، بعد از ملاحظه کتاب، همچنان بر نظر قبلی هیئت اجرایی و انتخاب اولیه صحه می‌گذارند که دیگر بحثی نیست و حتی جای خوشحالی است که مسئله صرفا فنی بوده است. اما اگر غیر از این باشد بهتر است آن عزیزان پیشاپیش بدانند که در چه ورطه‌ای پا گذاشته‌اند! بیم آن می‌رود (البته امیدوارم این‌طور نباشد) که دوستان مجری با اهداف شخصی و یا از روی حب و بغض و یا دیکته‌شده از جایی، دست به یک نوع مهندسی در انتخاب‌شان زده باشند و به دلایلی که بر ما معلوم نیست سعی کنند کتاب‌هایی را اصولا از همان ابتدا از گردونه خارج کنند تا در معرض قضاوت داوران نهایی قرار نگیرند. اتفاقی که به نظر من در دوره قبل هم رخ داد و گویا دارد به رویه‌ای خسارت‌بار تبدیل می‌شود. این را به خاطر نام بزرگ شاملو و جایگاه نمادین آیدای عزیز می‌گویم که مبادا مورد استفاده ابزاری احتمالی گروهی نااهل قرار گیرد که در این صورت هرگز بخشیده نخواهیم شد. چه می‌دانم، شاید و ای کاش من دارم اشتباه می‌کنم.
هنوز فرصت نکرده‌ام بخش عمده کتاب‌های منتشرشده در سال ۹۵ را بخوانم، اما در مورد کتاب‌های دوره گذشته عمیقا احساس کردم که یک نوع سناریوسازی و مهندسی اولیه در حذف برخی از کتاب‌های قابل طرح و تامل در کار بوده است و داوران نهایی در حقیقت در یک مسیر از پیش تعیین‌شده قرار داده شدند. متاسفانه.
رونوشت: به آیندگان و ثبت در تاریخ