سرویس سینمایی هنرآنلاین: اصغر فرهادی آهسته و گام‌به‌گام وارد عرصه سینما شد، اما پس از ورود با ساخت آثار خوب همگان را مجذوب کارهای خود کرد. کمتر پیش آمده که آثار فرهادی در داخل کشور و خارج از آن با استقبال مواجه نشود و جوایز بین المللی را از آن خود نکند، ضمن اینکه به همین اندازه مورد توجه تماشاگران عادی هم قرار دارد.
"فروشنده" تازه‌ترین ساخته فرهادی، اکنون بدون حساب نرخ تورم با بیش از 15 میلیارد تومان، پرفروش‌ترین فیلم سینمای ایران است و گذشته از این به نمایندگی از ایران در بخش فیلم خارجی‌زبان جوایز اسکار امسال رقابت می‌کند. "فروشنده" فصل جوایز سینمایی را امیدوارکننده شروع کرد و سه‌شنبه شب پیش با دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی‌زبان از سوی هیئت ملی نقد در آمریکا نشان داد یکی از رقبای جدی فصل جوایز سینمایی امسال است. به این بهانه کارنامه فرهادی را بررسی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
فرهادی در سن 14 سالگی در انجمن سینمای جوان شهر محل تولدش، خمینی شهر اصفهان ثبت نام کرد. اولین حضورش در پشت صحنه یک کار حرفهای در همان روزها اتفاق افتاد. او خودش را به گروه فنی فیلم سینمایی "تفنگ شکسته" به کارگردانی و نویسندگی مهدی معدنیان رساند و به عنوان دستیار گروه فنی مشغول نخستین تجربه‌هایش در سینما شد. پس از آن در رشته تئاتر با گرایش ادبیات نمایشی دانشگاه تهران قبول شد. در طول چهار سال تحصیلش چند نمایشنامه نوشت.
نمایش "ماشین‌نشین‌ها" با کارگردانی و بازی خود و همسرش پریسا بخت‌آور که همکلاسی فرهادی بود، در 1373 به روی صحنه رفت. یک سال پس از آن و همزمان با فارغ التحصیلی‌اش از دوره کارشناسی، نمایش "مار و پله" نوشته ناصح کامگاری را روی صحنه برد. فرهادی برای ادامه تحصیل در رشته کارگردانی وارد دانشگاه تربیت مدرس شد. در دو سال کارشناسی ارشدش همچنان تئاتر کار کرد و سال 76 نمایش "آخرین قهرمانان زمین" را با بازی ستاره اسکندری روی صحنه برد. در این سال‌ها او برای رادیو هم نویسندگی می‌کرد.
در همین سال‌ها و در اواسط دهه 70، فرهادی 22 قسمت فیلمنامه سریال "روزگار جوانی" را به تهیه کنندگی اصغر توسلی و کارگردانی شاپور قریب نوشت. سریالی که توجه اهالی دنیای فیلمنامه‌نویسی و کارگردانی را متوجه یک استعداد تازه و خلاق کرد. همزمان با پخش روزگار جوانی، سریال "ماه مهربان" را نوشت و اولین تجربه کارگردانی تلویزیونی‌اش را هم جلوی دوربین برد. مجموعه "چشم به راه" با بازی جمشید جهانزاده که در یک پلاتو ساده اتاق انتظار زایمان اتفاق می‌افتاد، جنسی از کمدی و ساختار داشت که سال‌ها بعد محمد رحمانیان در مجموعه‌هایی مثل "تو گوش سالمم زمزمه کن" تکرارش کرد. بعد از "چشم به راه" کارگردانی تلویزیونی را دامه داد. مجموعه "مجتمع مسکونی فرخ و فرج" را برای شبکه دو کارگردانی کرد. سریالی که نوروز 1378 روی آنتن رفت. ژاله صامتی، سعید آقاخانی، مرحوم اسماعیل داورفر، محمدرضا داودنژاد و هایده حائری که آن روزها بازیگران مطرح سریال‌های تلویزیونی بودند، برای فرهادی جوان بازی کردند.
پس از این سریال با الهام از برنامه گزارشی "در شهر" سری اول سریال "داستان یک شهر" را برای شبکه تهران ساخت. علی قربان‌زاده، آتنه فقیه نصیری، امیرحسین صدیق، فرامرز صدیقی، رامبد شکرایی و علی سلیمانی در سری اول "داستان یک شهر" که سوژه‌هایی تلخ و واقعی داشت بازی کردند. علیرضا بذر افشان در نوشتن سری اول داستان یک شهر با فرهادی همکاری کرد. سری دوم"داستان یک شهر" را که از سری اول آن قوی‌تر بود با لحنی به مراتب تلخ‌تر ساخت. شخصیت پردازی قوی کاراکترهایی که با قصه‌های تلخ سریال درگیر بودند و عمق روابط و شخصیت‌ها، قدرت فرهادی را در خلق آدم‌هایی واقعی و باور کردنی به رخ کشید. سروش صحت، بهاره رهنما، رضا ایرانمنش و نیما رئیسی چهار شخصیت اصلی سری دوم سریال بودند که هر کدام خرده داستان‌های خودشان را داشتند. فرهادی همان سال برای همسرش "پریسا بخت آور" فیلمنامه سریال "یادداشت‌های کودکی" را نوشت. این سریال آخرین اثری بود که اسم اصغر فرهادی در تیتراژ به عنوان یکی از عوامل روی آنتن رفت. اصغر فرهادی کارش را با فیلمنامه نویسی در سینما، به شکل جدی در سال 80 با "ارتفاع پست" ابراهیم حاتمی‌کیا آغاز کرد و پس از آن در سال 81 و با ساخت فیلم "رقص در غبار" رسماً در مقام کارگردان وارد سینما شد.
رقص در غبار
فرهادی پس از همکاری مشترکش با ابراهیم حاتمی‌کیا در نگارش فیلم "ارتفاع پست"، اولین‌بار در سال 81 روی صندلی کارگردانی در سینما نشست و با تهیه‌کنندگی ایرج تقی‌پور، فیلم "رقص در غبار" را ساخت. فیلمی که به‌همراه محمدرضا فاضلی و علیرضا بذرافشان، فیلمنامه آن را نوشت و بازیگرانی چون فرامرز قریبیان، باران کوثری و یوسف خداپرست، جلوی دوربینش رفتند. داستان این فیلم درباره نظر، جوان بیست و یکی دو ساله‌ای است که روزی در مینی‌بوس با ریحانه آشنا می‌شود و ازدواج می‌کنند، اما حرفهای ناپسندی که در مورد مادر ریحانه وجود دارد او را مجبور می‌کند تا ریحانه را طلاق بدهد... اولین فیلم فرهادی با تحسین منتقدان همراه شد؛ جایزه ویژه هیأت داوران جشنواره سی‌ویکم فجر در بخش بین‌الملل را گرفت، در جشنواره آسیاپاسیفیک، جوایز بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر مکمل مرد (فرامرز قریبیان) و بهترین فیلمنامه را به‌دست‌آورد و در جشنواره مسکو هم، قریبیان، جایزه بهترین بازیگر را به ایران آورد. اما فیلم در اکران داخلی با توجه به موضوع خاصی که داشت و زمانی که اکران شد، یعنی آذر 82، نتوانست مخاطب وسیعی را به‌دست‌آورد و فقط نزدیک به 20 میلیون تومان فروخت.
شهر زیبا
در همان سالی که فیلم "رقص در غبار" اکران شد، فرهادی باز هم به تهیه‌کنندگی ایرج تقی‌پور، دومین فیلم خود را جلوی دوربین برد. "شهر زیبا"، اتفاق مهمی در کارنامه فرهادی بود. این فیلم در بیست و دومین جشنواره فجر، نامزد دریافت 11 سیمرغ بلورین شد که فقط جایزه بهترین صدابرداری را به‌دست آورد. "شهر زیبا"، اولین همکاری فرهادی با ترانه علیدوستی است. این فیلم روایتگر واپسین روزهای زندگی اکبر است که به اتهام قتل در انتظار چوپه دار در کانون اصلاح و تربیت شهر زیبا به سر می‌برد. مهم‌ترین جوایز بین‌المللی که "شهرزیبا" دریافت کرد، جایزه بزرگ جشنواره فیلم ورشوی لهستان و طاووس طلایی جشنواره فیلم گوا هند است. "شهر زیبا" بیستم خرداد 83 اکران شد و حدود 66 میلیون تومان یعنی سه برابر فیلم قبلی‌اش فروخت و نزدیک به 75 هزار مخاطب را به سینماها کشاند.
چهارشنبه‌سوری
سومین فیلم فرهادی که در سال 1384 ساخته شد، نقطه عطف کارنامه کاری او است. "چهارشنبه‌سوری" جایگاه فرهادی در سینمای ایران را تثبیت کرد. نزدیک عید است و همه مردم مشغول خانه تکانی و استقبال از سال نو هستند. دختر جوانی به نام روح‌انگیز (ترانه علیدوستی) که خود را آماده ازدواج می‌کند، روز چهارشنبه‌سوری برای کار به خانه خانواده‌ای متوسط وارد می‌شود. فضای پرتنش و غم‌انگیز خانه، به همراه غوغای انفجار ترقه‌های چهارشنبه‌سوری فضایی بی‌ثبات و ناآرام به وجود آورده است. مژده (هدیه تهرانی)، خانم خانه، در هیئتی سراپا سیاه و با حرکاتی عصبی، حالتی غریب دارد. مژده به رابطه همسر خود (حمید فرخ‌نژاد) و زن همسایه (پانته آ بهرام) مشکوک شده و زندگی خانواده در آستانه نابودی است. دست آخر مرد، به ظاهر در نظر همسرش تبرئه می‌شود و پیش از عید آشتی می‌کنند؛ هرچند تنهایی و دوری آدم‌های قصه ادامه خواهد داشت...
سه سیمرغ بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول زن (هدیه تهرانی) و بهترین تدوین (هایده صفی‌یاری) در کنار 6 نامزدی در جشنواره بیست‌وچهارم فجر، مهم‌ترین جوایز داخلی "چهارشنبه‌سوری" بودند و در جشنواره‌های بین‌المللی معتبری چون، سه قاره نانت، کرالا، شیکاگو، لاس‌پالماس و لوکارنو، موفق به کسب جایزه شد. "چهارشنبه‌سوری"، بلافاصله پس از پایان جشنواره فجر در 26 بهمن 84 به اکران عمومی درآمد و بیش از 450 میلیون تومان فروخت. سومین فیلم فرهادی، پس از فیلم "مکس" سامان مقدم، دومین اثر پرفروش سال شد و بیش از 500 هزار مخاطب را به سالن‌های سینما کشاند. جهشی بی‌نظیر در کارنامه کاری این کارگردان که قطعاً حضور مثلث هدیه تهرانی، حمید فرخ‌نژاد و ترانه علیدوستی، در جذب مخاطب بالا برای آن تأثیر بسیار زیادی داشت.
درباره الی
فرهادی پس از ساخت "چهارشنبه سوری" سه سال از این فضا دور شد و بعد در سال 1387 و با فیلم "درباره الی... " بازگشت. فیلمی که فرهادی را در عرصه بین‌المللی هم تبدیل به یک چهره شناخته‌شده کرد. داستان فیلم روایتگر زندگی چند خانواده است که برای گذراندن تعطیلات به شمال کشور سفر کرده‌اند. دوستان احمد (شهاب حسینی) که پس از سال‌ها زندگی در آلمان به ایران بازگشته، در تلاش هستند تا همسری را برای او بیابند. به همین خاطر، یک معلّم مهدکودک به نام "اِلی" (ترانه علیدوستی) با دعوت سپیده (گلشیفته فراهانی)، به همراه دیگران به این سفر آمده‌است. امّا پس از ناپدید شدن الی در ساحل دریا، ماجرا به یک تراژدی تبدیل می‌شود و هر کس در مورد این مسئله به قضاوت پرداخته و دیگری را مقصر می‌داند. تا آن‌جا که جمع به خاطر منافع خود زمانیکه نامزد جستجوگر الی در پی او از راه می‌رسد از حمایت الی دست کشیده و سپیده را مجاب می‌نماید که در مورد الی حرفهای مسخره بگوید...
"درباره الی "جایزه بهترین کارگردانی و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران بیست‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر در کنار جوایز جشن سینمای ایران در داخل، جایزه خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی از جشنواره برلین، جایزه بهترین فیلم در جشنواره‌های کرالا و ترابیکا و جایزه ویژه هیأت داوران و بهترین فیلمنامه جشنواره آسیاپاسیفیک را در عرصه بین‌المللی برای فرهادی به ارمغان آورد. اکران فیلم در داخل به‌دلیل حواشی پیش‌آمده برای خروج گلشیفته فراهانی از کشور با مشکلات متعددی مواجه شد، اما در نهایت، 16 خرداد 88، فیلم فرهادی روی پرده سینماها رفت و در میان ناباوری به فروشی بیش از یک میلیارد و 150 میلیون تومانی دست پیدا کرد و پس از "اخراجی‌ها 2" عنوان دومین فیلم پرفروش سال را به‌دست‌آورد. این فیلم در کشورهای آلمان، فرانسه، امریکا، مجارستان، پرتغال، قبرس، انگلیس، ایتالیا، بلژیک، رومانی، استرالیا، ژاپن، اسپانیا، چک و فنلاند به نمایش درآمد.
جدایی نادر از سیمین
"جدایی نادر از سیمین" پرافتخارترین فیلم تاریخ سینمای ایران از نظر اهمیت جوایز است و برای اولین‌بار برخی از مهم‌ترین جوایز سینمای جهان از جمله اسکار، گلدن گلوب و سزار را به ویترین افتخارات سینمای ایران اضافه کرد، اما این جوایز جز سه جایزه جشنواره فیلم برلین شامل جایزه خرس طلای بهترین فیلم، همگی پس از اکران عمومی فیلم در ایران به دست آمد و شاید اگر فیلم فرهادی پس از دریافت همه این جوایز اکران می‌شد، آن‌وقت اتفاق شگفت‌انگیزی از نظر فروش برای آن می‌افتاد. سیمین (لیلا حاتمی) می‌خواهد به‌همراه همسرش نادر (پیمان معادی) و دخترش ترمه (سارینا فرهادی) از ایران برود و همهٔ مقدمات این کار را فراهم کرده. اما نادر نمی‌خواهد پدرش را که از بیماری آلزایمر رنج می‌بَرَد تنها رها کند. این اختلافات باعث می‌شود سیمین از دادگاه درخواست طلاق کند، اما دادگاه درخواستش را در مورد حضانت فرزندش رد می‌کند و مجبور می‌شود به خانهٔ پدرش برگردد. ترمه تصمیم می‌گیرد پیش پدرش نادر بماند به امید اینکه مادرش سیمین پیش آنها برگردد. نادر نمی‌تواند از عهدهٔ مراقبت از پدرش بربیاید؛ پس برای این کار یک مستخدم به نام راضیه (ساره بیات) استخدام می‌کند. این زن جوان که باردار است این کار را بدون اطلاع همسرش حجت (شهاب حسینی) قبول کرده‌است. یک روز نادر به خانه برمی‌گردد و پدرش را در حالی که دستش با روسری به تخت بسته شده و از روی تخت به زمین افتاده و تنها رهاشده می‌بیند. وقتی راضیه به خانه برمی‌گردد دعوای شدیدی درمی‌گیرد که عواقب تراژیک آن نه‌تنها زندگی نادر را زیر و رو می‌کند، بلکه تصویر دخترش از او را دستخوش تغییر می‌سازد. راضیه به‌دلیل مرگ جنینش به بیمارستان منتقل می‌شود. او و همسرش دلیل مرگ جنین را هل داده شدن توسط نادر می‌دانند و از نادر شکایت می‌کنند و...
این فیلم در جشنواره بیست و نهم فجر با دریافت پنج سیمرغ بلورین، از جمله بهترین کارگردانی، فیلمنامه و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و دو دیپلم افتخار بهترین بازیگری برای شهاب حسینی و ساره بیات، حسابی تماشاگران داخلی را برای دیدنش وسوسه کرد. "جدایی نادر از سیمین" که مجموعاً بیش از ۵۲ جایزهٔ جهانی را از آن خود کرده است، نوروز 90 روی پرده رفت، رقیبش "اخراجی‌ها 3" بود ولی برخلاف "اخراجی‌ها 2" این‌بار فروش فیلم فرهادی پابه‌پای فیلم ده‌نمکی بالا رفت. "جدایی نادر از سیمین" در نهایت، به فروشی معادل سه میلیارد تومان در تهران و شهرستان دست پیدا کرد و پس از فیلم ده‌نمکی و فیلم "ورود آقایان ممنوع" رامبد جوان، سومین فیلم پرفروش سال لقب گرفت تا همچنان فرهادی در جذب توأمان مخاطب و منتقد، موفق‌ترین کارگردان سینمای ایران باشد.
گذشته
اولین فیلم غیر‌فارسی زبان فرهادی به اندازه سه فیلم آخرش در گیشه موفق بود. "گذشته" که با حضور بره‌نیس بژو، طاهر رحیم و علی مصفا به زبان فرانسوی ساخته شد، 29 خرداد 92 به اکران عمومی درآمد و در پایان 12 هفته اکران در تهران و شهرستان، به فروشی بیش از یک میلیارد و 700 میلیون تومان رسید تا پنجمین فیلم پرفروش سال لقب بگیرد. فیلم "گذشته" یکی از رقبای نخل طلا جشنواره فیلم کن بود و به عنوان نماینده سینمای ایران برای دریافت اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی شد. این فیلم جوایز متعددی همچون جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره کن (بژو) و جایزه کلیسای جهانی را دریافت کرد.
یک رابطه به پایان می‌رسد و دیگری قرار است شروع شود. محورِ هر دو رابطه‌ای که به پایان می‌رسد و رابطهٔ جدیدی که قرار است آغاز شود، زنی به نام مارین (برنیس بژو) است. احمد (علی مصفا)، که شوهر دوم مارین است، به‌خاطر اختلاف با او به ایران بازگشته و پس از چهار سال به دعوت ماری به فرانسه فراخوانده می‌شود که می‌بیند همسرش نیز با مردی تازه به نام سَمیر (طاهر رحیم) آشنا شده‌است؛ پس ماری و احمد با یک طلاق توافقی - باتوجه به نداشتن بچه‌ای مشترک از خود از هم جدا می‌شوند. اما مشکل لوسی (دختر بزرگ ماری از همسر اولش) با ازدواج جدید مادرش و اتفاقی که برای سِلین همسر اول سمیر افتاده‌است، گذشته‌ای را ایجاد کرده که به‌راحتی نمی‌توان از آن عبور کرد...
هر چند، فیلم فرهادی باز هم مورد توجه جشنواره‌های جهانی قرار گرفت و در بسیاری از جشنواره‌های معتبر، نامزد جایزه هم شد، اما یکی از دلایلی که شاید فیلم "گذشته" نتوانست مثل سه فیلم قبلی فرهادی، یکی از سه فیلم پرفروش سال باشد، بحث زیرنویس‌داشتن فیلم بود که خودبه‌خود بسیاری از مخاطبان بالقوه‌اش را که عادت به دیدن فیلم با زیرنویس ندارند، از دیدن آن محروم کرد. مخاطبان فیلم فرهادی این‌بار از 300 هزار نفر بیشتر نشد.
فروشنده
هفتمین فیلم اصغر فرهادی در سال 94 و با حضور زوج به‌شدت محبوب این روزها، شهاب حسینی و ترانه علیدوستی ساخته شد. فیلم در اولین حضور جهانی خود توانست، جایزه بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر مرد را در جشنواره کن به‌دست‌آورد و پس از آن بار دیگر نماینده ایران در جوایز اسکار شد. آخرین ساخته فرهادی درباره رعنا و عماد زن و شوهری جوان است که در حال اجرای تئاتری بر اساس نمایشنامه مرگ فروشنده نوشته آرتور میلر هستند. آنها به علت نشست زمین مجبور می‌شوند به اجبار خانه خود را ترک کنند و به اصرار یکی از دوستانشان بنام بابک به خانه‌ای اسباب کشی می‌کنند که پیش‌تر زنی بدنام بنام "آهو" در آن ساکن بوده است. ابتدا همه چیز خوب پیش می‌رود ولی وقایع بعدی به بحرانی غیرقابل کنترل ختم می‌شود...
نام خود فرهادی به عنوان برند سینمایی این سال‌ها و حضور شهاب حسینی در کنار ترانه علیدوستی که این روزها پای ثابت آثار او شده است و همچنین کسب جایزه کن باعث شد تا "فروشنده" در همان روزهای ابتدایی اکران در داخل کشور به شدت مورد توجه قرار گیرد و بتواند رکورد فروش تمام فیلم‌های پرفروش تاریخ سینمای ایران را رد کند و به رقمی معادل 15 میلیارد و 600 میلیون تومان دست یابد. باید دید آیا فرهادی با "فروشنده" می‌تواند بار دیگر جایزه اسکار را برای سینمای ایران به ارمغان بیاورد یا خیر.
فرهادی این روزها مشغول آماده سازی ساخت فیلم جدید خود است. دراین فیلم خاویرباردم و پنه لوپه کروز زوج شناخته شده سینمای هالیوود ایفای نقش خواهند کرد. با این حساب این دومین فیلم فرهادی است که با زبان بین‌المللی ساخته می‌شود.