سرویس سینمایی هنرآنلاین: علیرضا دهقان مستندساز امسال یکی از اعضای هیئت انتخاب بخش مسابقه ملی مستندهای کوتاه جشنواره سینما حقیقت است.
او در گفت‌وگو با خبرنگار هنرآنلاین درباره آثار این دوره از جشنواره گفت: جشنواره امسال در بخش ملی به سه بخش فیلم‌های کوتاه (تا 40 دقیقه)، فیلم‌های نیمه بلند (40 تا 70) دقیقه و فیلم‌های بلند (70 دقیقه به بالا) تقسیم می‌شود و ما انتخاب فیلم‌های کوتاه بخش مستندهای ملی را بر عهده داشتیم. بیشترین فیلم‌های ارسال‌شده به دبیرخانه جشنواره متعلق به این بخش بود و خوشبختانه استقبال خوبی هم صورت گرفت. چند سالی است که برخی فیلمسازان و مدیران معتقدند مستند کوتاه خیلی طرفدار ندارد، اما آمار ارائه‌شده از آثار ارسالی در این بخش سخن از موضوع دیگری دارد.
دهقان ادامه داد: ما امسال بیش از 400 اثر در این بخش داشتیم که این کار هیئت انتخاب را بسیار سخت می‌کرد، اما از آنجا که محدودیت زمان جشنواره و تعداد سئانس‌ها را باید در نظر می‌گرفتیم، درنهایت تنها موفق شدیم 27 فیلم را وارد بخش مسابقه کنیم. این به معنای رد شدن مابقی فیلم‌ها نیست و اگر جشنواره محدودیت زمانی نداشت می‌توانستیم فیلم‌های بیشتری را در این بخش داشته باشیم.
این مستندساز در ادامه اظهار کرد: در بحث مستند کوتاه تولیدات ما خوب است. البته مشکل برخی جشنواره‌ها این است که در مرحله انتخاب آثار را داوری می‌کنند، در حالی که در مرحله انتخاب با این موضوع را مد نظر داشته باشیم که کار هیئت انتخاب، داوری نیست، بلکه انتخاب برای نمایش در جشنواره است. ما باید استانداردهای لازم از نظر ساختاری و محتوایی و گاهی اهداف جشنواره را در نظر بگیریم و کارها را برای نمایش و رقابت در مرحله بعد انتخاب کنیم. اگر می‌خواستیم خیلی سخت‌گیرانه عمل کنیم آثار شاخص و خوب از تعداد انگشتان دو دست تجاوز نمی‌کرد. بازنگری در ساختارها و کشف روایت‌های متفاوت و جدید، نگاه ویژه به فرم‌هایی که در خدمت محتوا باشد و نگاه کارگردان که تفسیر خلاقانه‌ای از واقعیت باشد و جسارتی که اثر او را به نسبت سایر آثار تمایز می‌بخشد در این بخش کمتر دیده شد و لزوم استانداردها شیوه‌های ساختاری نوین که کارها را برای مخاطب جذاب کند، خیلی ندیدیم و تقریباً اکثر کارها در شیوه‌های ساختاری تکراری و شبیه به هم تولید شده‌اند.
وی همچنین درباره چرایی بی‌توجه فیلمسازان حرفه‌ای مستند به این بخش بیان کرد: زمانی فیلمسازان برتر ما کارهای حرفه‌ای تولید می‌کردند، ازجمله کامران شیردل، محمدرضا اصلانی، منوچهر طیاب، ناصر تقوایی و ... اما متأسفانه چند سال است که مستندسازان کمتر به این سمت گرایش دارند و یکی از دلایل بی‌توجهی آن‌ها این است که از زمانی که جشنواره فیلم فجر بخش مستند کوتاه را حذف کرد و فقط به مستندهای بلند توجه نشان داد و سایر فستیوال‌ها و آکادمی‌ها نیز توجه خود را از بخش مستند کوتاه برداشتند. بنابراین بازار فیلم مستند کوتاه به سمت فیلم بلند رفت و برخی مستندهای کوتاه هم که در این چند سال بسیار موفق عمل کرده بودند مورد توجه رسانه‌ها و آکادمی‌ها قرار نگرفتند. با توجه به این که بخش مهمی از مرحله نمایش فیلم دیده شدن و توجه به فیلم است و زمانی که تمرکز از سینمای مستند کوتاه برداشته شد، این دیده نشدن باعث شد فیلمسازان به آن سمت گرایش داشته باشند. حرفه‌ای‌های ما در فیلم کوتاه مستند و حتی فیلم کوتاه داستانی به دلیل این بی‌توجهی و عدم تخصیص بودجه لازم برای تولیدات کوتاه بعدی‌شان، به سمت ساخت فیلم بلند رفتند و همین باعث شد موجی از فیلم‌های بلند مستند راه بیفتد.
دهقان در آسیب‌شناسی این جریان توضیح داد: اگر نگاه تخصصی به آثار به نمایش درآمده در جشنواره حقیقت و فیلم فجر داشته باشید می‌بینید که حداقل نیمی از مستندهای 70 دقیقه به بالا در روایت بسیار کند پیش می‌روند، در حالی که اگر همان موضوع در بخش کوتاه یا نیمه بلند یا حتی بلند با زمان‌های کمتر کار می‌شد، بسیار گیراتر و جذاب‌تر بود و با ریتم بالا و درست می‌توانست مخاطب خود را حفظ کند، اما این اتفاق رخ نداد و در مرحله اول به آثار خودشان لطمه خورد. از سوی دیگر در این سال‌ها متولیان تولید فیلم به دلیل اقبال از فیلم مستند بلند، تولید مستند کوتاه را کمرنگ‌تر در نظر گرفتند و بودجه به سمت تولید آثار مستند بلند رفت و این سیاست در صورت تداوم ضربه‌های زیادی به سینمای مستند خواهد زد.
جشنواره فیلم فجر ویترین سینمای ایران نیست
این کارگردان با نقد این عملکرد مدیران گفت: نقدی که به مدیران جشنواره فیلم فجر دارم این است که همواره از این جشنواره به‌عنوان ویترین سینمای ایران یاد می‌کنند، در حالی که این‌طور نیست و بیشترین وقت و زمان صرف سینمای داستانی می‌شود و باقی فیلم‌ها ازجمله مستند و کوتاه برخی سال‌ها یا هستند یا نیستند و جایی در برنامه‌ریزی اصلی این جشنواره ندارند. سینمایی که این روزها در عرصه بین‌الملل جوایز بسیاری کسب می‌کند در این ویترین جای ندارد و این جمله اشتباهی است که از آن استفاده می‌کنند. امیدوارم بخش مستند همیشه به‌طور ثابت در این جشنواره حضور داشته باشد و هیئت انتخاب بخش اصلی امکان این را داشته باشد که حتی از بین فیلم‌های بخش مستند اگر فیلمی را حائز رقابت در بخش اصلی هم تشخیص داد برای آن بخش انتخاب کند. این اتفاق در جشنواره‌های معتبر جهانی متداول است و امیدوارم برای سال‌های آینده حداقل سه سیمرغ بهترین کارگردانی، بهترین فیلم و بهترین پژوهش در بخش مستند به‌طور ثابت در آیین‌نامه جشنواره قرار بگیرد.
دهقان همچنین درباره برگزاری جشنواره‌های تخصصی توسط نهادهای دولتی گفت: امیدوارم انجمن سینمای جوان ایران و همچنین مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی از برگزاری مستقیم جشنواره فاصله بگیرند چرا که مدیران و کارمندان مرکز حداقل پنج یا شش ماه از سال را به‌جای این که بر روی تولیدات مستند یا انیمیشن یا جدیداً فیلم‌های داستانی کم‌بودجه تمرکز کنند، زمانشان صرف برگزاری جشنواره می‌شود و یا انجمن سینمای جوان به‌جای اینکه در طول سال تمرکز بر روی تولیدات داستانی و آموزش داشته باشد، درگیر برگزاری جشنواره فیلم کوتاه و جشنواره‌های منطقه‌ای است. قطعاً در این دو مرکز افراد زیادی حضور دارند که تجربه‌های خوب و ارزشمندی در زمینه برگزاری جشنواره دارند، اما به نظرم بهتر است این تجربه بالا بتواند در بحث تولید متمرکز شود و این مراکز برگزاری و فعالیت‌های جشنواره‌ها را به افراد متخصص و یا دبیری بیرون از تشکیلات دولتی واگذار کنند و مدیران جایگاه نظارتی داشته باشند.
بلیت‌فروشی مانع بی‌نظمی می‌شود
دهقان همچنین درباره بحث بلیت‌فروشی در جشنواره بیان کرد: در این سال‌ها آسیب‌شناسی‌های متعددی روی این موضوع که چطور مخاطب برای مستند به سالن بیاید و در نظم و آرامش، فیلم مستند ببیند، شد و حالا این اتفاق در جشنواره امسال رخ داد. صاحبان آثار می‌توانند از طریق این بلیت‌فروشی حق نمایش بگیرند که این به نفع فیلمسازان است. ضمن این که بسیاری از افراد علاقه‌مند سال‌های گذشته با توجه به استقبال زیاد و پایین بودن ظرفیت سالن‌ها که منجر به بی‌نظمی‌هایی می‌شد از دیدن آثار صرف نظر می‌کردند و حالا این بلیت‌فروشی شاید بخشی از شور و حال جشنواره را کم کند، اما از سویی کسانی که دغدغه دارند می‌توانند با خیال راحت بلیت رزرو کنند و اثر دلخواه خود را بینند. این نظم هم برای خودمان و هم برای احترام به حقوق صاحبان آثار لازم بود. مخاطبان در نظر داشته باشند که مبلغ بلیت‌های جشنواره نسبت به هزینه عادی بلیت‌های سینما پایین‌تر است و شرایطی پیش‌بینی شده که علاقه‌مندان اصلی سینمای مستند بتوانند به روش‌های مختلف بلیت تهیه کنند و در جشنواره فیلم‌های مورد نظرشان را تماشا کنند.
وی ادامه داد: با این کار مخاطب اصلی می‌آید و مخاطب حاشیه که شاید خیلی دیدن فیلم برایش اولویت نداشته جایی در این میان ندارد. برای برخی از مخاطبان جشنواره تداعی شده که حتماً باید کارت‌های عضویت یک ساله 250 هزار تومانی تهیه کنند که این‌طور نیست و افرادی که تمایل دارند برخی از آثار را ببینند نیز می‌توانند صرفاً بلیت همان اثر را که دوست دارند در همان روز تهیه کنند و به تماشای اثر دلخواه خود بنشینند. البته با توجه به ظرفیت سالن‌ها ممکن است بلیت روزانه تعدادش محدود باشد که اولویت با افرادی است که زودتر بتوانند بلیت‌ها را تهیه کنند. با توجه به این که به‌طور تخصصی کاخ جشنواره در ایران نداریم و پردیس‌ها نیز جوابگوی مخاطب و فیلمسازان مستند و فیلم کوتاه در جشنواره‌هایشان نیستند، هم‌اکنون چاره‌ای جز بلیت‌فروشی برای ایجاد نظم جشنواره وجود ندارد. امیدوارم که علاقه‌مندان به سینمای مستند فیلم‌های خوب جشنواره سینما حقیقت را از دست ندهند.