سرویس سینمایی هنرآنلاین: سینمای کودک و نوجوان یکی از ارکان مهم سینمای ایران است. در سال‌های گذشته و اوایل دهه 60 و 70 این سینما در اوج خود قرار داشت و آثار به‌یادماندنی در این فضا تولید شدند که برخی از آن‌ها جزو ماندگارترین آثار سینمایی هستند که توانستند جوایز داخلی و خارجی بسیاری را برای سینمای ایران به ارمغان آورند.
در همان سال‌ها مدارس نیز مخاطبان اصلی این ژانر سینمایی بودند و دانش آموزان را برای دیدن فیلم‌های سینمایی متناسب با سن و سالشان به اردوهای فرهنگی می‌بردند؛ اما الآن چند سالی است که حال سینمای کودک و نوجوان خوب نیست. عدم‌حمایت مناسب از تولیدکنندگان این آثار، نبود سالن سینمایی مناسب برای کودکان و عدم تخصیص سئانس‌های مناسب به این ژانر موجب شده تا تولید این آثار بسیار انگشت‌شمار باشد و آنچه در طی سال تولید می‌شود بیشتر به دلیل برگزاری جشنواره فیلم کودک و نوجوان اصفهان است که آن‌هم تنها در حد یک جشنواره است و خروجی این جشنواره نیز بسیار اندک است. درنهایت اینکه سینمای کودک و نوجوانی که روزی موجب رونق سینمای ایران بود امروز به حمایت نیازمند است و یکی از ارکان اصلی این حمایت نیز می‌تواند وزارت آموزش‌وپرورش به‌عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین نهادی که در ارتباط با کودکان و نوجوانان است باشد.
شاید کمتر کسی از "شورای صدور پروانه حمایت از فیلم‌های سینمایی" در معاونت پژوهشی و آموزشی آموزش‌وپرورش اطلاع داشته باشد؛ اما طبق گفته وحید گلستان مدرس، فیلم‌ساز و رئیس گروه بخش تولید فیلم آموزشی این مرکز، این شورا بیش از 20 سال است که در این حوزه فعالیت می‌کند و رسالت اصلی آن نیز حمایت از آثار سینمایی است که در ژانر کودک و نوجوان تولید می‌شوند. درواقع قرار است صدور این پروانه حمایت موجب شود تا فیلمسازان بتوانند با فراغ بال بهتری به سراغ ساخت آثار سینمایی در این ژانر مهجور مانده بروند اما در عمل به‌گونه‌ای دیگر است.
نگاه سختگیرانه در کنار حمایت
وحید گلستان در گفتگو با خبرنگار هنرآنلاین درباره این شورا و اعضای آن می‌گوید: شورای صدور پروانه حمایت از فیلم‌های سینمایی معاونت پژوهشی وزارت آموزش‌وپرورش متشکل از 12 نفر است که اعضای این شورا را نمایندگانی از معاونت‌ها و بخش‌های مختلف آموزش‌وپرورش مانندحراست، بخش آموزش متوسطه، معاونت پژوهشی و... بعلاوه یک تا 3 نفر از تهیه‌کنندگان، نویسندگان و کارگردانانی که در بدنه سینما مشغول فعالیت هستند، شکل می‌دهند. در واقع اعضای این شورا هم نگرش تخصصی دارند و هم ازنظر بیان و ارزش‌های هنری و نگرش محتوایی به آثار امتیاز می‌دهند .
وی ادامه داد: این شورا وظیفه تائید و رد فیلمی را ندارد و سلبی با فیلم‌ها برخورد نمی‌کند. اگر سازمان سینمایی وزارت ارشاد فیلمی را تائید کند، آموزش‌وپرورش هم به این حکم احترام می‌گذارد؛ اما اگر قرار است در ساعات صبح یا ساعات رسمی مدرسه، وقت دانش آموزان به دیدن فیلمی اختصاص داده شود، این شورا در این امر کارکرد جدی به خود می‌گیرد. چراکه باید این صلاحیت وجود داشته باشد تا به‌جای ساعت درسی دانش‌آموز، بتوان زمانی را برای دیدن فیلمی مناسب اختصاص داد. ما گاهی از خط کش سخت‌گیرانه‌تری نسبت به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بهره می‌گیریم؛ اما ازآنجایی‌که در طی سالیان گذشته همیشه با محدودیت در تولید اثر در این حیطه مواجه هستیم، سعی می‌کنیم از همین اندک آثاری که ساخته می‌شوند نیز حمایت لازم را داشته باشیم.
گلستان درباره نحوه درخواست تولیدکننده آثار برای دریافت این پروانه حمایتی بیان کرد: این درخواست از سوی پخش‌کننده یا تهیه‌کننده اثر خواهد بود. کار ما نیز این است که فیلم‌ها را بر اساس پایه و مقطع تحصیلی تقسیم بندی می‌کنیم و فیلم‌های برای کودکان را نیز در بخش اولیا، مربیان و کارشناسان قرار می‌دهیم.
وی در ادامه درباره نحوه انتخاب آثار و ملاک انتخاب آن‌ها اظهار کرد: ما به فرم، روایت، نوع قصه، تناسب موضوع با سن رشد دانشی مخاطب، ارزش‌هایی که برای مخاطب خاص وجود دارد، ذهنی گرا، فانتزی یا موسیقایی بودن آثار برای گروه ابتدایی، رعایت پیچیدگی کافی و داستان‌های برجسته فرمی در گروه متوسطه را مدنظر قرار می‌دهیم. درواقع الگوها خیلی پنهان و غریب نیستند. حساسیت ما بیشتر ازاین‌جهت است که در سینما همه گروه‌های سنی به دو گروه تقسیم می‌شوند یا کودک و یا نوجوان اما ما در آموزش‌وپرورش 13 پایه‌در سنین مختلف داریم که باید همه آن‌ها را در نظر بگیریم؛ اما ازآنجایی‌که بیشتر این آثار جمعی هستند و مانند کتاب‌های درستی تقسیم‌بندی خاصی ندارند ما بر اساس الگوی روان‌شناختی سعی می‌کنیم پایه به پایه پیش برویم و این برایمان اهمیت دارد اما هر مقطع برای ما سه‌ساله است.
گلستان افزود: درخواست به دفتر تکنولوژی سازمان پژوهشی آموزشی داده می‌شود و این شورا فیلم را بررسی می‌کند و پس از تشکیل شورا، در صورت تائید فیلم، پروانه حمایتی صادر می‌شود و تصویر پروانه حمایت از سوی پخش کننده و یا تهیه کننده به استان‌ها و مراکز آموزشی برده و از مدارس برای نمایش فیلم دعوت می‌کنند، البته گاهی برای برخی از استان‌ها این نامه مستقیم از سوی آموزش‌وپرورش ارسال می‌شود.
این مدرس دانشگاه در پاسخ به این سؤال که شورا برای حمایت از آثار آیا به فکر فراهم کردن سالنی برای این آثار هست یا نه گفت: سالن‌های سینما در اختیار مدارس نیستند و شورا هم وارد مسائل اقتصادی نمی‌شود. این شورا تنها پروانه حمایت صادر می‌کند و عوامل می‌توانند با در اختیار داشتن این نامه شرایط را فراهم کنند و برنامه‌ریزی مناسب در فصل اکران فیلم در مدارس داشته باشند.
وی در ادامه درباره عدم هماهنگی با ارشاد نیز اظهار کرد: تفاهم‌نامه‌هایی میان بنیاد سینمایی فارابی با سازمان پژوهش یا سازمان سینمایی با معاونت پژوهشی به امضا رسیده است، اما اینکه چرا هماهنگی لازم صورت نگرفته و اینکه تاکنون زنگ سینما در سینماها برای کودکان شکل جدی به خود نگرفته مشخص نیست. خیلی شفاف نمی‌دانم که اخلال از کجاست! چراکه قطعاً آموزش‌وپرورش دوست دارد که این فضا برای دانش آموزان فراهم شود و در سوی دیگر وزارت فرهنگ و ارشاد نیز دوست دارد تا سئانس‌های بیکار را با حضور مخاطب پر کند؛ اما متأسفانه بیشتر دراین‌باره حرف زده می‌شود تا عمل. آن‌چنان‌که باید در این زمینه عمل نشده و بیشتر در حد حرف باقی‌مانده است.
گلستان در خصوص طرح زنگ سینما نیز گفت: زنگ سینما طرح جدیدی نیست؛ اما ما در سینمای کودک و نوجوان آن‌طور که باید محتوا نداریم که بخواهیم هر هفته یا هرماه این فضا را داشته باشیم. فیلم‌های مناسب کودک و نوجوان انگشت‌شمار هستند و سالن‌ها نیز اندک؛ اما می‌شود به این سمت رفت و از طرح‌های ترکیبی استفاده کرد. از سوی دیگر تلاش آموزش‌وپرورش این است که حجم برنامه‌های درسی را کم کند و فرصت یادگیری خارج از کلاس، تنوع و شیوه‌های بیانی را بیشتر کند که این مسائل همگی در دل سینما می‌گنجد. محدودیت قانونی هم در این زمینه نداریم، اما با این حجم اندک نمی‌شود، کاری را پیش برد. آموزش‌وپرورش پتانسیل‌های لازم را دارد و می‌تواند از کانون‌ها و سالن‌های آن‌ها بهره بگیرد و در شهرهایی که دسترسی به سالن‌های سینمایی محدودی دارند از طرح‌های جایگزین استفاده کند.
وی در خاتمه عنوان کرد: سینمای کودک و نوجوان مخاطب خاص دارد، ما سدی سر راه فیلمسازان قرار نمی‌دهیم بلکه به آن‌ها یاری می‌رسانیم. نگاه ما نگاه دغدغه مندی به سینمای کودک است و دوست داریم فیلم‌هایی که در کنار جنبه‌های آموزشی ساعات مفرحی ایجاد می‌کنند حضورداشته باشند. ایجاد سرگرمی و فراهم کردن ساعاتی مفرح برای دانش آموزان یکی از اهداف ماست و دست فیلمسازان را به گرمی در این زمینه می‌فشاریم.
سینمای کودک باید شایسته زمان کودک امروز باشد
اما غلامرضا آزادی فیلم‌ساز که سال‌هاست در این ژانر فعالیت دارد و آثار درخشانی را نیز در سینمای کودک تولید کرده است، با گلایه از اینکه امروز 5 فیلم در حوزه کودک و نوجوان در اختیار دارد که هیچ‌یک اکران نشده‌اند، درباره این شورا و حمایت از آثار سینمایی کودک و نوجوان از سوی آموزش‌وپرورش نظر دیگری دارد. او می‌گوید: احساس می‌کنم که فعالیت و تشکیل این شورا کار خوبی است و ای‌کاش بحث حمایت از تولیدکننده آثار کودک و نوجوان همگانی شود و مسئله خاصی برای اکران آن در نظر گرفته نشود. کسانیکه برای کودکان فیلم می‌سازند دو نوع هستند. برخی به کودک فکر می‌کنند و او را می‌شناسند و طریقه ارتباط با او را می‌دانند و عمری در این فضا فعالیت کردند و عده دیگری هم هستند که کاسبانه به این موضوع می‌پردازند و کودک را ابزاری برای تجارت خود قرار داده‌اند و به فکر و اندیشه کودک و نوجوان کاری ندارند. درواقع هویت و شخصیت بچه‌ها را در نظر نمی‌گیرند.
وی در ادامه افزود: باید بین فیلم‌ها تفاوت ایجاد شود. فیلمی که جنبه‌های تاریخ، جغرافیا، ادبیات، آداب‌ورسوم فولکلور ایرانی را در نظر گرفته و برای موضوع آن فکر شده تا بار علمی و تفکری کودک را بالا ببرد بسیار متفاوت از آثاری است که تنها جنبه سرگرمی صرف دارند. فیلم‌های من و همسرم همگی مشخص هستند و در آثارمان بیشتر به تاریخ و ادبیات کشور توجه می‌کنیم و یادآوری مسائل مهم سرزمین برایمان اهمیت دارد؛ اما بسیاری از آثار کودک و نوجوان هم هستند که این اصول را در نظر نمی‌گیرند و تنها جنبه تجاری و فروش آن برای تولیدکنندگان مهم است.
آزادی در ادامه بابیان اینکه 35 سال از دهه 60 گذشته است و هنوز زنگ سینما شکل جدی به خود نگرفته است، بیان کرد: 35 سال پیش من و همسرم موسسه "فانوس خیال "را تأسیس کردیم تا فیلم کودک در آنجا بسازیم و از بهترین‌های سینما برای ساخت آثارمان استفاده کردیم و فیلم‌هایی چون"دره شاپرک‌ها"، " کاکلی" و ... را ساختیم که در زمان خود جزو بهترین‌ها بودند. در آن زمان هم زنگ سینما مطرح شد، ولی 35 سال گذشته و زنگی شکل نگرفت و فیلمسازان خوب این ژانر هم پراکنده شدند.
وی ادامه داد: سینما برای تجمع بچه‌ها در کنار هم بود تا فیلم ببینند و یاد بگیرند. در آن زمان تلویزیون هم برنامه‌هایش کافی نبود به همین دلیل ما فیلم‌هایمان را متناسب با همان فضا می‌ساختیم؛ اما امروز در حالیکه دنیا متفاوت شده است ولی فیلمسازان همسو با کودکان نیستند. اگر آن زمان از فیلمسازان حمایت می‌شد قطعاً در طی این سال‌ها فیلم‌های بهتری نیز ساخته می‌شد. قطعاً اگر زنگ سینما در مدارس شکل جدی به خود بگیرد، از سال بعد انواع فیلم‌های آموزشی و سرگرمی ساخته می‌شوند و می‌توان خوراک فرهنگی مناسبی برای کودک و نوجوان فراهم کرد؛ اما امروز خود این شورای حمایت هم ژانر کودک و نوجوان را در نظر نمی‌گیرد و سینمای کودک یتیم شده است. ما فیلمسازان فکر و ذکرمان کودک است و بسیار موافقیم باوجوداین شورا، اما 35 سالگذشته و در طی این مدت هم فیلم‌ها کافی نبودند. باید این شورا شکل درستی داشته باشد و حمایت ازآن صورت گیرد تا نتیجه مناسبی نیز حاصل شود.
تهیه‌کننده "تنبل قهرمان" با اشاره به اینکه فیلم کودک باید شایسته زمان خودش باشد، عنوان کرد: فیلم و فیلم‌ساز به‌اندازه کافی داریم، ضمن اینکه نباید فراموش کرد که تولید فیلم کودک مخارج بیشتری برای تهیه‌کنندگان در بردارد چراکه به جنبه‌های بصری بیشتری نیاز دارد، درحالی‌که در سینمای بزرگ‌سال این‌طور نیست و شما در یک آپارتمان هم می‌توانید فیلم تولید کنید. فیلم کودک باید شایسته کودک زمان خود باشد.
آزادی اظهار کرد: وقتی 6 ماه از سال گذشته و فصل مدارس هم شروع‌شده است، اما فیلم کودک اکران نمی‌شود چه انتظاری می‌توان داشت؟ مگر یک جلسه و یک امضا چقدر زمان می‌خواهد که هنوز در این حوزه اتفاق خاصی رخ نداده است. موضوع صدور پروانه حمایت، پرونده انرژی اتمی نیست که سال‌ها طول بکشد. فیلم ساختن برای بچه‌ها خیلی نیازمند این درگیری‌ها نیست و اگر مدیران بخواهند می‌توانند خیلی راحت‌تر این مجوزها را صادر کنند تا تولیدکننده اثر تا این اندازه درگیر نباشد، ولی متأسفانه همه‌چیز در حد همان حرف است و در عمل خیلی اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد. درزمان برگزاری جشنواره فیلم کودک و نوجوان همه اعلام حضور و همراهی می‌کنند، اما همین‌که جشنواره تمام می‌شود همه آن افرادی که دم از حمایت می‌زدند ناپدید می‌شوند. شورای سیاست‌گذاری فیلم کودک امروز کجاست؟ چه می‌کند؟ چرا من امروز 5 فیلم اکران نشده کودک دارم و درحالی‌که حاضرم با مبلغ جزئی آن‌ها را بفروشم ولی مدیری که همراهی کند در این حوزه وجود ندارد؟ آموزش‌وپرورش سالن‌های بسیاری برای اکران فیلم‌ها دارد اما چرا برای این امر سالنی در نظر گرفته نمی‌شود؟ به نظرم باید خروجی مناسب داشت، تنها نظر دادن برای آن کافی نیست.
وی افزود: سینمای کودک ایران در جهان بسیار برگزیده و شناخته شده است و اکثر جوایزی که در موزه سینما وجود دارد متعلق به این ژانر است، اما وقتی فیلم‌ساز سنش بالا می‌رود و تجربه پیدا می‌کند به‌جای اینکه دیده شود اتفاقاً فراموش می‌شود و فراموشی هم رسم مملکت ماست که به سینما هم کشیده شده است.
صدور پروانه حمایتی تنها یک نامه اداری است
در سوی دیگر این ماجرا حسین قناعت است که این روزها فیلم "قهرمانان کوچک" را هم بر پرده دارد. او درباره حضور این شورا و همچنین بهره‌گیری از امکانات آن و تأثیر این پروانه حمایتی در راستای اکران فیلم‌ها می‌گوید: به نظر من این نامه هیچ تأثیری در اکران فیلم ندارد. ما سر فیلم "من و نگین دات کام" این نامه حمایتی را داشتیم، اما برای دریافت آن 6 ماه در نوبت بودیم و بعد از دریافت هم آنچه برای ما انجام شد عملاً در حد همان پاراف اداری انتهای نامه بود و هیچ کارکردی نداشت.
وی ادامه داد: برای فیلم "دزد و پری" یک نفر را گذاشتیم که با مدارس تماس گرفت و اگر این نامه نبود، بازهم اتفاقی نمی‌افتاد این نامه و شورا تنها یک بروکراسی اداری است و تأثیر زیادی درفروش و دیدن فیلم ندارد.
کارگردان "ماجراهای اینترنتی" بیان کرد: زمانی این نامه تأثیر دارد که مدیران فیلم را ببینند و مسئولین برایشان نهادینه شود تا بچه‌ها را به دیدن فیلم ببرند و در این زمینه احساس وظیفه کنند، در غیر این صورت اتفاق ویژه‌ای که قرار است بیفتد، هرگز نمی‌افتد. وقتی شما نامه را داشته باشید اما مدیران مدارس حمایتتان نکنند، اتفاقی برای فیلم نمی‌افتد. "دزد و پری" فیلمی بود که پروانه نمایش داشت و نامه حمایت هم داشت اما وقتی برای نمایش فیلم در استان البرز پیگیری کردیم به ما گفتند که موزیک فیلم زیاد است و باید آن را حذف کنیم تا اجازه نمایش دهند. درواقع بروکراسی داخل آموزش‌وپرورش وسیع‌تر از این است و بیشتر نگاه سلیقه‌ای مدیران برای اکران حاکم است.
قناعت عنوان کرد: مدیران اگر احساس کنند که سینما هم می‌تواند در بخش آموزشی فعال باشد و برای بچه‌ها لازم است و مانند درس می‌ماند قطعاً اتفاق بهتری در این حوزه رخ خواهد داد. در تمام دنیا تصویر اولین چیزی است که می‌تواند پیام را منتقل کند. زمانی اتفاق مثبتی در این حوزه رخ خواهد داد که مسئولین احساس وظیفه کرده و با سینما آشتی کنند و حس کنند که سینما هم می‌تواند آموزشی باشد. به‌طور مثال وقتی فیلم "قهرمانان کوچک" اکران شد بسیاری از بچه‌ها دوست داشتند که وارد فضای ورزشی شوند، این یعنی ما موفق بودیم تا بچه‌ها را از پشت کامپیوتر جدا کنیم و به سمت ورزش سوق دهیم. باید سینما از سوی مدیران و مسئولان حمایت شود تا تأثیرگذاری لازم را داشته باشد.
وی در خاتمه اظهار کرد: روند اداری تنها دست و پاگیر است و مدیران به جایگاه و تأثیر سینما بین کودکان و نوجوانان واقف نیستند. ما حاضریم با مدیران و مسئولان آموزش‌وپرورش جلساتی داشته باشیم تا این مسائل را بررسی کرده و مشکلات را برطرف کنیم. چراکه آموزش‌وپرورش می‌تواند یکی از مهم‌ترین حامیان ژانر کودک و نوجوان باشد. اگر نصف دانش آموزان سراسر کشور را حتی با بلیت نیم‌بها به دیدن فیلم‌ها ببرند، قطعاً فیلم‌های کودک و نوجوان علاوه بر اینکه مخاطب خود رادارند در بخش فروش هم می‌توانند گیشه خوبی داشته باشند.
درحالی‌که امروز کودکان و نوجوانان با حجم وسیعی از اطلاعات روبه‌رو هستند که به‌راحتی می‌تواند آن‌ها را از فرهنگ اصیل ایرانی دور کند، این سینما نیازمند تولیدات و حمایت بیشتری است. مدیران آموزش‌وپرورش به‌جای آنکه با این موضوع سلبی و سلیقه‌ای برخورد کنند بهتر است شرایط را برای فیلمسازان به‌گونه‌ای فراهم کنند تا با تولید آثار مناسب بتوانند خوراک فرهنگی خوبی برای این قشر عظیم از جامعه را تولید کنند تا کودکان و نوجوانان به‌جای آنکه قهرمانان خارجی داشته باشند با آثار ایرانی و ملی و بومی خود همسو شوند.