سرویس تجسمی هنر آنلاین: مهدی فاتحی یکی از طراحان گرافیکی است که علیرغم تنوع نرم افزارهای دیجیتالی در خلق پوستر هنوز با تکنیک سیلک اسکرین کار می‌کند. او معتقد است محدودیت‌های این تکنیک مثل اسـتفاده از رنگ‌های تخت، به خدمت در آوردن رنگ کاغـذ و به کارگیری تکنیک‌های آنالوگ به مانند ترام و تراش جـوهر و تایپوگرافی بـه شیوه گذشته علیرغم سختی‌هایی که در دل خود دارد میزان خلاقیت را بالا می‌برد. او معتقد است امروز پوستر باید در فضای شهری عرضه شود چرا که به عنوان هنر گرافیک تنها وجه تبلیغاتی ندارد و می‌توان به عنوان یک مدیای مستقل مفاهیم اجتماعی و منتقدانه را به وسیله آن منعکس کرد. او خود را یک پوسترآرتیست می‌داند که در کارش بر وجوه هنری طراحی گرافیک تکیه می‌کند. فاتحی معتقد است اگر پوستر به معنای درست آن در سطح شهر دیده می‌شد ، گرافیک و پوسترسازی ما پیشرفت می‌کرد. در ادامه گفتگوی هنرآنلاین با این هنرمند را به بهانه برگزاری نمایشگاه "حال کامل" در گالری ثالث بخوانید.
آقای فاتحی امروز علیرغم پیشرفت‌های تکنولوژیک در عرصه طراحی و روش‌های دیجیتالی طراحی پوستر، شما همچنان با روش سیلک اسکرین اصرار دارید. چاپ دستی اساسا با خود محدودیت‌هایی را به همراه می‌آورد مثل اسـتفاده از رنگ‌های تخت، به خدمت در آوردن رنگ کاغـذ و به کارگیری تکنیک‌های آنالوگ به مانند ترام، تراش جـوهر و تایپوگرافی بـه شیوه گذشته، چه نکته‌ای در این محدودیت گنجانده شده که شما هم چنان بر انجام آن اصرار دارید؟
دقیقا این محدودیت که از آن حرف می‌زنید خلاقیت را بالا می‌برد. هنرمند آن جا که با محدودیت رو به رو می‌شود رفتار خلاقه‌ای هم دست می‌دهد. اساسا امروز تکنیک‌های دیگری هم وجود دارد که می‌توان به راحتی از آن در ایجاد یک اثر خلاقه استفاده کرد. اما من همیشه معتقدم که پوستر زمانی که با تکنیک سیلک اسکرین به دست می‌آید اتفاق بهتری را در می‌اندازد. از طرفی چاپ دستی ارزش هنری و کلکسیونی هم پیدا می‌کند.
امروز هرکسی نرم افزار فتوشاپ داشته باشد با حجم زیادی از افکت‌ها و رنگ‌ها مواجه است و جدای از تکثر حق انتخاب این مسئله موجب آن می‌شود که سرعت خلق اثر بالا برود و همین مسئله منجر به آن شده که امروز می‌بینیم اکثر طرح‌های گرافیکی که در خیابان با آن مواجه می‌شویم، دچار یک شتابزدگی شده‌اند و در این بهم ریختگی در واقع نوعی گرافیک کثیف ارائه می‌شود.
سیلک اسکرین می‌تواند راه حلی برای جلوگیری از این بهم ریختگی باشد؟
راه حل‌های زیادی وجود دارد. در این سرعت و شلوغی باید به گرافیک با حساسیت ویژه‌ای نگاه کرد. در ساحتی که آن را گرافیک تمیز می‌نامیم باید نگاه محدودتری به رنگ و ابزارها داشت. برای مثال یک طراح پوستر باید در برابر سفارش دهنده که می‌خواهد از مقدار رنگ بیشتری در اثرش استفاده شود مقابله کند و به فضای خالی در طراحی پوستر اهمیت بدهد. چرا که به این وسیله یک فضای آرتیستیک و ساده به وجود می‌آید. انتقال پیام راحت است و وقتی مخاطب با سادگی یک ایونت مواجه می‌شود انتقال پیام راحت‌تر صورت میگیرد. از طرفی شما با این حساسیت، ارزش هنری به پوستر داده‌اید و آن را کلکسیونی کرده‌اید.
از طرفی در این شتاب زدگی، آهستگی در کار کردن و آهستگی در زندگی کردن از بین رفته است. امروز همه با هیجان اثری تولید و ارائه می‌کنند که ارزش هنری چندانی ندارد ما باید اثری تولید کنیم که ارزش هنری آن حفظ شود.
آیا این بهم ریختگی نمایی از جهان امروز ما را ثبت نمی‌کند؟ یعنی پوستر ها می‌توانند خود بدل به یک روایت تاریخی از فضای اجتماعی باشند؟
پوستر در واقع به نوعی تاریخ تصویری ما را ثبت می‌کند. این مسئله و ثبت جهان امروز را باید از مدخل دیگری ثبت کرد. اکثر این پوسترها برای نمایشگاه‌های تجسمی، فیلم و یا نمایش هستند و با نگهداری این پوسترها در واقع اطلاعاتی درباره یک رویداد ثبت و آرشیو می‌شود. یعنی طراحی پوستر نقش مهمی در تاریخ‌نگاری دارد، چرا که یک پوستر جدای از زیبایی‌شناسی تصویری که می‌تواند معرف دوره‌ای تاریخی باشد به دلیل نام‌ها و نشانه‌هایی که در آن درج شده یک سند تاریخی به حساب می‌آید. به عنوان مثال امروز گالری‌هایی دیگر وجود ندارند که در آن نمایشگاه‌هایی برپا شده است. یا بر اساس این پوسترها می‌توان دانست که این فیلم ساخته و یا نمایشی اجرا شده که امروز دیگر اثری جز همین پوستر از آن باقی نمانده است.
تاثیر تکنیک سیلک اسکرین تا چه میزان به تخیل وابسته است. به این معنا که شما در محدودیت باید دست به گزینش بزنید و همین گزینش شما را به ابزاری که تخیل به شما می‌دهد وابسته‌تر می‌کند.
اهمیت زیاد است. قاعدتا برای ایده‌یابی باید تخیل کنید. باید ذهن را رها کرد. اما این که چقدر این خلاقیت ربط به تکنیک دارد نمی‌توان جواب درستی داد. من تا حدودی موافق این صحبت هستم. شما در عین محدودیت باید به این فکر کنی که موضوع یا مسئله‌ات را به زبان این تکنیک ترجمه کنی. شاید باید مراقبت بیشتری انجام بگیرد که تصاویری را پیدا کنی که با زبان آن تکنیک هم‌خوانی داشته باشد.
در واقع شما در محدودیت امکان گزینش را هم محدودتر و محدودتر می‌کیند و همواره کشف ایده درست و حذف ایده زیبا به نفع آن در این محدودیت شکل میگیرد.
از این جهت، بله حرف شما کاملا درست است.
آثار سیلک اسکرین و به خصوص بخش زیادی از آثار شما به دلیل ماهیت چاپ دستی وجه تاریخی به خود گرفته‌اند. به عنوان مثال پوستری که شما در همین دهه برای مراسم شب قباد شیوا طراحی کردید از منظر بصری ما را یاد پوسترهای دهه 40 یا 50 می‌اندازد. تکنیک چقدر در به وجود آمدن این اتفاق دخیل است؟
طبیعتا به تکنیک بر می‌گردد. جنس کاری که در نهایت از دل چاپ دستی بیرون می‌آید به شدت با اثر دیجیتال متفاوت است. در چاپ دستی خرده‌گی حروف و ویژگی‌ها تصویر بسیار وابسته به تکنیک است. اما در مورد طرح خاصی که برای پوستر آقای قباد شیوا مشخصا نام بردید، به دلیل این که این هنرمند در همان دهه فعال بوده است حس و حال کهنگی و قدیمی این پوستر را تشدید می‌کند و این درباره برخی از نمایش‌ها صادق نیست.
اما در خیلی از پوسترهای دیگر مثل پوسترهای نمایشی، پوسترهای تبلیغاتی و نمایشگاه‌های تجسمی هم این اتفاق یعنی کهنه‌گی صادق است؟
بله در برخی از آثار نمایشی هم این نکته وجود دارد.
چرا هم چون دیگر نقاط جهان پوستر به عنوان یک مدیای مستقل هنری در ایران پذیرفته نشده و کارکردهایش محدود است؟
درباره پوستر آن گونه که باید در ایران بحثی شکل نمی‌گیرد. امروز پوستر بر روی دیوارهای شهری بیشتر از دو ساعت دوام نمی‌آورد و مکانی هم برای ارائه این پوسترها در نظر گرفته نشده است. یا بیلبوردهای بسیار بزرگی هستند که هزینه‌های زیادی دارند و یا اگر قاب‌هایی هم برای ارائه پوستر که بیشتر هم در محدوده خیابان انقلاب است تعبیه شده در سیطره پوسترهای تبلیغاتی کلاس‌های کنکوری است که بر روی یکدیگر جا گرفته‌اند.
اگر پوستر به معنای درست آن در سطح شهر دیده می‌شد، گرافیک و پوسترسازی ما پیشرفت می‌کرد. ما امروز به عنوان یک مدیای خاص هنری به گرافیک نگاه نمی‌کنیم. ما پوستر آرتیست‌هایی داریم که به عنوان منتقدین اجتماعی پوسترهایی را خلق می‌کنند که نقشی شبیه به گرافیتی دارند حتی دیگر جنبه تبلیغاتی ندارند. من خودم را یک پوستر آرتیست می‌دانم و به عنوان یک منتقد باید بتوانم پوستری را طراحی و آن را در سطح شهر ارائه کنم تا مردم ببینند اما این امکان امروز وجود ندارد.
این مسئله در فضای مجازی هم می‌تواند اتفاق افتد؟
نه، ما در فضای مجازی زندگی واقعی نداریم. پوستر جدای از اطلاع‌رسانی زیبایی‌های بصری دارد که در واقعیت می‌توان بهتر آن را مشاهده کرد. مثل این است که یک مجسمه را به صورت 3D ببینید چقدر با اصل آن متفاوت است؟
علیرضا بخشی استوار