گروه تجسمی هنرآنلاین: این روز‌ها موزه هنرهای معاصر تهران میزبان نمایشگاه «آینه در آینه» است که در آن آثار هنری مربوط به دهه‌های ۵۰ و ۶۰ به نمایش درآمده است. این نمایشگاه که به مرور تحولات هنر معاصر ایران اختصاص دارد، یکی از بخش‌های جنبی چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر است و در آن ۹۰ اثر نقاشی، عکس، پوستر و کالیگرافی به نمایش درآمده که از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران، گنجینه آثار حوزه هنری، گنجینه انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس و سایر گنجینه‌های هنری و مجموعه‌های شخصی گردآوری شده است.
نمایشگاه «آینه در آینه» نگاهی تاریخ‌نگارانه به مقطعی از تاریخ هنر ایران دارد که هنر اعتراضی در آن بسیار پررنگ شده است. با اوج گرفتن اعتراض‌های مردمی در دهه ۵۰ و فعالیت‌های سیاسی که بیشتر مردم ایران را درگیر خود کرد، طبیعی بود هنرمندان نیز در این بستر اجتماعی به خلق آثاری بپردازند که همسو با جو غالب جامعه و اعتراض‌های مردم در آن منعکس باشد. از این رو بسیاری از هنرمندان که به هنر اجتماعی گرایش داشتند، فارغ از عقاید شخصی خود یا شیوه‌های هنری که قبلاً به آن می‌پرداختند، آثاری به وجود آوردند که ویژگی‌های خاص هنر اعتراضی در آن‌ها دیده می‌شود و این رویکرد در ادامه به هنر انقلابی و پس از آن به هنر جنگ یا دفاع مقدس تبدیل شده است.
هنرمندان ایرانی در آن زمان الگو‌هایی شناخته‌شده داشتند که آثار آن‌ها به عنوان هنر اعتراضی یا هنر انقلابی در سطح جهان شناخته می‌شود. از یک‌سو پوستر‌های روسی و از سوی دیگر نقاشی دیواری‌های مکزیکی، در تکنیک، موضوع و بیان هنری تأثیرهای زیادی بر هنرمندان ایرانی داشتند. دیه‌گو ریورا، خوزه کلمنته اوروزکو و داوید آلفارو سی‌که‌ایروس هنرمندانی بودند که همزمان با انقلاب مکزیک، دگرگونی‌های بزرگ در زمینه نقاشی دیواری در جهان به وجود آوردند. آن‌ها نقاشی دیواری را جایگزین نقاشی سه‌پایه‌ای کردند و تأثیر این رویکرد بر نقاشان ایرانی هم در قالب تابلو‌های چندلته و ابعاد بزرگ دیده می‌شود که به نوعی جایگزین نقاشی دیواری شده‌اند.
در نمایشگاه آینه در آینه آثار هنرمندانی از طیف‌های مختلف فکری و اعتقادی دیده می‌شود که ویژگی مشترک آن‌ها تأثیر پذیرفتن از شرایط روز جامعه و همسویی با رخداد‌های اجتماعی است. آن‌ها در تلاش برای نقد شرایط و به دنبال راهی برای ر‌هایی هستند. به همین دلیل است که در کنار نام افرادی که سال‌ها به عنوان هنرمند انقلابی شناخته می‌شدند، آثار هنرمندانی دیده می‌شود که هیچ وقت چنین عنوانی را نداشتند. از میان هنرمندان انقلابی دهه پنجاه و شصت نیز بسیاری از آن‌ها در سال‌های بعد سبک و سیاق کار خود را تغییر داده و در دایره هنرمندان انقلابی امروز نمی‌گنجند.
در این مجموعه می‌بینیم که عده‌ای از هنرمندان در همان فضای کاری خود و به شکلی استعاری تلاش کرده‌اند مفاهیم مورد نظرشان را که در ارتباط با شرایط روز کشور است بیان کنند. از بهمن محصص تابلویی با عنوان «همیشه ایران» به نمایش درآمده است که سال ۱۳۵۳ کشیده شده و یکی از فیگور‌های آشنای او در حالی دیده می‌شود که دهان و دست‌هایش بسته شده و امکان هیچ حرکتی ندارد.
اثر بهمن محصص
علیرضا اسپهبد، کلاغ‌های معروفش را مانند جاسوسان و خبرچینانی نشان می‌دهد که بالای سر شخصی که احتمالاً توسط آن‌ها لو رفته است نشسته‌اند. لیلی متین‌دفتری با نماد‌های آشکارتری به بیان مفاهیم مورد نظر خود پرداخته است. در تابلوی«پرنده سفید» که سال ۱۳۵۳ کشیده شده پرنده‌ای با بال خونین دیده می‌شود که از پنجره به داخل اتاقی می‌رود تا آنجا پناه بگیرد.
اثر علیرضا اسپهبد
اما در سوی دیگر هنرمندانی هستندکه با بهره‌گیری از ویژگی‌های هنر انقلابی به خلق آثارشان پرداخته‌اند. این آثار تابلو‌های فیگوراتیوی است که معمولاً ابعاد بزرگی دارند و در آن‌ها فضایی اکسپرسیو، سرشار از رنگ با خطوط محکم دیده می‌شود و پیام آن‌ها کاملاً آشکار و به وسیله المان‌هایی واضح و روشن بیان می‌شود.
برخلاف دسته قبلی که آثاری مربوط به سال‌های پیش از انقلاب بودند، بیشتر آثار گروه دوم در سال‌های پس از پیروزی انقلاب و همزمان با جنگ تحمیلی به وجود آمده‌اند. اما یکی از موارد استثنا در این میان تابلوی ۶ لته ایوب امدادیان است که سال ۱۳۵۱ خلق شده و با ترکیب‌بندی محکم و فضایی پویا، صحنه مبارزه مردم عادی با ماموران رژیم را نشان می‌دهد.
اثر ایوب امدادیان
هانیبال الخاص در تابلویی ۵ لته با عنوان «شروع انقلاب اسلامی» چند فضای مختلف را نشان می‌دهد. در یک سو مردمی که در حال شعار دادن هستند و زنانی که بر پیکر عزیزان خود مویه می‌کنند، در بخش دیگر تابلو یک گور دسته جمعی با انبوهی از اسکلت‌ها و در سویی دیگر کارگرانی با بیل و داس دیده می‌شوند. چهره افرادی مانند جلال آل احمد و علی شریعتی در کنار پرتره خود نقاش که قلم مو به دست دارد جلب توجه می‌کند و در مرکز تصویر زنی را می‌بینیم که نوزادی با مشت‌هایی گره شده را تقدیم آرمان‌های خود می‌کند. در نیمه دیگر تابلو تصویری از امام خمینی(ره) دیده می‌شود که برای گروهی از زنان و مردان سخنرانی می‌کند.
اثر هانیبال الخاص
بهرام دبیری در تابلوی «ایران را آباد می‌کنیم» که سال ۱۳۶۳ کشیده شده مردمی از قشر‌های مختلف را نشان می‌دهد که با مشاغل گوناگون در حال تلاش برای ساختن وطن هستند. حسین محجوبی سال ۱۳۵۷ در تابلوی «انقلاب» همان فضای لطیف و سیال آثار خود را برای نمایش تجمع مردم به کار برده و نیروی آن‌ها را مانند امواجی در آسمان به تصویر کشیده است. حبیب‌الله صادقی در تابلوی «ناصر خان» که سال ۱۳۵۸ کشیده شده روستاییان و کارگرانی را نشان می‌دهد که تحت سلطه خانی زورگو هستند و حسین خسروجردی در تابلوی «فریاد» تجمع افرادی با چهره‌های تکیده را نشان می‌دهد که با تمام قدرت فریاد می‌زنند و علیه شرایط موجود اعتراض می‌کنند. ناصر پلنگی سال ۱۳۶۱ در تابلوی «مرثیه» مردمی را تصویر کرده که پیکر شهید بر دوش دارند و مرتضی کاتوزیان سال ۱۳۵۷ تابلوی «شهید» را با الهام از دیوارنویسی‌ها و تصاویری که با شابلون روی دیوار‌ها نقش می‌بست، به وجود آورده است.
اثر مرتضی کاتوزیان
تعدادی از آثار این نمایشگاه به تابلو‌هایی اختصاص دارد که هنرمندانی مانند کیخسرو خروش، رضا بانگیز، نصرالله افجه‌ای، غلامعلی طاهری و... از چهره امام خمینی(ره) کشیده‌اند. در میان تابلو‌های نقاشی، با عکس‌هایی سیاه و سفید از میشل ستبون مواجه می‌شویم که تصاویری مستند از روز‌های انقلاب را نشان می‌دهند. همچنین برای فضاسازی بهتر و یادآوری حال و هوای آن دوران، قطعاتی از آلبوم‌های گروه چاووش در فضای نمایشگاه پخش می‌شود. اسناد و مدارکی مانند عکس‌های قدیمی از هنرمندانی که در حال اجرای نقاشی دیواری در مکان‌های مختلف هستند نیز از جمله مواردی است که در این مجموعه دیده می‌شود. تعدادی از آثار نقاشان مکزیکی که در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود نیز در این مجموعه به نمایش درآمده است تا تأثیرات آن‌ها بر آثار هنرمندان ایرانی، برای مخاطب ملموس‌تر شود.
در ادامه این گزارش آثار دیگری از این نمایشگاه را مشاهده کنید.
اثر ایرج اسکندری
اثر منوچهر صفرزاده
اثر هانیال الخاص و مسعود سعدالدین
اثر لیلی متین‌دفتری
اثر نصرالله افجه‌ای
اثر ناصر پلنگی
اثر رضا بانگیز
اثر حسین خسروجردی
اثر حبیب‌الله صادقی
اثر حسین محجوبی
اثر بهرام دبیری
آثار میشل ستبون
آثار هنرمندان مکزیکی
نمایشگاه «آینه در آینه» تا ۸ اسفند در موزه هنرهای معاصر تهران به نشانی خیابان کارگر شمالی، جنب پارک لاله برپاست.