سرویس تجسمی هنرآنلاین: کیانوش معتقدی پژوهشگر هنرهای ایرانی اسلامی، چندی پیش به ارائه مقاله‌ای در کنفرانس "ایده ایران" پرداخت. معتقدی در گفت‌وگو با هنرآنلاین درباره مقاله‌ای که در این کنفرانس ارائه کرد گفت: من مقاله "تحولات پیکرنگاری سلطنتی در عهد فتحعلی شاه قاجار" را با معرفی و بررسی تابلوی "صف سلام" عمارت دیوانی قم ارائه کردم. کنفرانس "ایده ایران" در طول سال‌های گذشته به دوره‌های مختلف تاریخ ایران پرداخته و با شروع از دوران هخامنشی، در دوره اخیر به سقوط صفویه تا برآمدن حکومت قاجار و شروع دوره جدیدی در ایران پرداخته است.
معتقدی ادامه داد: در این رویداد محققان تاریخ و تاریخ هنر شرکت می‌کنند و بررسی تحولات تاریخ هنر بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. انتخاب سخنرانان هر دوره در حدود دو سال قبل از آن انجام می‌شود و هر شخص حدود یک سال برای آماده کردن مقاله فرصت دارد و یک سال پس از آن هم کتاب مقالات منتشر می‌شود. این کنفرانس که چند سال است توسط دانشگاه کمبریج در لندن برگزار می‌شود، امسال به صورت آنلاین توسط دانشگاه کمبریج، دانشگاه SOAS و بنیاد سودآور که متعلق به خاندان ملک است برگزار شد.
او درباره پژوهشگران شرکت‌کننده در این رویداد گفت: سخنرانانی از انگلیس، کانادا، امریکا و... در این کنفرانس حضور داشتند و معمولا نیمی از پژوهشگران نیز ایرانی هستند. اما اغلب این افراد اساتید و پژوهشگران ایرانی خارج از کشور هستند و امسال تنها من از ایران در این کنفرانس شرکت داشتم. نکته مهم برای مسئولان این رویداد ارائه حرف تازه است و ملیت سخنرانان موردتوجه قرار نمی‌گیرد.
معتقدی درباره پژوهش‌های صورت گرفته در هنر ایران گفت: هر سال در سطح جهان کنفرانس‌های مهمی درباره هنر ایران توسط موزه‌ها و دانشگاه‌ها برگزار می‌شود و در چند دهه اخیر نگاه جدی به هنر ایران شکل گرفته است. اما در نگاه کلی سهم پژوهشگران ایرانی در این میان اندک است و دلیل مهم این مسئله نیز آن است که مقالات به زبان فارسی نوشته می‌شوند بنابراین مخاطب آنها نیز فارسی‌زبان خواهد بود. لازم است که این پژوهش‌ها به زبان انگلیسی باشد تا در سطح بین‌المللی دیده شود وگرنه با زبان فارسی هیچ شانسی برای دیده شدن ندارند. از سوی دیگر بیشتر اساتید و پژوهشگران توجهی به رویدادهای خارجی ندارند و ترجیح می‌دهند آثار خود را در ایران منتشر کنند. هر سال مقالات و پایان‌نامه‌های متعدد در حوزه هنر ایران نگاشته می‌شود اما هیچ‌کدام آنها در خارج ایران دیده نمی‌شوند، زیرا هیچ‌وقت فکر نکرده‌ایم دستاوردهای خود را به جهان ارائه دهیم. به همین دلیل است که سال‌هاست غربی‌ها روی هنر ایران پژوهش می‌کنند. ما پژوهشگر جوان، فعال و آگاه کم نداریم اما مشکل این است که پژوهش‌های آنها به زبان فارسی است و کسی در دنیا نمی‌تواند آنها را پیگیری کند.
او با اشاره به اینکه دانشگاه‌ها و نهادهای مسئول باید برای ارائه این آثار در خارج کشور تلاش کنند افزود: حتی اساتید و دانشجویان فعالیت‌هایی که در خارج از کشور انجام می‌شود را نیز پیگیری نمی‌کنند و پژوهش‌هایی که انجام شده نیز ترجمه نمی‌شود تا در دسترس مخاطب ایرانی قرار بگیرد. در نتیجه فاصله بزرگی میان ما و کشورهای خارجی در فضای پژوهش وجود دارد و این خلاء را نمی‌توان پر کرد مگر با تلاش بیشتر و ترجمه پژوهش‌ها به زبان‌های انگلیسی و فارسی، تا به مرور زمان تعامل میان منابع داخلی و خارجی برقرار شود.
او درباره کم‌توجهی به پژوهش در ایران گفت: اگر منصفانه کتاب‌ها و پژوهش‌هایی که در ایران منتشر شده است را بررسی کنیم می‌بینیم که در سال‌های اخیر پژوهش‌های به روز و مفیدی منتشر شده که حتی از کارهای خارجی جلوتر است، اما بیشتر آنها توسط پژوهشگران و ناشران مستقل انجام شده و کمتر توسط دانشگاه‌ها و نهادهای مسئولی مانند میراث فرهنگی، وزارت ارشاد و... چنین کارهایی انجام شده است. به نظر می‌رسد وقتی فعالیت‌های پژوهشی زیر نظر نهادهای دولتی قرار می‌گیرند اغلب با کارهای سطحی مواجه هستیم، اما در بخش خصوصی کارهای بسیار خوبی به ویژه در زمینه هنر معاصر ایران در سال‌های اخیر منتشر شده است. همه کارهای مفید پژوهشی انجام شده به واسطه تلاش‌های انفرادی پژوهشگران است و پژوهش‌های مستقل توانسته بار پژوهش را در ایران به دوش بکشد، اما کتاب‌هایی که در بخش دولتی منتشر می‌شود معمولاً حرف تازه‌ای برای گفتن ندارند.
معتقدی درباره دلیل همکاری نکردن پژوهشگران با موسسات دولتی گفت: یک دلیل مهم آن مسئله بروکراسی دست و پا گیر است و یک پژوهشگر حرفه‌ای علاقه‌ای ندارد که وقت خود را صرف رفت و آمد در اداره‌ها و مسائلی از این‌دست بکند. درعین‌حال عملکرد این نهادها نیز چندان حرفه‌ای نبوده است و کتاب‌هایی که منتشر کرده‌اند اغلب کیفیت چندانی ندارند، در صورتی که ناشر خصوصی چون برای سرمایه خود دل می‌سوزاند سعی می‌کند کتاب را با کیفیت بالا و تصاویر خوب ارائه دهد. در کتب هنری نکاتی مانند چاپ، گرافیک، تصویر و... اهمیت زیادی دارند و ناشر خصوصی این مسئله را درک کرده است، بنابراین طبیعی است که پژوهشگر با این ناشران همکاری کند تا کارش به خوبی دیده شود. بسیاری از کتاب‌هایی که در نهادهای دولتی منتشر می‌شوند تنها برای ارائه آمار هستند و تیراژ بسیار پایینی در حد ۲۰۰ یا ۳۰۰ نسخه دارند و حتی بعضی از این کتاب‌ها در کتاب‌فروشی‌ها پخش نمی‌شوند و مخاطب به آنها دسترسی ندارد. در صورتی که ناشر خصوصی کتاب را با کیفیت عالی، تیراژ بالا و پخش خوب ارائه می‌دهد.
معتقدی درباره مخاطب این آثار گفت: در سال‌های اخیر رشته‌های متعددی مانند پژوهش هنر، هنر اسلامی، ایران‌شناسی و... در دانشگاه‌ها به وجود آمده و دانشجویانی که وارد این رشته‌ها می‌شوند نیازمند منابع هستند. آنچه توسط دانشگاه‌ها منتشر می‌شود معمولاً بسیار قدیمی است بنابراین منابع مورد نیاز اساتید و دانشجویان توسط بخش خصوصی منتشر می‌شود. از طرفی جامعه ما در سال‌های اخیر به ایران‌شناسی علاقه‌مند شده و هنرمندان نیز متوجه شده‌اند که در کنار فعالیت‌های هنری خود نیاز به مطالعه دارند، بنابراین کتاب‌های پژوهشی مخاطب خود را پیدا کرده است. با این حال مشکلی که در این زمینه وجود دارد آن است که کتاب‌های پژوهش هنر قیمت تمام شده بسیار بالایی دارند و این خطر وجود دارد که مخاطب علاقه‌مند نتواند آنها را تهیه کند و باید فکری دراین‌باره بشود.
او در پاسخ به این سؤال که چرا دانشگاه‌ها فعالیت مفیدی در زمینه پژوهش انجام نمی‌دهند گفت: بزرگ‌ترین دلیل این مسئله کمبود بودجه است. همه دانشگاه‌های ما چند مجله پژوهشی دارند اما در سال‌های اخیر بیشتر آنها چاپ نمی‌شوند و تبدیل به نسخه‌های آنلاین شده‌اند چون بودجه‌ای برای این کار وجود ندارد. کتاب‌هایی که توسط دانشگاه‌ها منتشر می‌شود نیز کیفیت بسیار نازلی دارد و حتی تعداد این کتاب‌ها نیز در سال‌های اخیر بسیار کم شده است. چنین کتاب‌هایی هیچ فایده‌ای برای دانشجو ندارند زیرا در کتب هنری کیفیت چاپ و استفاده از تصاویر مناسب بسیار مهم است.
معتقدی ادامه داد: در ایران پژوهشگر خوب کم نداریم و کسانی هستند که حرف تازه می‌زنند و کارشان کاملا موثر است، بااین‌حال نهادهایی که مسئول بخش پژوهش و انتشار این آثار هستند این افراد را دعوت به کار نمی‌کنند. در این نهادها حتی اگر کار ارزشمندی منتشر شود در تیراژهای بسیار پایین و با قیمت‌های نجومی این کار را انجام می‌دهند که عملاً هیچ مخاطبی به آنها دسترسی ندارد. به عنوان مثال کتابی از مرحوم عبدالله قوچانی با عنوان "احادیث کاشی‌های زرین‌فام در حرم امام رضا (ع)" حدود دو سال پیش با تیراژ ۵۰ نسخه توسط آستان قدس رضوی منتشر شد و پس از فوت این پژوهشگر بود که بار دیگر این کتاب در تیراژ بالا تجدید چاپ شد. به نظر می‌رسد سیاست‌های این نهادها به‌گونه‌ای است که هدفی برای دیده شدن و استفاده شدن این پژوهش‌ها توسط مردم وجود ندارد.
گفتنی است دسترسی به سخنرانی‌های کنفرانس "ایده ایران" در این لینک امکان‌پذیر است.