به گزارش هنرآنلاین؛ محمد مجتبی حسینی، که از آذر ماه سال ۱۳۹۶ در جایگاه معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفته در هفته دولت به گفتوگو با خبرنگاران فرهنگی ایرنا نشست و درباره دستاوردهای این معاونت در زمان تصدی این پست، برنامه‌های آتی و نیز مسائل کرونایی هنرمندان، صحبت کرد. این گفت وگو در دو بخش تنظیم شده که بخش نخست آن را از نظر می‌گذرانید.
وی دستاوردهای شاخص معاونت هنری را از زمان تحویل مسوولیت، تاکنون که سال پایانی دولت دوازدهم است چنین شرح داد: با توجه به شرایط و اقتضائات زمان، من و تمام همکارانم در معاونت هنری از هیچ کوششی فروگذار نکرده‌ایم. نمره این سعی و تلاش، قابل قبول است اما اینکه چقدر سعی و تلاش ما به نتیجه و فرجام رسیده، از منظرهای مختلف می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرد. شاید کسانی که از فاصله نزدیک در جریان کارهای ما باشند، نمره بهتری به ما بدهند و کسانی که دورتر هستند، انتظار اقدامات زودبازده‌تری داشته باشند و داوری دیگرگونه‌ای را ارائه دهند.
وی فعالیت‌های معاونت هنری را در چند سطح و محور دانست و گفت: عملکرد معاونت در چند سطح، قابل بررسی است، یکی در حوزه ستاد معاونت است که ساماندهی رفتارهای ستادی معاونت هنری را شامل می‌شود، دیگری ساماندهی، بهبود و اصلاح رفتارهای جاری در جریان‌های هنری است و سومین توسعه فضای فعالیت هنری است. این سه محور بر اساس ۹ کلان برنامه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی طراحی شده است.
معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اضافه کرد: یکی از اقدامات ما ساماندهی موسسات معاونت هنری است، این معاونت به خاطر کلان بودن ماموریت‌هایی که دارد، (چون چهار موضوع فعالیت وزارت ارشاد را پیگیری می‌کند و تئاتر، موسیقی، هنرهای تجسمی، مد و لباس) و همچنین آموزش هنر بخش مهمی است که مثل رشته تسبیح این چهار موضوع را به هم متصل می‌کند و نهادی مثل بنیاد فرهنگی هنری رودکی که یکی از بزرگترین نهادهای فرهنگی کشور است، زیر نظر این معاونت است، باید بیش از هر نهاد دیگری به عملکرد خود دقت کند.
وی ادامه داد: یکی از مواردی که در ساماندهی موسسات معاونت هنری بررسی شد، کارایی آنها بود، از سوی دیگر نزدیک شدن به اهداف و نیاز به اصلاح فعالیت‌ها و ماموریت‌ها نیز در نظر گرفته شد، در همین راستا کمیته حسابرسی و امور مجامع تشکیل شد و فعالیت‌های ۸ موسسه‌ای که زیر نظر معاونت هنری بودند، مورد نظارت دقیق بازخوانی و طراحی جدید قرار گرفت.
حسینی محور دوم ساماندهی را در بخش فرآیندها، مجوزها و خدمات، دانست و افزود: در ابتدای دوره ماموریت من، اقداماتی که در معاونت انجام می‌شد شناسایی شدند، همه این اقدامات شامل ۱۱۳ فرآیند بود که هرکدام جداگانه مطالعه و فرایند آن طراحی شد و سامان گرفت. ما متوجه شدیم می‌توان این کارها را در ۷۱ فرآیند تجمیع کرد. مجموع این ۷۱ فرایند در شکل شش مجوز و ۳۰ خدمت دسته‌بندی و برای مجوزها آیین نامه طراحی شد، برای خدمات، دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های آن یا تدوین شده یا در حال تدوین است. نظام و ساختار همه برنامه‌های ما استخراج شد و چارت آن به سامان رسید، این چارت‌بندی منجر به این شد که ما در زمینه مدیریت خدمات بتوانیم به استاندارد مدیریت خدمات نزدیک شویم.
سند توسعه هنر با رویکرد رونق اقتصادی
وی با بیان اینکه محور چهارم و پنجم کارهایی که در ستاد معاونت هنری انجام شده، دو طرح مطالعاتی کلان است، اظهار داشت: نخست طرح کلان این مجموعه، سند توسعه هنر با رویکرد رونق اقتصادی است. هنر در سال‌های اخیر به ویژه در چهل سال انقلاب اسلامی از منظرهای گوناگونی رشد ویژه‌ای را تجربه کرده است. در حوزه منابع انسانی، رشد بسیار چشمگیری داشتیم. حتی از کشورهای توسعه یافته، با فاصله قابل‌توجهی پیشروتر بوده‌ایم، در حوزه آموزش و نهادهای آموزشی از جمله دانشگاه و آموزشگاه‌های آزاد، توسعه پیدا کرده‌ایم اما از نظر زیر ساخت، ابنیه و تجهیزاتی که فارغ‌التحصیلان بتوانند برنامه‌هایشان را اجرا و دنبال کنند، طبیعتا با رشد منابع انسانی هماهنگ نبوده‌ایم.
حسینی ادامه داد: در حوزه رشد منابع اقتصادی و درآمدزایی، برای رشد در رشته‌های مختلف هنری در طول چند دهه نتوانسته‌ایم برنامه لازم را طراحی کنیم، به همین دلیل هنرمندان که اولین روش تامین معاش‌شان آموزش است، انتظارات‌شان محقق نشده، این مسئله منجر می‌شود، آموزش خصوصی رشد بیشتری پیدا کند. در حالی که می‌بایست تمامی بخش‌ها هم عرض و متناسب رشد کنند؛ اما این اتفاق نیفتاده است، اگر ما هنر را به مثابه یک شغل یا فعالیت دایمی و مستمر ببینیم و بخواهیم یک رشد متوازن در این عرصه بزرگ انسانی تجربه کنیم، نیاز است که بخشی از قواعد بالادستی، با این روش هم‌ساز شوند.
وی اضافه کرد: با مطالعه مدل‌های اقتصادی هنر در سراسر جهان، به دنبال کارآمدترین آنها بودیم. با بازخوانی گردش‌های مالی و فعالیت‌هایی که در اقتصاد هنر جهان می‌شود، سعی کردیم دستاوردهای جهانی را مستند و در یک قالب استاندارد عرضه کنیم. اینکه وضعیت امروز هنر ایران در چه شرایطی است مطالعه شد، همین طور این نکته چه اقداماتی باید انجام شود تا بتوانیم از رشد صورت گرفته در جهت توسعه استفاده کنیم و ظرفیت‌های ممتاز هنر در عرصه‌ها و سرفصل‌های مختلف را به جامعه مخاطبان نشان دهیم.
حسینی این طرح را بلند مدت دانست و گفت: این طرح در قالب طرح‌های یک‌ساله، پنج ساله و بلندمدت ساماندهی شد، اینکه دستگاه‌های مختلفی که در حوزه هنر فعالیت می‌کنند، هر کدام در تعامل و هم‌افزایی با یکدیگر چه اقدامی می‌توانند انجام دهند، که توان همگی بیشتر شود مطالعه شد. این سند، یک پروژه مطالعاتی قابل توجه بوده و در نهایت متن تهیه شده به ستاد فرماندهی اقتصادی کشور و شورای هنر شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شد که در دومین جلسه شورای هنر، که پس از ده سال توقف، دوباره آغاز به کار کرده است، امهات سند توسعه اقتصادی هنر مورد بحث قرار گرفت و قرار شد آرای اعضای جلسه در سند گنجانده شود و ویراست دوم در جلسات بعدی بررسی شود.
وی در توضیح اینکه این سند چه نتایجی خواهد داشت، بیان داشت: این سند کمک می‌کند که هنر به عنوان یک اشتغال پایدار و فرصت ممتاز و مسیر جدی که می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند، در دستور کار قرار گیرد. در حال حاضر ما به راحتی می‌توانیم از منابع کشور در صنعت، کشاورزی و خدمات استفاده کنیم اما برای سرمایه‌گذاری‌های هنری، جواز قانونی بسیار محدود است یا از منابع عمومی کمتر می‌توانیم استفاده کنیم چرا که تا به حال صرفا به هزینه‌ها توجه شده است. اینکه مقدم و موخر چه اقداماتی می‌تواند در نتیجه کار اثرگذار باشد، از دستاوردهای این سند است و این مطالعه کمک می‌کند این انسجام و اتساق در فعالیت‌های هنری پیش گرفته شود.
ایران یک سرزمین سخنگو است و حکمرانانی موفق بودند که به صدای سرزمین بیشتر گوش دادند
حسینی، طرح شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر را بخش دیگری از طرح‌های کلان معاونت هنری دانست و گفت: می‌دانیم که یونسکو در سال‌های گذشته چنین عنوانی را به اجرا رسانده و شهرهای خلاق را در هفت موضوع مختلف بر اساس شرایطی برمی‌گزیند.
وی با نام بردن از شهرهای خلاق ایران که توسط یونسکو برگزیده شده‌اند، افزود: از ابتدای آغاز کار، بسیار پیش آمد که مسئولان محلی استان‌های مختلف بخواهند که مرکز استان آنها را به عنوان پایتخت یک هنر معرفی کنند. چیزی که نتیجه تجربه و حاصل مطالعات من و دوستانم بود، این نکته است که ظرفیت هنر در ایران به قدری است که نمی‌توانیم یک عنوان را به یک شهر منحصر کنیم. هر منطقه ویژگی‌های فرهنگی خودش را دارد و برای استفاده از حداکثر ظرفیت چه باید کرد؟
حسینی گفت: ما برای این کار مطالعات تاریخی بسیاری انجام دادیم، هم منابع تاریخی و هم سفرنامه‌هایی که در طول زمان‌های مختلف نوشته شده است را خوانده‌ایم، سعی کردیم بر اساس مطالعات آمایشی، در حوزه فرهنگی ایران نگاه مجددی به کشورمان داشته باشیم و ببینیم هر منطقه چه استعدادی دارد. باور ما بر این است که ایران یک سرزمین سخنگو است و حکمرانانی در ایران موفق بودند که به صدای سرزمین بیشتر گوش دادند و سعی کردند بر اساس نغمه‌ای که از این خاک شنیده می‌شود، بهترین مدیریت را انجام دهند و فرصت مناسب را در اختیار نقاط مختلف کشور بگذارند.
وی افزود: بیش از ۷۰ منبع تاریخی و سفرنامه به طور تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت و با صاحب نظران گفتوگو شد، آثاری که در خصوص فرهنگ ایران نوشته شده بود، مجدد بررسی شد و دیدیم که بهترین روش پرداختن به فرهنگ و هنر نگاه آمایشی است.
معاون وزیر فرهنگ اضافه کرد: کارگاه‌های آموزشی گسترده‌ای را در کل کشور برگزار کردیم که در موضوعات مشخص شده، ظرفیت شهرهای مختلف را در قالب پرونده معرفی کنند، به این ترتیب ما شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر را خواهیم داشت که الزاماً از یک استان نیستند اما در یک فعالیت مشترک، همه به توسعه هنر و جلب مخاطب و کشف خلاقیت شهروندان و فرصتی ویژه کمک کردند. مثلا اگر بگوییم شبکه شهرهای خلاق هنر خوشنویسی، تبریز را داریم، اصفهان، قزوین، دزفول، همه از استان‌های مختلف و نقاط متفاوت ایران هستند اما به تقویت یک معنا کمک کردند.
حسینی این ویژگی را در راستای هم‌افزایی ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها دانست و گفت: این نکته کمک می‌کند که شهرها با هم هم‌افزایی داشته باشند و تجربیات‌شان را به اشتراک بگذارند و بر اساس پرونده‌هایی که تکمیل می‌کنند با یک نگاه به نقش و کارکرد ویژه هنر در کشور بپردازیم، اگر در منطقه‌ای استعداد موسیقی از تئاتر بیشتر باشد، باید به گونه‌ای سرمایه‌گذاری کنیم که هنر غالب آن‌جا راحت‌تر رشد کند و بیشتر مورد توجه باشد. این به آن معنی نیست که هنرهای دیگر اجازه ظهور نداشته باشند، اما به نوعی امکانات مورد بهره‌برداری بهتر قرار می‌گیرد.
وی در توضیح روند کار انتخاب شهرها، افزود: برای حضور در شبکه شهرهای خلاق در دور اول، حدود ۷۴۰ پرونده از ۳۵۷ شهر به دبیرخانه رسید که مورد داوری قرار گرفت و دوره‌های آموزشی برای پر کنندگان پرونده‌ها تشکیل شد و نهایتاً در دور دوم داوری، ۲۶۶ پرونده باقی ماند که مرحله بعدی به خاطر شرایط ناشی از کرونا قدری با تاخیر برگزار شد. ما مهیا بودیم که اردیبهشت‌ماه، یک جشن ویژه برگزار کنیم و دستکم ۵ یا ۷ شبکه شهرهای خلاق توسط هیئت داوران معرفی شوند که طبیعتا اقدامات لازم برای انجام مراحل بعدی با توجه به رعایت پروتکل‌های بهداشتی، دشوار شد. در ماه‌های آینده، نتیجه داوری برای معرفی اولین شبکه شهرهای خلاق را خواهیم داشت، این شبکه‌ها معرفی و برنامه‌هایی برای پیشبرد کارها اعلام می‌شود تا پیش از پایان دولت دوازدهم توجه آمایشی به هنر را بتوانیم در کشور تجربه کنیم.
ظرفیت استفاده از فضای مجازی، به زندگی همه ما اضافه شده است
حسینی در پاسخ به این سوال که معاونت هنری برای ادامه کمک به هنرمندان در دوران کرونا چه برنامه‌هایی را در دست دارد؟، چنین گفت: در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سنوات گذشته، تقسیم‌بندی‌های شکل گرفته است، خدمات اشخاص حقیقی نظیر تسهیلات، یا خدماتی که به شخص هنرمندان ارایه می‌شود، در حوزه مسئولیت صندوق اعتباری هنر است، خدمات بیمه، کمک مستمری، طرح تکریم از هنرمندان، نیز در همین حوزه جای می‌گیرد.
وی ادامه داد: دو دهه پیش همه این موارد در حوزه معاونت هنری بود، پس از تشکیل صندوق اعتباری هنر، رفته رفته این مسئولیت‌ها، به عهده این نهاد سپرده شد، بنابراین معاونت هنری، منابع، ساز و کار و یا قواعدی برای پرداخت وام یا حق بیمه به هنرمندان ندارد و همه موارد از طریق صندوق پیگیری می‌شود. برنامه اصلی معاونت هنری، حمایت از طرح و برنامه و فعالیت‌های فرهنگی و هنری است.
حسینی با بیان اینکه بخشی از این فعالیت‌ها در تاثیر ناگزیری که کرونا بر زندگی همه ما گذاشته، دچار تغییر شده است، افزود: مثلا برگزاری تئاترها و کنسرت‌ها با مصوبه ستاد ملی کرونا برای مدتی تعطیل شد، اما به این معنا نبود که معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، این تعطیلی را به عنوان تعطیلی فعالیت‌های موسیقایی یا هنرهای نمایشی تلقی کند، در همین دوران بیش از ۵۰ کنسرت به صورت برخط با همکاری معاونت هنری در تهران ایران و استان‌ها مورد حمایت قرار گرفته و بیش از بیست تئاتر، به صورت آنلاین اجرا شده است. پس از آن‌که ستاد کرونا اجازه بازگشایی به فعالیت‌های هنری داد، گالری‌ها و سالن‌های تئاتر، آغاز به کار کردند و رویدادهای آنها برگزار می‌شود، علاوه بر این اجراهایی که نیاز به صحنه نداشت، در روند دریافت مجوز قرار گرفت و به طور کلی خدمات تعطیل نشد.
وی ادامه داد: رویدادهای متنوعی نیز در این مدت برگزار شد، از جشنواره مجازی کرونا را شکست می‌دهیم در زمینه کاریکاتور که از ۸۰ کشور در آن شرکت کردند، جشنواره موسیقی جوان که مرحله اول آن به صورت مجازی برگزار شد و نخواستیم که شرکت‌کنندگان این جشنواره که جوانان هستند، همینطور استادان و داوران بخاطر برگزاری اجتماع دچار مشکل شوند. جشنواره هنرهای تجسمی جوانان نیز در حال برنامه‌ریزی است که به صورت مجازی برگزار شود، غیر از این ارکسترهای ملی و سمفونیک، اجرای آفلاین داشتند که در شبکه‌های مجازی پخش شد، مثلا اجرای خانگی ارکستر سمفونیک با ۱۷۰ نوازنده که شامل نوازندگان مهمان از خارج کشور نیز بود یا ارکستر ملی با قطعه "نوای آدمیت" که در فضای مجازی توزیع خیلی خوبی هم داشت، نمونه‌های دیگری از این دست هستند.
وی سایر برنامه‌های کرونایی معاونت هنری را چنین برشمرد: برگزاری کنسرت‌های آنلاین در شعب انجمن موسیقی ایران، در آذربایجان شرقی، یزد، هرمزگان، کرمان، کرمانشاه، بوشهر، خوزستان، کردستان، گلستان و شهرهای مختلف. معرفی و انتشار سی شاهکار موزه هنرهای معاصر، توزیع بیش از ۲۵ پادکست، تولید انیمیشن هفت خان کرونایی و رویدادهای دیگری که اگر تعطیل می‌شد به نظر ما انگیزه فعالیت هنری کم می‌شد یا آسیب‌های اجتماعی دیگری به وجود می‌آورد، هنرمندان با همه توان‌شان، سعی کردند در جامعه نقش موثری ایفا کنند، در کنار مردم باشند از کادر درمانی قدردانی کنند، آرام بخش رنجی باشند که در ذهن‌ها و روان‌ها به وجود آمده است به این ترتیب می‌شود گفت که ما در حمایت از فعالیت‌ها و رویدادها، بیشتر از زمان قبل که بخش خصوصی فعال بود و می‌توانست پاره‌ای از رویدادها را انجام دهد، در میدان بودیم.
حسینی درباره تسهیلات پرداختی به هنرمندان گفت: درباره تسهیلات علی‌رغم اینکه در حوزه اختیارات معاونت هنری نبوده، به عنوان یک مسئولیت فراتر از ماموریت آن را از قلم نیانداختیم، یکی از مواردی که معاونت هنری با آن روبرو بود بانک اطلاعات دادههاست، چون بانک اطلاعاتی از هنرمندان و فعالیت‌هایشان وجود ندارد. برخی از گروه‌های هنری بر اساس نظام‌های حقوقی ثبت نشدند، مذاکراتی که با وزارت کار و سازمان برنامه و بودجه یا نهادهای مرتبط دیگر انجام شد. معاونت هنری به عنوان یکی از طرف‌های پیگیر، موضوع را دنبال می‌کرد تا اطلاعات هنرمندان در رشته‌های مختلف تجمیع و با استانداردهای لازم باز تنظیم شود و در سامانه قرار بگیرد، ما همچنان این مساله را دنبال کنیم که دیون و تسهیلات و خدماتی که می‌شود به هنرمندان پرداخت کرد، با سرعت بیشتر و به بهترین شکل داده شود.
وی اضافه کرد: مثلاً در سامانه کارا، از سمت معاونت هنری تا ابتدای شهریور قریب به ۴۸ میلیارد تومان، ثبت درخواست شده که پرونده‌ها نیز تکمیل شده است، تا آخر مرداد ماه، بیش از ۸ میلیارد تومان تسهیلات پرداخت شده و باقی نیز در نوبت پرداخت هستند. همچنین وام ۴ درصدی، وام ویژه‌ای که ۲۰۰ میلیارد تومان است و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، از صندوق ذخیره امید، بر اساس داده‌هایی که معاونت‌ها و معاونت هنری در جمع‌آوری و ساماندهی‌شان بسیار کوشیدند، در حال اقدام است که پرداخت شود.
وی در خصوص استفاده از تکنولوژی برای هنرهای گوناگون به ویژه تئاتر در دوران کرونا، این گونه شرح داد: شرایط تئاتر بسیار ویژه است، بخش ویژه تئاتر ارتباط با مخاطب و حضور در صحنه می‌گذرد و فرآیند شکل‌گیری یک اثر هنری مهم است، در تئاتر یا اجرای صحنه‌ای موسیقی، مخاطب بر نوع آفرینش اثر، اثرگذار است. ما باید چند موضوع مختلف را با هم پیگیری کنیم، یکی بازگشایی تئاتر به شیوه مرسوم بر اساس پروتکل است، یعنی مخاطب محدودتر، اما اجرای زنده که قابلیت حیات و استمرار خود را داشته باشد، موضوع بعدی اجرای آنلاین و آفلاین است که بتواند شکل بگیرد. مسیر سوم استفاده از تکنولوژی‌های جدید است که مخاطب بتواند خود را در فضای اثر احساس کند و ارتباط بهتری را تجربه کند.
حسینی ادامه داد: بعضی از این تکنولوژی‌ها اگرچه در کشور آمده ولی فراگیری و گستردگی کاملی نداشته است، اینکه ما چطور می‌توانیم خدمات خودمان یعنی فیلم‌برداری از سالن را ساماندهی کنیم که بشود در قالب تکنولوژی از آن استفاده کرد، مساله مهمی است. به همین دلیل یکی از همکاران ما در اداره کل تئاتر، مسئول بررسی تاثیر و تاثر کرونا بر آثار نمایشی است، و ماموریت دارد مشکلات و مضیقه‌هایی که برای هنرمندان به وجود آمده را شناسایی کند و فرصت‌های ممکن را بیابد. در جلسات مختلف، با اصحاب فناوری من این موضوع را پیگیری می‌کنم و آقای دکتر آشنا مدیر کل محترم هنرهای نمایشی، کارهای لازم را انجام می‌دهد که ما بتوانیم حداکثر استفاده را از فناوری‌های نوین داشته باشیم،
وی افزود: همین امروز یا فردا هم اگر مشکل کرونا حل شود، ظرفیت استفاده از فضای مجازی، به زندگی همه ما اضافه شده است و دیگر نمی‌توانیم به این فکر کنیم که حتی بدون کرونا، صرفا در محدوده‌ای که تا سال گذشته در آن فعالیت می‌کردیم و شاید برای ما بسندگی داشت و احساس می‌کردیم کافی است، باقی بمانیم. از دل تهدید کرونا می‌توان به عنوان فرصت ویژه‌ای برای توجه و استفاده از همه ظرفیت‌ها برای معرفی هنر بهره برد، خوشبختانه رشدی که در طول چهار دهه گذشته در منابع انسانی هنر به وجود آمده است، این امکان را به ما می‌دهد که از هنرمندان کاربلد که بسیاری از آنها در حوزه‌های بینارشته‌ای، توانمند هستند برای کشف عرصه‌های جدید استفاده کنیم.