سرویس تجسمی هنرآنلاین: هادی سیف پژوهشگر هنرهای سنتی ایران در گفت‌وگو با هنرآنلاین درباره پیشینه نقاشی قهوه‌خانه‌ای و دلایل افول این هنر گفت: نقاشی خیالی‌سازی توسط هنرمندان و مردم کوچه و بازار به وجود آمد و جریانی است که بر دو شاخه استوار است. شاخه اول روایات مقدس مذهبی است که جنبه جدی کار آنها بوده است و شاخه دوم مربوط به نظم و نثر پارسی و روایات عامیانه است. در شاخه اول شرایطی که آن زمان برای این نقاشان مهیا بود آنها را به سمت چنین کاری سوق می‌داد و آنها با توجه به سفارش‌هایی که می‌گرفتند به نقاشی کردن می‌پرداختند.
سیف ادامه داد: قبلاً میان این پرده‌های قهوه‌خانه‌ای ارتباطی با عزاداران و کسانی که در مراسم مذهبی شرکت می‌کردند وجود داشت و یک ارتباط تصویری و رسانه‌ای با موضوع برقرار می‌کردند. اما امروز با توجه به گسترش رسانه‌ها نیاز چندانی به این پرده‌ها وجود ندارد، بنابراین خودبه‌خود این نقاشی دچار افول شد و اگر هم پرده‌ای خلق شود برای استفاده در هیئت‌های مذهبی نیست، بلکه سلیقه شخصی یک نقاش است که آنها را بکشد. با توجه به کمرنگ شدن نهضت نقاشی خیالی‌سازی و همچنین با برچیده شدن قهوه‌خانه‌ها و تغییر بافت شهری، مشتریان این پرده‌ها از بین رفتند و کار هنرمندان قهوه‌خانه‌ای نیز تحت تأثیر این مسئله قرار گرفت.
این پژوهشگر افزود: در آن دوران مردم با این پرده‌ها یک ارتباط معنوی و شور و حال درونی داشتند اما امروزه ارتباط‌های جمعی و وجود تصاویر مختلف مانع از چنین ارتباطی می‌شود. آن زمان کسانی بودند که از سر نیاز و شوق چنین پرده‌هایی را سفارش می‌دادند اما امروز اگر هم طالبی برای این پرده‌ها وجود داشته باشد به دلیل استفاده از آنها در مراسم مذهبی نیست، بلکه تنها یک انگیزه و اشتیاق فردی است. به همین دلیل جانشینی برای این نقاشان نمی‌بینیم و انتظار اینکه دوباره چنین پرده‌هایی جلب‌توجه کنند ناممکن است.
سیف درباره محمد مدبر که یکی از مشهورترین نقاشان قهوه‌خانه‌ای است گفت: محمد مدبر از پایه‌های اساسی نقاشی قهوه‌خانه‌ای است که پایه‌های اساسی نقاشی مذهبی را ایجاد کرد و به عنوان نقاش عاشورا از او یاد می‌کنند. گفته می‌شود که محمد مدبر وقتی که یک پرده درویشی را نقاشی می‌کرد خود پیشاپیش دسته‌های عزاداری حرکت می‌کرد تا تماشاگر پرده‌ای که ساخته بود باشد. به اعتقاد من امروز چنین افرادی به ندرت وجود دارند.
سیف ادامه داد: محمد مدبر در کودکی در تعزیه‌های تکیه دولت شرکت می‌کرد و اطلاعات بسیار عمیقی از روایات مذهبی داشت. گرایش او در رو آوردن به پرده‌های مذهبی از سر عشق و ارادت بود و نقاشان قهوه‌خانه‌ای زیادی راهش را ادامه دادند. البته افراد دیگری مانند قوللر آقاسی نیز آثار ارزشمندی در این زمینه خلق کردند اما فراموش نکنیم که مدبر، راهبر و پیشگام این نوع آثار شد. در کتاب "نقاش سرخ عشق، آبی پرواز" که درباره مدبر نوشته‌ام از قول شاگردانش آورده‌ام که وقتی یک پرده مذهبی را می‌کشید در یک دستش قلم بود و در دست دیگر دستمالی داشت که اشک‌های خود را پاک کند.
سیف افزود: پرده غرب عاشورا اثر مدبر غیرقابل تکرار است و نهایت عشق و ایثار را در این اثر آشکار کرده است. مدبر با رعایت امانت‌داری کامل واقعه عاشورا ، زیباترین و ماندگارترین تابلوها را ساخت.
این محقق ادامه داد: او قلمی متفاوت از قوللرآقاسی دارد و تقسیم‌بندی‌هایی که گاه در تابلوها انجام می‌دهد فضایی مانند انیمیشن به وجود می‌آورد که بیننده را وادار می‌کند از ابتدای واقعه تا انتهای آن را دنبال کند. کارهایی که مدبر در نقاشی خیالی‌سازی انجام داد آن‌قدر گسترده است که همچنان می‌توان مطالعات بسیاری پیرامون نقش او در این گونه نقاشی انجام داد. تعدادی از آثار مدبر در کاخ سعدآباد، موزه رضا عباسی و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود اما به نظر من کارهای مدبر بسیار بیشتر از اینهاست.
سیف با اشاره به اینکه کتاب‌های او در زمینه نقاشی قهوه‌خانه‌ای حاصل تدوین تاریخ شفاهی و گفت‌وگو با بازماندگان و آشنایان هنرمندان قهوه‌خانه است گفت: امیدوارم تا جایی که مقدور است اجر این عزیزان گمنام کوچه و بازار را ارج بگذاریم و جامعه باارزش‌ها، هنرمندان و گنج بی‌مثالی که داشته است، آشنا شوند.